تنش شوری یکی از عوامل محدود کننده رشد و نمو گیاهان می باشد. در این پژوهش، مقایسه برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک، در مرحله رویشی بین گندم خارچیا (رقم مقاوم به شوری) و یکی از سویه های تریتی پایرم (ka/b) در سه سطح شوری انجام گرفت. در هفته سوم بعد از کاشت، تیمار شوری بر گیاهچه های دو برگی اعمال شد. تیمارهای شوری اعمال شده، غلظت های 0، 170 و 340 میلی مولار نمک nacl بوده اند. در هفته چهارم بعد از تیمار، برخی از پارامتر های ریخت شناسی و فیزیولوژیکی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که مقدار نشت یونی برگ، مالون دآلدهید (mda)، پرولین وسدیم اندام هوایی و ریشه، قند و پروتئین وآسکوربات کل ریشه در هر دو گیاه با افزایش غلظت نمک، افزایش یافتند. از طرف دیگر پتاسیم، کلروفیل ها، فلاونوئیدها، آنتوسیانین، کاروتنوئید، وزن تر و خشک، محتوای نسبی آب برگ، آسکوربات کل اندام هوایی در هر دو گیاه با افزایش غلظت نمک کاهش یافت. مقدار قند و پروتئین اندام هوایی درسویه ka/b با افزایش شوری، افزایش معنی دار نشان داد اما در خارچیا کاهش دیده شد. افزایش نشت یونی برگ، مالون دآلدهید، قند و آسکوربات کل ریشه در شرایط شوری نشان دهنده آسیب نمک برساختار های غشاء و فعال شدن سیستم های دفاعی و آنتی اکسیدانتی گیاه در این شرایط است. کاهش کلروفیل ها حاکی از آسیب شوری به فتوسنتز و ساختار های فتوسنتزی است. کاهش مقدار پروتئین ها و افزایش مقدار پرولین می تواند به علت تجزیه پروتئین ها و تولید پرولین برای حفظ وتنظیم اسمزگیاه باشد. کاهش آنتوسیانین و فلاونوئیدها می تواند به علت آسیب رادیکال های آزاد بر مسیر های سنتزی آنها باشد. کاهش وزن تر و خشک اندام هوایی و ریشه می تواند به علت کاهش جذب آب، کاهش محتویات سلولی، کمبود مواد مغذی و تخریب غشا باشد.

تریتی پایرم آمفی پلوئید جدیدی است که از تلاقی بین گونه های دو جنس گندم دوروم (پایه مادری) و علف شور ساحل (پایه پدری) ایجاد شده و پتانسیل ظهور به عنوان یک گیاه زراعی جدید مقاوم به شوری را دارد ولی دارای ناپایداری جزئی کروموزوم، دیررسی، شکنندگی محور سنبله، باروری کم و پنجه زنی مستمر می باشد که امکان اصلاح آن با جایگزین نمودن برخی کروموزوم های ژنوم d گندم نان با کروموزوم های ژنوم وحشی پایه پدری آن (eb) برای حذف صفات نامطلوب وجود دارد. در این مطالعه از 240 تلاقی انجام شده بین ارقام اصلاح شده گندم گونه زراعی با لاین های اولیه و ترکیبی اولیه آمفی پلوئید جدید تریتی پایرم بر روی 256 سنبله گرده افشانی شده تعداد 279 بذر دورگ (f1) حاصل شد. وضعیت یوپلوئیدی، آنیوپلوئیدی با شمارش تعداد کروموزوم های نمونه های میتوز مریستم در سلول های ریشه چه گیاهان f1 حاصل از تلاقی ارقام ایرانی گندم نان با لاین های مختلف تریتی پایرم اولیه با رنگ آمیزی فوشین نشان داد که تعداد کروموزوم در سلول های میتوزی ژنوم گیاهان f1 از 40 تا 44 متغییر بود اما اکثر سلول های گیاهان f1 دارای عدد کروموزومی 42 بودند. مراحل هیبریداسیون dna ژنومی بر روی نمونه های سلول های مریستم ریشه چه گیاهان f1 انجام و نتایج مثبتی دال بر وجود ژنوم eb بدست آمد. