شاهنامه فردوسی یکی از شاهکارهای ادبی فارسی و جهان و حماسه ی ملی ایران در قرن چهارم است. این اثر حماسی دارای موضوعات و درون مایه های متعددی است که همگی در ارتباط با اساطیر و فرهنگ ایران شکل گرفته است و شناخت هر یک از آنها ما را با بنیان های فکری ایرانیان به طور اعم و فردوسی به طور اخص یاری می کنند، یکی از این موضوعات شکار می باشد. جایگاه و اهمیت شکار در شاهنامه که اثری سراسر حماسی و پهلوانی می باشد، بسیار والاست. شکار پیوسته با زندگی بشر کهن مرتبط بوده و در میان اقوام و ملل گوناگون به شکل ها و شیوه های مختلفی انجام می شده است. در مورد این موضوع به صورت پراکنده در لابلای متون ادبی و تاریخی و به خصوص شاهنامه مطالبی آمده است. این پایان نامه به شیوه ی سندکاوی اطلاعات خود را فراهم نموده و پس از جمع آوری مطالب مربوط به شکار و انطباق آنها با کتب تاریخی و ادبی، به توصیف و تحلیل آنها پرداخته شده است. شعر فردوسی در مقایسه با دیگر شاعران فارسی زبان معیارهای شعر نخچیرگانی را بیشتر دارا می باشد و شکارگران شاهنامه با اهداف و آیین و رسوم خاص به شکار می رفتند و در فصول خاص و زمان هایی ممتاز به بزم و میگساری و برپایی جشن در شکارگاهها می پرداختند و کامیابی و پیروزی قدرت و هنر خود را به رخ سپاه و لشکر می کشیدند. شکار یکی از آئین های بزم در شاهنامه بوده و از لحاظ آماری کلماتی مانند شکار و نخچیر کاربرد فراوانی دارند. شکار در میان آئین های بزم شاهنامه از جایگاه والا و ممتازی برخوردار می باشد.

«آرکی¬تایپ» عبارت است از تمامی الگوها، تصاویر و بن مایه های تکرار شده در اساطیر و ادبیات که مفاهیم یکسانی را برای سطح وسیعی از بشریت و فرهنگ ها در طول نسل¬های متفاوت القا می کنند. کارل گوستاو یونگ، به مفهوم «آرکی تایپ» جنبه¬ی روان شناختی بخشید. قبل از او «جیمز فریزر» این بن مایه های جهان شمول را - البته بدون اشاره به اصطلاح آرکی تایپ- مورد بررسی قرار داده بود. بعدها هم، «نورتروپ فرای» این اصطلاح را وارد حیطه¬ی نقد ادبی کرد و مکتب «نقد اسطوره ای و آرکی تایپی» را بنیان نهاد.در این پایان نامه، آرکی تایپ براساس نظریه¬ی «یونگ» مورد بررسی قرار گرفته و با آوردن شواهدی از هفت پیکر نظامی ضمن تبیین مفهوم «آرکی تایپ» به نقد یکی از آثار مهم ادبی فارسی، براساس نظریه¬های جدید اقدام شده است.طبق مطالعات انجام شده، به این نتیجه رسیدیم که آرکی تایپ های مورد نظر یونگ مانند سایر نقاط جهان، در ایران نیز نمود پیدا کرده است؛ اما تفاوت های فرهنگی سبب می شود که آرکی تایپ ها به روش هایی کمابیش متفاوت بروز پیدا کنند. برخی از آرکی تایپ هایی که در هفت پیکر نمایان شده بود، در نظریات یونگ نشانه ای از آنها نبود از جمله¬ی این آرکی تایپ¬ها می¬توان به افراد پنهان شونده، رنگ¬ها و ارتباط آنها با روزهای هفته و گنبد، اشاره کرد. بعضی از آرکی تایپ هایی هم که یونگ مطرح کرده بود، در هفت پیکر نمودی نداشت . این امر ناشی از تفاوت-های فرهنگی در شرق و غرب است که در این مورد به آرکی تایپ¬های خویشتن و ماندالا می¬توان اشاره کرد.پژوهش حاضر به روش تحقیقات توصیفی تحلیلی و به صورت زمینه یابی انجام شده است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و بیشتر از نوع متن¬خوانی استفاده شده است.