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها در صفات تعداد پنجه، ارتفاع گیاه، طول ساقه، تعداد برگ، تعداد گره، فاصله میانگره، طول برگ پرچم، عرض برگ پرچم، تعداد خوشه، تعداد سنبلچه در سنبله، طول خوشه، طول ریشک، قطر سنبله و طول برگ های غیر برگ پرچم در تلاقی رقم گندم امید (والد پدری) با لاین اولیه تریتی پایرم la/b (والد مادری) نشان می دهد که مقدار آثار غالبیت [h] و آثار متقابل غالبیت×غالبیت [l] از مقدار اثر افزایشی [d] به مراتب بیشتر بودند، لذا روشن است که آثار غالبیت [h] در توارث کلیه صفات مورد بررسی در نسل های مورد مطالعه نقش تعیین کننده ای دارند و طبیعتاً برای صفات مذکور گزینش تحت شرایط خودگشنی قابل تثبیت نیست و برای اصلاح این صفات توصیه می شود که از روش هیبریداسیون و انجام انتخاب در نسل های در حال تفرق بهره گرفت. همچنین مقادیر واریانس افزایشی (d)، واریانس غالبیت (h)، واریانس محیطی درون لاین ها (e1) و واریانس محیطی بین لاین ها (e2) برای کلیه صفات مورد بررسی نشان می دهد، مقادیر واریانس غالبیت به مراتب از واریانس افزایشی بزرگ تر می باشد که این نکته نیز دلالت بر استفاده از روش های اصلاحی مبتنی بر هیبریداسیون برای صفات مذکور دارد. برآورد توارث پذیری عمومی بر مبنای روش محمود و کرامر نیز برای تمامی صفات، توارث پذیری عمومی نسبتاً بالایی را نشان داده است. از این بین بیشترین مقدار وراثت پذیری مربوط به صفت طول ساقه (93/0= h2) و کمترین مقدار آن مربوط به صفت فاصله میانگره (51/0=h2) می باشد.

هیبریداسیون بین جنسی یکی از روشهای انتقال ژنومهای مفید به گونه های زراعی است. به منظور انتقال صفات مطلوب ژنوم d به لاینهای اولیه تریتی پایرم (aabbebeb2n=6x=42)، تعداد 167 تلاقی بین ارقام گندم نان ( aabbdd)2n=6x=420و لاینهای اولیه تریتی پایرم انجام و148 بذر دورگf1 ایجاد شد. ساختارکروموزومی 44 گیاه (291 سلول متافاز میتوزی) و 19گیاه (217سلول متافاز میوزی) از گیاهان جدید و ممکن تریتی پایرم ثانویه مقاوم به شوری (npssttips) با روشهای مرسوم سیتولوژی بررسی و نتایج به ترتیب نشان داد اولاً میزان آنیوپلوئیدی با افزایش نسلهای خودگشنی کاهش می یابد.ثانیاً وجود کروموزومهای منفرد در سلولهای متافازی میوز حاکی از عدم همولوژی کامل بین کروموزومهای ژنومهای d وeb است. وجود کروموزومهای گونه تینوپایرم بسارابیکوم(ebeb,2n=2x=140 در چهار گیاه (20 سلول متافاز میتوزی) و چهار گیاه (27 سلول متافاز میتوزی) از نسل سوم ژنوتیپهای جدید و ممکن تریتی پایرم ثانویه مقاوم به شوری به ترتیب حاصل از تلاقی رقم امید با لاین تریتی پایرم اولیه st/b و رقم گندم نان نوید با لاین تریتی پایرم اولیه (ka/b)(cr/b) با استفاده از روش هیبریداسیون dnaژنومی در محل (gish) با کاوشگر dna ژنومی گونه سودورجینریا استیپی فولیا(,9 ss,2n=2x=14) نشاندار شده به روش غیرمستقیم با بیوتینdutp-11 مطالعه و نتایج حاکی از وجود 6-1 کروموزوم از ژنوم ebدر آنها بود. نتایج حاصل از تکنیک هیبریداسیون در محل با کاوشگر ریبوزومی pta71 نشاندار شده با بیوتینdutp-11 روی سه گیاه (ده سلول میتوزی) لاین اولیه تریتی پایرم ka/b)(cr/b)) و سه گیاه (15 سلول میتوزی) از ژنوتیپ جدید و ممکن تریتی پایرم ثانویه مقاوم به شوری (npssttips) حاصل از تلاقی رقم گندم نان نوید با لاین تریتی پایرم اولیه (ka/b)(cr/b) وجود 8-6 محل دورگه رییوزومی نورانی در لاین تریتی پایرم اولیه و 8-5 محل دورگه نورانی کاوشگر ریبوزومی pta71 در گیاهان جدید و ممکن تریتی پایرم ثانویه مقاوم به شوری را نشان داد. بنابراین می توان از این نشانگر برای انتخاب گیاهان جدید و ممکن تریتی پایرم ثانویه مقاوم به شوری (npssttips ) حاوی 14 کروموزوم ژنوم a ، 14 کروموزوم ژنوم b، 12 کروموزوم ژنوم d و یک جفت کروموزوم eb5، در نسلهای تفرق f2 به بعد حاصل از تلاقی لاینهای اولیه تریتی پایرم و گندم نان استفاده نمود.