شیوه بررسی این نوشته علاوه بر شناخت ساختار هزارویک شب، می تواند زمینه آشنایی با ساختاربندی دیگر داستان های از این دست را هم فراهم آورد. این نوشته شامل چهار فصل است: فصل اول مروری مختصر دارد بر تعریف و اهمیت موضوع، روش و پیشینه پژوهش، فرضیه ها و پرسش ها، هدف پژوهش و توضیح مختصر واژگان کلیدی، فصل دوم شامل بخش هایی درباره معنای واژه های قصه، داستان و حکایت، اهمیت و پیشینه روش های مطالعه قصه های عامیانه و نیز پیشینه تحقیق درباره قصه های ایرانی و مطالعات ساختاری قصه در ایران است و فصل سوم به معرفی مختصر روایت شناسی و نگره پردازان روایت اختصاص یافته است. در فصل چهارم ابتدا هزارویک شب، ریشه ها و ترجمه های آن به طور مختصر معرفی شده اند و سپس، داستان با ذکر شواهدی در رده روایت های اسطوره ای قرار داده شده است. چگونگی آغازشدن و به پایان رسیدن داستان ها و نقش و کارکرد عبارت های سرآغاز و پایان قصه ها در خلق زمان ازلی- ابدی حاکم بر فضای اثر و بررسی قصه ها از نظر نوع و نحوه توالی پی رفت ها و بررسی و تحلیل داستان ها بر اساس وجوه روایتی و ویژگی های اشخاص داستانی و صفت های معرف آنها، مباحث دیگری است که در این فصل به آن پرداخته شده است سلسله مراتب راوی و روایت گیر و نشانه شناسی مطایبه در روایت های هزارویک شب عنوان دو بخش پایانی این فصل است.

در دوران تاریخی مختلفی که بشر می­زیسته است، نیاز به تعالی و تکامل در ابعاد وجودی وی احساس می­شده است. تکامل انسان با توجه به قوه­ی تفکر او از وجوه تمایزش با سایر موجودات محسوب می­شود. بعثت انبیاء (ع)، وجود ائمه­ی اطهار (ع) ، نزول کتب آسمانی و توجه به علم و دانش از طرف بزرگان دین همه می­تواند با هدف همین تکامل بشری صورت گرفته باشد. خداوند دلیل بعثت پیامبر اسلام (ص) را صراحتاً تکمیل مکارم اخلاقی بیان فرموده است. و این امر نشان­گر تأکید بر رواج اخلاق در جامعه­ی جاهلی آن زمان می­باشد. از سوی دیگر می­توان اهمیّت اخلاق و تکامل روحی انسان را در جوامع بشری مورد بررسی قرار داد. هر جا که بشر به پیشرفت­های مادی و معنوی گسترده­ای دسترسی پیدا کرده است؛ دلیلش رعایت حقوق افراد، حقیقت جویی، شجاعت، عدالت و ... می­باشد. برعکس آن زمان که ملت­ها در فترت و سکون به سر برده­اند، زمانی است که یا خود ملت­ها و یا حاکمان و فرمانروایان آنان از فرمان­های اخلاقی الهی فاصله گرفته­اند. جهت بررسی مسائل اخلاقی، کتب فراوانی در اختیار داریم، گاهی این مطالب به زیور نظم آراسته می­شوند که تأثیر بیشتری بر ذهن و روان خواننده بر جای می­گذارند. در این پایان نامه، به بررسی اخلاق از دیدگاه نظامی پرداخته شده است. پس از بررسی واژه­ی اخلاق و مسائل کلی آن و طبقه­بندی­های آن در قدیم، نظرات صاحب نظران این عرصه با محوریت نظرات حکیم نظامی مورد بررسی قرار گرفته است. پس از استخراج و طبقه بندی مولفه­های مورد نظر نظامی به ترتیب الفبایی به شرح و تحلیل نکات آن پرداخته خواهد شد.

چکیده : این تحقیق به موضوع فضاسازی در رمان های دفاع مقدّس پرداخته است. بررسی و تحلیل رمان های دفاع مقدّس، می تواند ضمن مشخّص کردن جایگاه این رمان ها از نظر میزان موفقیّت ادبی وهنری، کمکی در جهت هدف گذاری های ایده آل در این زمینه باشد. پرداختن به پژوهش های موردی و ژرفانگر ، به تدریج راهی پیش روی نویسندگان خواهد گشود تا با آگاهی دقیق و همه جانبه ای از امکانات بیانی نوشته های خود را سامان دهند و بررسی عنصر زیر بنایی فضا سازی، به عنوان نتیجهی سایر عناصر داستان، می تواند در جهت اعتلای این نوع ادبی مفید باشد. در این پژوهش ابتدا با بهره گیری از منابع کتابخانه ای، به تعاریفی از رمان، فواید و ارزشهای آن و برخی ویژگیهای رمان در ایران و رمان در غرب اشاره شده است، بعد از آن، فضا سازی- به عنوان یک عنصر داستانی - و زیر مجموعه های مرتبط با آن، مورد بررسی قرار گرفته و تکنیکها و روشهای آن بازشناسی و معرّفی شده است. تحلیل و نقد عنصر فضا سازی در رمان های مورد نظر و بررسی نتایج این تحلیل، مرحلهی پایانی این پژوهش است. به نظر میرسد روند رمان دفاع مقدّس در دههی هفتاد، روندی رو به رشد و مثبت باشد. آشنایی نویسندگان این رمان ها، با اصول داستان پردازی جدید از حد ومرز به کارگیری ابتدایی و کارگاهی و تقلیدی تکنیک ها، گذشته و ممزوج با ابتکار نویسنده به خلق صحنه های بدیع پرداخته است. رویکرد رمان دفاع مقدّس به ارائه ی دیدی تحلیلی و انتقادی نسبت به جنگ، همراه با ورود شکل های مختلف طنز به داستان، هم چنین حرکت این رمان به سمت و سوی ایجاد درکی شهودیو تصویری از مفاهیم جهان شمول و عمیقی مانند مرگ، زندگی، عشق و ... نیز در خور توجّه است. مشکل عمدهی رمان دفاع مقدّس، جای خالی فضاهای اختصاصی است که به ماهیت دفاع مقدّس برمیگردد و ظاهراً حاصل تناقض و تفاوت ماهوی این رمان با رمانهای نوشته شده در غرب است. کلید واژگان : ادبیات داستانی- رمان- دفاع مقدّس- فضا و رنگ- صحنه پردازی

خلاق المعانی کمال الدین اسماعیل اصفهانی شاعر قصیده سرای بزرگ اواخر قرن ششم و اوایل هفتم و از شعرای نامی ایران در ابداع معانی بدیع و تعبیرات و تشبیهات جدید است. وی با خلق مضامین بی همتا و التزامات دشوار، به ویژه در کاربرد ردیف، خود را تا نام خلاق المعانی به اوج رسانید. با وجود شگفتی های شعری در دیوان وی، اشعار این شاعر گرانقدر کمتر مورد پژوهش قرار گرفته است. بنابراین،این مسئله مارا برآن داشت تاگامی موثردرجهت مصادیق لقب وی برداشته شود.در بررسی اشعار کمال الدین به این نتیجه دست یافتیم که شاعربااستفاده ازابزارهای بیانی و بدیعی و باکمک ذهن خیال انگیز خود،در جهت برجسته سازی و آفرینش معنااقدام کرده است.