خاک های متاثر از شوری مشکل عمده و فراگیر اکثر کشورها از جمله ایران است. پیچیدگی صفت تحمل به شوری و توارث پذیری چند ژنی آن، یک فاکتور مهم بوده، که در تهیه ارقام مقاوم به شوری مشکلاتی را بوجود آورده است. آمفی پلوئیدی به نام تریتی پایرم از تلاقی گندم با گونه وحشی گندم از جنس thinopyrum بوجود آمد، والد پدری تریتی پایرم، حاوی ژن های مقاوم به شوری،که شوری بیش از 350 میلی مول را تحمل می کند و با انتقال ژن های مقاوم به شوری به گندم تریتی پایرم ایجاد شده است. در این تحقیق از 80 پرایمر تصادفی برای شناسایی ژنوم eb در لاین های تریتی پایرم استفاده شد که هیچ کدام از این پرایمرها نتوانستند نوار مخصوص به ژنوم eb را تکثیر نمایند. همچنین شناسایی کروموزوم های مربوط به ژنومeb با استفاده از نشانگر های تصادفی، کاملا اتقاقی وتکرار ناپذیراست. بنابراین بر اساس آزمایشات انجام شده توسط محققین دیگر که پرایمرopf03 را به عنوان یک نشانگر مخصوص ژنومeb شناسایی و توالی آن را به بانک ژن گزارش کرده بودند، دو جفت پرایمر به نام هایf1r1 وf2r2 طراحی و این دو پرایمر توانستند قطعاتی به اندازه های 500 و1272 در لاین های اولیه تریتی پایرم و علف شور ساحل تکثیر کنند که این قطعات در گندم رقم چینی بهاره که یک رقم حساس به شوری بود، تکثیر نشد. قطعات تکثیر شده توالی یابی شده و توانستند با توالی مربوط به ژنوم eb از 94-97 درصد همولوژی نشان دهند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که این قطعات تکثیر شده قسمتی از ژن مقاومت به شوری بوده که از والد پدری (علف شور ساحل) به لاین های تریتی پایرم منتقل شده است

به منظور بررسی تنوع ژنتیکی و مولکولی لاین¬های غله جدید تریتی¬پایرم اولیه در مقایسه با لاین¬های امیدبخش تریتیکاله و اوقام گندم نان ایرانی، آزمایشی در سال 1390-1391 در مزرعه پژوهشی دانشگاه شهید باهنرکرمان صورت گرفت. به این منظور 10 لاین تریتی¬پایرم اولیه به همراه 5 لاین امیدبخش تریتیکاله و 9 لاین گندم نان ایرانی در غالب طرح بلوک کاملا تصادفی با سه تکرار کشت شد. پس از برداشت صفات وزن کاه و ساقه، وزن کل دانه در یک بوته، وزن صد دانه، وزن هزار دانه، وزن سنبله، متوسط وزن سنبله، ارتفاع بوته، طول میانگره، طول ریشک، طول سنبله، قطر سنبله، تعداد پنجه، تعداد گره، تعداد برگ، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، عملکرد دانه در واحد سطح، عملکرد بیولوژیک در واحد سطح و شاخص برداشت اندازه-گیری شد. داده¬های بدست امده توسط نرم¬افزار¬های sas، spss، path analyis تجزیه و نتایج نشان دادند که بین صفات اندازه¬گیری شده همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. جهت انجام تجزیه مولکولی پس از استخراج دی ان آ، با استفاده از 5 پرایمر از نوع مارکرهای issr واکنش زنجیره¬ای پلیمراز بر روی آن¬ها صورت گرفت و پس از آشکارسازی برروی ژل آگارز و تهیه عکس، داده¬های حاصل از صفر و یک بدست آمده از تصاویر با استفاده از نرم افزار ntsys,ver.2.02e تجزیه شدند. در نهایت ژنوتیپ¬ها به 5 گروه در کلاستر مولکولی و4 گروه در کلاستر فنوتیپی تقسیم شدند.

گیاه چندمنظوره هوهوبا[simmondsia chinensis (link) schneider] معروف به درخت معجزه، درختچه ای دو پایه، همیشه سبز، بیابانی و دگرگشن، بومی صحرای سونوران و از خانواده simmondsiaceae است که دارای دانه هایی حاوی 50% روغن است. در این بررسی سه جمعیت شامل 241 درختچه های هوهوبای موجود در شهر های کرمان، شهداد و جهرم در ایران در زمان های مختلف یادداشت برداری از صفات مورفولوژیک و با استفاده از نشانگر مولکولیrapd و issr از لحاظ تنوع ژنتیکی بررسی شدند. در بررسی مورفولوژیک صفاتی نظیر ارتفاع بوته، تعداد شاخه اصلی، طول ساقه، تعداد برگ¬ها، طول و عرض برگ و شاخص شکل برگ، سطح برگ و صفات مربوط به بذر شامل وزن کل بذور، وزن پوسته، نسبت وزن پوسته به وزن بذر، وزن صد بذر، وزن تک بذر، تعداد کل بذور، طول و عرض بذر و شاخص شکل آن، تعداد گل، تعداد میوه، نسبت تشکیل میوه به گل اندازه گیری شد. تجزیه¬های آماری شامل تجزیه به عامل ها، تجزیه خوشه ای، تجزیه واریانس در قالب طرح کاملاً تصادفی نامتعادل و مقایسه میانگین، همبستگی فنوتیپی، رگرسیون گام به گام، تجزیه ضرایب مسیر و آزمون t جفت نشده با استفاده از داده های به دست آمده انجام شد. داده ها با استفاده از نرم افزار spss 16.0 و sas، excel و matlab تجزیه و تحلیل شد. تجزیه به عامل ها 3 عامل را معرفی کرد که بیش از 77% از تنوع فنوتیپی را توجیه کردند. تجزیه خوشه ای ژنوتیپ ها را به گروه های متفاوتی تقسیم کرد. 24 بوته ماده در گروه های متفاوت عملکرد بالاتر از 100 گرم داشتند. بوته d15 بیش ترین مقدار عملکرد را داشت (6/497 گرم). در بررسی همبستگی بین صفات، عملکرد بوته با صفات ارتفاع بوته، طول برگ، وزن پوسته بذر، نسبت وزن بذر به وزن پوسته، وزن صد بذر، تعداد کل بذور یک بوته، طول بذر، عرض بذر، وزن تک بذر، تعداد گل، تعداد میوه و نسبت میوه به گل همبستگی داشته است. به مدل رگرسیون به دست آمده 4 صفت وزن پوسته، نسبت وزن بذر به وزن پوسته، تعداد کل بذور و تعداد گل وارد شد. مدل ارائه شده بیش از 96% از تغییرات مشاهده شده را توجیه کرد. تجزیه ضرایب مسیر با استفاده از وزن پوسته، نسبت وزن بذر به وزن پوسته، تعداد بذور و تعداد گل تخمین زده شد و نتایج نشان دادند که وزن پوسته بیش ترین اثر مستقیم و غیرمستقیم را داشت. آزمون t جفت نشده معنی داری تعدادی از صفات را در بررسی دو به دوی مناطق که مقایسه ای بین کشت آبی و دیم بود، نشان داد. نظر به اینکه توده های مورد بررسی حاصل کشت دان هال های بذری بودند، تفاوت مورد انتظار بین بوته ها مشاهده شد. جهت انجام بررسی های مولکولی از برگ گیاه با استفاده از روش ctab بهینه شده ساقاری و همکاران (1998) dna استخراج شده و تنوع موجود در بین بوته ها با استفاده از تفاوت مشاهده شده ناشی از اتصال آغازگرهای نشانگرهای rapd و issr بر روی ژل آگارز آشکارسازی شد. نتایج با استفاده از نرم افزار gene tools و excel و ntsys تجزیه و تحلیل شد. نتایج حاکی از کارایی بالای آغازگرهای انتخاب شده در بررسی تنوع ژنتیکی میان بوته های هوهوبا در ایران بود. ژنوتیپ های هوهوبا از طریق خوشه بندی با ضریب تشابه جاکارد در گروه های مختلف قرار گرفتند که حاکی از تنوع بالا در بین ژنوتیپ های مورد بررسی بود. مقایسه گروه بندی فنوتیپی و ژنتیکی حاکی از تأثیر محیط در بیان صفات بود.