این پژوهش به بررسی زندگی و اندیشه و آثار دو شاعر بزرگ ایران و لبنان ـ مهدی اخوان ثالث و ایلیا ابوماضی ـ از دیدگاه ادبیات تطبیقی و براساس مکتب فرانسه می پردازد و به ما این توانایی را می بخشد تا با واقعیّت های اجتماعی و سیاسی آن ها در یکی از حساس ترین دوره های تاریخی خاورمیانه آشنا شویم. در این پژوهش، ضمن بررسی زمینه های مشترک شعری این دو شاعر در می یابیم که آن ها، فرزند زمان خود بودند و اشعارشان آیینه ی تمام نمای عصر آن هاست. اشعارشان ناله ی مردم دردمندی است که استبداد و استعمار، فریادشان را در گلو شکسته و برای ابراز وجود مجالی نیافتند. نوشته ها و سروده های آن ها مجموعه ی بیم و امیدهای سیاسی و اجتماعی نسلی است که گویی تازه از خواب گران قرون وسطایی خویش بیدار شده اند. درک پیام شعری اخوان ثالث و ابوماضی از سوی مردم مشرق زمین به منزله ی شناخت ضعف ها، نقص ها و جستجوی عوامل پیروزی به حساب می آید.

آراء و اندیشه های ابن عربی، عارف بزرگ قرن هفتم، بلافاصله پس از انتشار مورد توجّه و اهتمام عارفان متعددی قرار گرفت و جریان های گوناگون عرفان عملی و نظری را تحت تأثیر خود قرار داد. گروه بی شماری در داخل ایران به شرح و ترویج اندیشه های ابن عربی پرداختند. فخرالدین عراقی، یکی از ناقلان مهم آثار ابن عربی است. وی گاه با بیان علمی دقیق و گاه در قالب تعبیرهای شاعرانه، به تحلیل و ترویج مباحث فلسفی و عرفانی ابن عربی پرداخته است. در این میان، گاه اندیشه های وی با ابن عربی تطابق کامل دارد و گاه توأم با نوآوری است که در نتیجه تجربه عرفانه خود عراقی و در نتیجه کشف و شهود به آنها دست یافته است. از این جهت بررسی تطبیقی آراء و اندیشه های این دو عارف بزرگ ضروری می نماید. در این رساله با استفاده از روش سندکاوی و با بهره گیری از فنون تحلیل محتوا به بررسی تطبیقی گزاره ها و اندیشه های بنیادین عرفانی که محور پاره ای از اندیشه های دیگر است و قلمروهایی چون هستی شناختی، عشق و زیبایی، اعیان ثابته، تجلّی، انسان کامل و وحدت وجود را دربردارد، مورد بررسی قرار گرفته است. از مهم ترین یافته های این پژوهش آن است که عراقی به شدّت تحت تأثیر اندیشه های ابن عربی است و کمتر اندیشه ای از اندیشه های عارفانه و فلسفی ابن عربی را می توان در نظر گرفت که در آثار عراقی بازتاب نیافته باشد. نوآوری عراقی در بهره گیری از این اندیشه ها در دو ناحیه تأویل و تخیّل شاعرانه جلوه گر می شود.

سنایی شاعری عالی مقدار و عارف بلند مقام قرن ششم هجری از آن دسته از استادان مسلم شعر فارسی است که با گذشت زمان در عظمت مقام و تأثیر کلام شان هیچ کمی و کاستی راه نیافته، نه مرور ایام مقام شامخ شان را توانسته است به فراموشی بسپارد و نه گرد افول توانسته است بر عارض و رخسار آثار جاویدان شان جای گیرد. بدون تردید سنایی در توسعه و اشاعه ی و نضج بخشیدن به شعر عرفانی تأثیر به سزایی داشته است. زبان سنایی در آثارش به جهت گرایش او به عرفان و شریعت و با توجه به مفاهیم قدسی و متافیزیکی عرفانی و به دلیل محدودیت های زبان و نیز ساختار خاص مفاهیم عرفانی به ناچار این شاعر و عارف بلند مقام را واداشت که از امکانات بی شمار نماد بهره بگیرید. و برای بالا بردن ظرفیت زبان در انتقال معنا، بسیاری از واژگان را با بار معنایی نمادین به کار گیرد. در این پایان نامه که به شیوه ی سند کاوی اطلاعات خود را فراهم نمود. و به شیوه ی توصیفی و تحلیلی آن ها را ارائه نموده ام، پس از تحلیل جنبه های معنا شناسانه ی زبان عرفانی، نشانه ها و نمادهای جانوران موجود در آثار سنایی جمع آوری و طبقه بندی شده اند و با بهره گیری از روش معنا شناسی به تأویل نمادها و نشانه های جانوران اقدام شده است. مهمترین نتایج پایان نامه ی حاضر آ ن است که نمادها و نشانه ها مایه های ابهام زبانی، چند معنایی، برداشت های متعدد معنایی و انعطاف متون را فراهم می کنند به گونه ای که یک متن واحد درافق فکری خواننده و عصر قرائت خویش معانی مختلف پیدا می کند. به علاوه نمادها و نشانه ها موجب عمق و ژرفای آثار سنایی را فراهم نموده اند. و در مجموع تمایل به عرفان و شریعت او را به استفاده از زبان نمادین سوق داده است.

تحقیق و تعمّق در باورهای عامیانه ، کلید فهم و دریافت آثار ادبی است و می تواند پرده از اسرار افکار یک متن بردارد و خواننده را به دنیایی با کشف های هنری و لذت های ادبی وارد کند . به دلیل کوتاه بودن عمر برخی از باورهای عامیانه و عدم کاربرد آن ها در عصر حاضر ، ایجاب می کند که آن ها را از لابه لای آثار جستجو کرد و با نگاشتن ، آن ها را به بند ماندگاری کشید ؛که بی دانستن برخی از این مطالب ، فهم بعضی از آثار بسیار مشکل می شود . در این پایان نامه به استخراج و تبویب عناصر فرهنگ عامّه در غزلیّات صائب تبریزی پرداخته شده است ؛ غزلیّاتی که در آن ها با بسامد بسیار بالایی از باورهای مردمی مواجه می شویم به گونه ای که باید صائب را شاعری مردمی بنامیم

توجّه به مسائل انسانی و اجتماعی، یکی از ویژگی های شاعر متعهّد امروز است که سعی دارد با ابزار شعر، عنصر آگاهی را در مخاطب بالا ببرد و او را از مسائل سیاسی و اجتماعی پیرامونش باخبر سازد. شاعر امروز، نمی تواند از جامع? خود برکنار و نسبت به سیاست های اجرایی محیط خود بی تفاوت باشد. او باید در بطن جامع? خود حضور داشته باشد و به عنوان یک هنرمند متعهّد، ارزش های انسانی را در شعر خود گوشزد کند. قیصر امین پور و سمیح القاسم، به عنوان دو شاعر متعهّد معاصر، هیچ گاه از یاد انسان و مسائل مرتبط با او غافل نبوده اند و سعی داشته اند با تحلیل و نقد مسائل سیاسی و اجتماعی جامع? پیرامون خود، زندگی آزاد و خوشایندی را برای هم نوع خود رقم بزنند. اشتمال شعرهای قیصر امین پور و سمیح القاسم بر اندیشه-های سیاسی و اجتماعی، و نقش کاربردی آن ها در اصلاح جامعه و حفظ ارزش های انسانی، ضرورت انجام این پژوهش را تضمین می-نماید. در این پژوهش که بر اساس روش کتاب خانه ای و سندکاوی انجام پذیرفته ، ابتدا به معرّفی شخصیّت شعری وتحلیل شعرهای قیصر امین پور و سمیح القاسم پرداخته شده است، سپس اندیشه های سیاسی و اجتماعی دو شاعر با ذکر شواهد شعری استخراج گردیده و به صورت تطبیقی تحلیل و بررسی شده اند. با اساس یافته های این پژوهش، می توان ادّعا کرد که شعر قیصر امین پور و سمیح القاسم، ندای مردم جامع? خویش است و آزادی اجتماعی و روحی ، آبادانی کشور و حرمت ارزش های انسانی را آرمان جامع? خود می دانند. بنابراین اطلاق « شاعر متعهّد» به دو شاعر، دور از انصاف نیست.