تریتی پایرم حاصل تلاقی گندم تتراپلوئید(triricum durum l.)و یک گونه از علف شور ساحل (thinopyrum l. bessarabicum)می باشد. استقرار ضعیف گیاهچه به دلیل خشکی، فقدان رطوبت کافی یکی از مهم ترین مشکلات مناطق خشک و نیمه خشک است. در نتیجه، انتخاب لاین های متحمل به تنش خشکی برای پایداری عملکرد ضرورت دارد. جوانه زنی یکی از مراحل اساسی وبحرانی در استقرار گیاهان می باشد. در این مطالعه به منظور تعیین دز مناسب، آزمایشی در دو مرحله بصورت بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار و دو فاکتور لاین و دزهای مختلف اشعه گاما استفاده انجام شد. در مرحله اول این طرح از دزهای 0، 100، 150، 200، 250، 300 و 350 گری برای تعیین نقریبی دز بهینه با توجه به تحریک ایجاد شده دربذرها استفاده شد. آزمایش دوم شامل خشکی در 4 سطح(0، 2/0-، 4/0- و 6/0- مگاپاسگال) و اشعه گاما در 6 سطح(0، 10، 20، 30، 40، 50گری) بود. نتایج آزمایش اول نشان داد پرتوزایی تاثیر معنی داری بر صفت جوانه زنی داشت. درصد و سرعت و ضریب یکنواختی جوانه زنی و بنیه بذر(بنیه بذر 1، بنیه بذر 2 و بنیه بذر 3) و وزن خشک ساقه چه و وزن خشک ریشه چه با افزایش میزان پرتوتابی تا 200 گری افزایش وپس از آن با افزایش میزان پرتو کاهش یافت. همچنین صفت جوانه زنی لاین ها از نظر تاثیرپذیری نسبت به پرتو گاما متفاوت بودند. نتایج آزمایش دوم نشان داد که تنش خشکی تاثیر معنی داری بر صفت جوانه زنی داشت. با افزایش خشکی، درصد و سرعت و ضریب یکنواختی جوانه زنی طول ریشه چه و ساقه چه ووزن خشک ساقه چه و ریشه چه کاهش یافت. مقایسه میانگین وزن خشک نشان داد که لاین(ka/ b)(cr/ b) f3) حساس ترین لاین به خشکی بود. با افزایش دز، تحمل لاین ها به تنش خشکی افزایش یافت ولی از روند خاصی برخوردار نبود. در آزمایش اول که عمل پرتودهی با دزهای بالا بهترین عملکرد در صفات در دزهای 200-150 گری مشاهده شد که این نتایج در قسمت گلخانه با توجه به معنی داری وزن خشک گیاهچه به تنهایی تایید شد و در خشکی fc نیز دارای بیشترین مقدار بود. در آزمایش دوم که تیمارها شامل اشعه گاما و خشکی peg بود بهترین عملکرد در پرتو برابر با 50گری و peg با غلظت2/0- مشاهده شد.

تنش های محیطی علی رغم رعایت اصول نوین به زراعی در بسیاری از مناطق تولید غلات را محدود کرده اند لذا افزایش تولید و سطح زیرکشت غلاتی با عملکرد و کیفیت مطلوب و مقاوم به تنش¬های محیطی ضروری است. تریتی¬پایرم از آمفی پلوئیدهای مصنوعی است که در دهه گذشته به منظور انتقال ژن¬های متحمل به شوری از تلاقی ارقام زراعی گندم دورم ( ) و گونه وحشی علف شور ساحل به¬نام تینوپایرم بسارابیکم تولید شده است و در دو دهه گذشته در دنیا و ایران در مطالعات به عنوان غله ای جدید وارد شده است. اگر چه لاین های نسل اول این آمفی پلوئید دارای برخی صفات نامطلوب زراعی از جمله شکنندگی محور سنبله ، دیررسی و ناپایداری جزیی میوزی است ولی از نظر تولید محصول با مشکل جدی روبه¬رو نمی¬باشد. با توجه به تنش¬های محیطی فراگیر از جمله شوری در جنوب شرق ایران در طی دهه گذشته تریتی¬پایرم به عنوان جایگزین مناسبی برای تولید موفق غلات در این ناحیه تشخیص داده شد و بر اساس بررسی¬های زراعی و اصلاحی انجام شده 8 لاین اولیه به عنوان لاین¬های امید بخش دارای پتانسیل مطلوب تشخیص داده شدند و قبل از هر گونه معرفی این لاین¬ها به عنوان رقم جدید، بررسی سازگاری عمومی این لاین¬ها و تعیین تنوع ژنتیکی آن¬ها در مقایسه با ارقام گندم نان و همچنین لاین¬های امید بخش تریتیکاله ضروری است. بدین منظور با استفاده از داده¬های موجود محیط¬های مختلف در طی سال¬های گذشته سعی در بررسی سازگاری این لاین¬ها گردید و در ادامه ضمن بررسی تنوع ژنتیکی این لاین¬ها پتانسیل تولید آن¬ها نسبت به گندم و تریتیکاله ارزیابی گردید. بدین منظور جهت بررسی اثرات متقابل ژنوتیپ و محیط برای عملکرد و سایر خصوصیات زراعی 17 ژنوتیپ متشکل از 8 لاین اولیه تریتی¬پایرم، 5 لاین امیدبخش تریتیکاله و 4 رقم گندم نان ایران در قالب طرح بلوک¬های کامل تصادفی با 3 تکرار در هفت محیط، طی سال های زراعی (80-81 ، 84-85 و 88-89) و در سه منطقه (کرمان، سیرجان و نی¬ریز) صورت گرفت. نتایج تجزیه واریانس مرکب برای صفات ظهور سنبله (روز) ، ارتفاع بوته، تعداد پنجه کل، طول سنبله، تعداد سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، شاخص برداشت و عملکرد دانه اختلاف بسیار معنی¬داری بین محیط¬ها نشان داد. نتایج تجزیه واریانس مرکب فقط برای صفات ظهور سنبله (روز)، ارتفاع بوته، تعداد پنجه کل، طول سنبله، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و شاخص برداشت اختلاف معنی-داری بین ژنوتیپ¬ها نشان داد. واکنش ژنوتیپ¬ها در محیط¬های مختلف برای تمام صفات اثر متقابل ژنوتیپ × محیط معنی¬داری به وجود آورد. نسبت مجموع مربعات اثر متقابل به کل تغییرات بعد از شاخص برداشت برای عملکرد دانه نسبت به سایر صفات بیشتر بود (48/61%). نتایج تجزیه واریانس گروهی نیز برای اکثر صفات حاکی از اختلاف بسیار معنی¬دار لاین¬های گروه تریتی¬پایرم با تریتیکاله، تریتی¬پایرم با گندم و تریتیکاله با گندم بود. شاخص¬های مختلف پایداری شامل واریانس محیطی، اکووالانس ریک، واریانس پایداری شوکلا، معیارهای رگرسیون ابرهارت وراسل، ضریب تبیین و معیارهای روش مور، مدل ammi و تجزیه آثار متقابل e× g بر مبنای تجزیه ضرایب مسیر (روش تای) مقایسه شدند و ژنوتیپ¬های برتر بر مبنای هر روش تعیین گردیدند. بر اساس پارامتر واریانس محیطی ارقام بهاره بافت، امید و