هدف این رساله بررسی ساختار روایی حدیقه و میزان پیوند آن با اندیشه ها و آموزه های عرفانی سنایی است. این بررسی علاوه بر نشان دادن ساختار روایت در حدیقه می تواند زمینه ی آشنایی با پیکر‎بندی منظومه هایی از این دست را فراهم آورد. این نوشته شامل پنج فصل است. فصل اول، مروری دارد بر تعریف و اهمیّت موضوع، روش و پیشینه ی پژوهش، پرسش ها و اهداف آن و توضیح مختصر واژگان کلیدی. فصل دوم شامل نگاهی گذراست به زندگی سنایی، بررسی حدیقه از نظر موضوع و ویژگی های آن، نوع ادبی حدیقه از نظر معنا و ساختار و خلاصه ی حکایات. فصل سوم به ساختارگرایی و تحولات آن، روایت-شناسی و نظریه پردازان روایت می‎پردازد . فصل چهارم مهم ترین و طولانی ترین فصل این نوشته و شامل چهار بخش است. در بخش اول الگوی ساختاری - ارتباطی حکایت ها براساس نظریه ی ارتباط «رومن یا کوبسن» و در بخش دوم، پس از رده بندی حکایات در سه گروه، نمود نحوی و در بخش سوم نمود کلامی حکایات براساس نظریه ی «تزوتان تودوروف» و در بخش چهارم، عوامل انسجام متنی حکایات براساس نظریه ی «هالیدی» و «حسن» بررسی شده است .

با پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی ، ادبیّات کودک ونوجوان، که مراحل اولیّ? تولد خود را در ایران سپری می کرد ، وارد مرحل? جدیدی از حیات خود شد ، و با فاصل? اندکی با شروع جنگ تحمیلی ، با تحوّلات تازه ای در ساختار و دون مایه ، روبرو گردید . نویسندگان متعهّد و اهل ذوق ، از همان روزهای آغاز جنگ ، به ثبت وقایع و حوادث در قالب های گوناگون نثر برای نسل جدید پرداختند و ادبیّات کودک ونوجوان دفاع مقدّس ، روز به روز با رشد چشمگیر آثار منتشر شده بر غنای ادبیّات کودک ونوجوان ایران افزود . با توجّه به گسترش آثار داستانی کودک ونوجوان دفاع مقدّس اعم از قصّه ، خاطره، داستان، زندگی نامه و ... ، به روش کتابخانه ای ، نزدیک به 100 کتاب مرتبط با موضوع تحقیق ، مطالعه و فیش برداری گردید و در ضمن تحقیق به نقد و بررسی آنها پرداخته شد . نکت? مهمّ و قابل توجّه در زمین? تحقیق در ادبیّات داستانی کودک و نوجوان دفاع مقدّس این است که تا کنون هیچ تحقیق مستقلّی در این زمینه صورت نگرفته و تنها اثر موجود کتاب « در مسیر تند باد » از رضا رهگذر است که به صورت سالشمار کتاب های منتشر شده در این زمینه را تا سال 79 معرّفی می کند . هدف این پژوهش این بوده است تا با مطالع? آثار داستانی کودک ونوجوان دفاع مقدّس ، تصویری همه جانبه از این شاخه از ادبیّات کودک ونوجوان را فرا روی خوانندگان محترم قرار دهد . نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که در زمینه ادبیات کودک و نوجوان دفاع مقدس تحقیق مستقلّی تا کنون صورت نگرفته و شناسایی و بررسی این شاخه از ادبیات علاوه بر شناخت لایه های پنهان ادبیات کودک ، تأثیر آن را بر رشد و بالندگی ادبیات ایران نشان می دهد. همچنین تأثیر ادبیات را بر شناساندن ارزشها به نسل نو می نمایاند .