لاین¬های تریتی¬پایرم la/b، la(4b,4d)/b و (ma/b)(cr/b)-4 ناپایدارترین واکنش¬ها را داشتند، در حالی¬که لاین¬های (st/b)(cr/b)-4، (ka/b)(cr/b)-6، 4108 و رقم کویر پایدارترین ژنوتیپ¬ها بودند. ارزیابی واکنش ژنوتیپ¬ها بر مبنای اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا گروه¬بندی¬های یکسانی از پایداری ژنوتیپ¬ها ارائه داد. از بین ژنوتیپ¬های پر محصول، لاین تریتی¬پایرم (ka/b)(cr/b)-5 و لاین¬های تریتیکاله 4108 و m45 پایدارترین ژنوتیپ¬ها بودند و از بین این سه ژنوتیپ، لاین m45 به¬دلیل سهم کمتر در اثر متقابل e × g پایداری بیشتری نشان داد. تجزیه پایداری عملکرد دانه بر اساس پارامترهای روش ابرهارت و راسل (ضریب رگرسیون خطی و میانگین مربعات انحراف از رگرسیون) نشان داد که که لاین¬های تریتیکاله 4115 و m45 با عملکرد بالاتر از میانگین و ضریب رگریسون خطی نزدیک به 1 دارای سازگاری عمومی مطلوب هستند. در حالی¬که رقم بهاره بافت و لاین 4108 به ترتیب با محیط¬های مساعد و نامساعد سازگاری خصوصی نشان دادند. بر مبنای پارامتر دوم روش ابرهارت و راسل از بین ژنوتیپ¬های پرمحصول لاین¬های 4108، 4116، m45 و (ka/b)(cr/b)-5 با کمترین انحراف از رگرسیون خطی پایدارترین ژنوتیپ¬ها تشخیص داده شدند. بر اساس روش مور، تعیین پایداری ژنوتیپ¬ها بر مبنای آثار متقابل کراس¬آور و تغییر در رتبه یا پارامتر ss(ic)i که بیان¬گر دو مفهوم اول پایداری لین و بینز می¬باشد، لاین¬های (ka/b)(cr/b)-5، 4108 و m45 پایداری مطلوبی نشان دادند و از بین پارامترهای پایداری یک متغیره این متد کاراتر بود. روش ammi وتجزیه توام آثار افزایشی جمع¬پذیر (تجزیه واریانس) و آثار متقابل ضرب¬پذیر (تجزیه¬ی مولفه¬های اصلی) نشان داد که آثار مدل، محیط و اثر متقابل e × g بسیار معنی¬دار هستند و 49/89 درصد توسط سه مولفه اصلی اول بیان می¬شود. بر مبنای بای¬پلات اجزای ژنوتیپی و محیطی اولین مولفه اصلی اثر متقابل و میانگین¬های عملکرد ژنوتیپ¬ها و محیط¬ها و هم¬چنین نتایج تجزیه خوشه ای امتیاز اولین مولفه اصلی اثر متقابل نتیجه¬گیری شد که لاین¬های (ka/b)(cr/b)-6، (st/b)(cr/b)-4، 4103، 4116 و m45 پایدارترین واکنش را دارند که از بین این لاین¬ها، لاین تریتیکاله m45 کمترین ipc1 را داشت و لاین¬های la/b، la(4b,4d)/b، (ma/b)(cr/b)-4، (ka/b)(cr/b)-3 و رقم الوند ناپایدار بودند. بر اساس بای¬پلات حاصل از ipc2 و میانگین لاین های ka/b، la/b، (ka/b)(cr/b)-6 و رقم بهاره بافت پایدارترین ژنوتیپ¬ها بودند و ژنوتیپ-های m45 و کویر با محیط پنجم و لاین¬های 4108 و 4116 با محیط ششم سازگاری خصوصی نشان دادند. هم¬چنین گروه¬بندی ژنوتیپ¬ها بر اساس آماره¬های پایداری مدل ammi3 شامل sipc3 و ev3 به¬ترتیب لاین¬های ka/b، (st/b)(cr/b)-4 ولاین¬های ka/b، la(4b,4d)/b، (ma/b)(cr/b)-4، (ka/b)(cr/b)-5، (st/b)(cr/b)-4 پایدارترین ژنوتیپ¬ها بودند. تجزیه الگوی واکنش ژنوتیپی بر مبنای دو مولفه اصلی اول و دوم، لاین¬های (ka/b)(cr/b)-6، (st/b)(cr/b)-4 و m45 را به¬عنوان پایدارترین ژنوتیپ¬ها متمایز کرد. تجزیه علیت آثار متقابل e × g به روش تای نشان داد که جزء ژنوتیپی v1 (تعداد سنبله) مهم¬ترین جزء ژنوتیپی تاثیرگذار بر عملکرد و پایداری است. بر این اساس ژنوتیپ¬های کویر، 4115، (ka/b)(cr/b)-5،m45 و بهاره بافت به¬ترتیب با دارا بودن مقادیر بالایv1، پایدارترین ژنوتیپ¬های پرمحصول بودند. مقایسه اجزای محیطی تای، مراحل تلقیح و تشکیل دانه را حساس¬ترین مرحله رشد ژنوتیپ¬ها به عوامل محیطی نشان داد. از این¬رو ارزیابی پایداری ژنوتیپ¬ها بر اساس جزء ژنوتیپی v2 (تعداد دانه در سنبله) سودمند نیست. در نهایت بر مبنای نتایج این پژوهش لاین¬های اولیه و ترکیبی اولیه تریتی¬پایرم و لاین¬های تریتیکاله در مقایسه با گندم پایداری و سازگاری بیشتری را نشان دادند و در این بین لاین¬های (ka/b)(cr/b)-5 و m45 به¬ترتیب با عملکرد 26/4 و 48/5 تن در هکتار و واکنش پایدار در همه محیط¬ها به¬عنوان لاین¬های مناسب برای توصیه به زارعین و یا ورود به برنامه¬های اصلاحی معرفی می¬شوند. در بخش دوم این تحقیق به منظور بررسی تنوع ژنتیکی صفات زراعی، برآورد اجزای عملکرد، اثرات مستقیم و غیرمستقیم بین عملکرد و اجزای آن و هم¬چنین شناخت عوامل پنهانی موثر بر آن¬ها در سال زراعی 1388-89 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید باهنر کرمان اجرا گردید. آزمایش در قالب طرح بلوک¬های کامل تصادفی با سه تکرار برای 27 ژنوتیپ مختلف شامل 13 لاین اولیه تریتی¬پایرم، 5 لاین امیدبخش تریتیکاله و 9 رقم گندم نان ایرانی اجرا شد. بین ژنوتیپ¬ها برای کلیه صفات مورد بررسی به¬جز صفات طول برگ پرچم، ظهور سنبله (روز) و رسیدن دانه (روز) تفاوت¬های بسیار معنی¬داری مشاهده شد. بیشترین ضرایب تنوع فنوتیپی و ژنوتیپی به¬ترتیب مربوط به صفات طول ریشک، عملکرد دانه، شاخص برداشت و متوسط وزن سنبله بود. در تجزیه به مولفه¬های اصلی سه مولفه اول 91 درصد از تغییرات واریانس کل را توجیه نمودند. بر این اساس صفات عملکرد دانه، وزن ساقه، تعداد پنجه کل، تعداد سنبله، طول ساقه، عرض برگ اصلی، ظهور سنبله (روز) ، طول ریشک، ارتفاع بوته، قطر سنبله، طول دانه، وزن کاه، طول سنبله، فاصله میان¬گره، درصد باروری و رسیدن دانه (روز) نقش تعیین کننده ای در توجیه تغییرات کل نشان دادند. طبق نتایج حاصل از تجزیه همبستگی ساده فنوتیپی و ژنوتیپی، صفات شاخص برداشت، وزن هزاردانه، تعداد دانه در سنبله، وزن صددانه و تعداد سنبلچه در سنبله بیشترین همبستگی مثبت و معنی¬دار را با عملکرد دانه داشتند. نتایج حاصل از رگرسیون گام به گام نشان داد که حداکثر اختلاف عملکرد دانه ژنوتیپ¬ها را می¬توان به صفات شاخص برداشت، وزن هزاردانه، ارتفاع بوته، درصد باروری، تعداد پنجه کل و وزن کل سنبله نسبت داد. تجزیه ضرایب مسیر اهمیت صفات شاخص برداشت و وزن هزار دانه که اثر مستقیم و معنی دار مثبت و بالایی با عملکرد دانه داشتند را مورد تاکید قرار داد. به¬علاوه تجزیه ضرایب مسیر نشان داد که صفات تعداد بوته سبز شده و وزن کل سنبله به¬ترتیب از طریق تاثیر بر صفات شاخص برداشت و تعداد بوته سبز شده نقش مهمی در عملکرد دانه ایفا می¬نمایند. تجزیه خوشه¬ای بر اساس صفات مورد مطالعه گونه¬های مختلف را در چهار گروه مجزا طبقه¬بندی نمود. تجزیه به عامل¬ها 6 عامل پنهانی را استخراج نمود که بیش از 87 درصد تغییرات را توجیه کرد. نتیجه تحقیقات نشان داد که برای تولید ژنوتیپ¬های دارای عملکرد بالا بایستی گیاهانی با با بنیه قوی، وزن هزار دانه زیاد، شاخص برداشت بالا و تعداد پنجه کافی انتخاب شوند.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.