انسان موجودی اجتماعی می باشد و ناگزیر باید با سایر افراد جامعه در ارتباط باشد . بی شک تعامل فرد و اجتماع در زندگی انسان نقش محوری و سازنده دارد . در آثار ادبی ما به مسائل اجتماعی مانند اغلب شاخه های علوم انسانی توجه شده است . وقتی صحبت از مسائل اجتماعی در ادبیات به میان می آید مولانا به عنوان یکی از شاعرانی که به این گونه امور در مثنوی اهمیت فراوانی قائل می باشد مطرح می شود . مولوی در کتاب شیرین مثنوی با الهام از آیات قرآن کریم و روایات اسلامی ( که در سرتاسر مثنوی مشهود است ) با زبان شیرین شعر و تمثیلات جذاب به ابعاد مختلف ارتباط فرد و اجتماع پرداخته است . بی شک مطالعه دقیق و همه جانبه مثنوی می تواند در ایجاد حالت روحانی و رفع مشکلات اجتماعی سهم بزرگی داشته باشد . در این تحقیق سعی شده به موضوع رابطه ی انسان و اجتماع و چگونگی تاثیر متقابل انسان و اجتماع بر یکدیگر در مثنوی پرداخته شود .

قشربندی نظامی خاص مبتنی بر نابرابری های اجتماعی و رده بنذی گروه ها و افراد یک جامعه براساس میزان بهره گیری آن ها از فرصت های زندگی و ارزش های اجتماعی است. در جوامعی که قشربندی ونابرابری عمیق وجود دارد، افراد و گروه هایی که از قدرت و ثروت بیشتری بهره مندند به همان میزان در طبقات اجتماعی حایز رتبه های بالاتر اجتماعی هستند. این موضوع به دوره ی خاصی اختصاص ندارد، عصر غزنوی یکی از دوره هایی است که تمایزو تفاوت های طبقاتی را به روشنی می توان دید ، این نابرابری ها در اشعار سنایی نیز بازتاب یافته است چنانکه در بررسی و مطالعه ی اشعار سنایی موردی که بیش از هر چیزی به چشم می آید ،این است که هرچه یک طبقه ی اجتماعی از پایگاه اجتماعی بالاتری برخورداراست ، به همان میزان توجه سنایی را بیشتر به خود جلب کرده است.چنانکه سلاطین که در رأس هرم طبقاتی قرار دارند ،بیشترین حجم اشعار سنایی را به خود اختصاص داده اند. محتوای اصلی این پایان نامه بررسی اقشار و طبقات جامعه ی عصر سنایی است که در شعر او بازتاب یافته است.در این مورد ابتدا نهاد حکومت و نهاد دین و نهاد اقتصاد را از یکدیگر جدا کردیم آنگاه ارکان تشکیل دهنده ی هر یک را جداگانه مورد کاوش قرار دادیم.علت اینکه نهاد آموزش را در این پژوهش به طور اختصاصی مورد مطالعه قرار نداده ایم ، آن است که در آن دوره نهاد آموزش کاملاً زیر نظر نهاد دین قرار داشت و به روشنی نمی شد این دو نهاد را از یکدیگر متمایز کرد.علاوه براین نهاد خانواده نیز چون از دیدگاه برخی از جامعه شناسان پایه ی قشربندی قرار نمی گیرد ، در این پژوهش مورد بررسی قرار نگرفت. نهاد حکومت خود متشکل از دو گروه است یکی دربار و دیگری دیوانخانه. در نهاد دربار غیر از پادشاهان ، طبقات دیگری بخشی از اشعار سنایی را به خود اختصاص داده اند که عبارتند از : شاهزادگان ، خواجگان ،حاجبان و خادمان که هریک جداگانه مورد بررسی قرار گرفته و صفات و ویژگی های هریک را از دیدگاه سنایی بیان کرده ایم.در بخش دیوانسالاری نیزاز این گروه ها در اشعار سنایی نام برده شده است:دیوان وزارت و وزیران،دیوان قضا و قاضیان،دیوان رسالت و دبیران، دیوان عرض و سپاهیان ، دیوان احتساب و عوامل زیر مجموعه ی آن مانند : محتسب یا شحنه ، عسس، پاسبان و عوان... شاعران نیز بخش قابل ملاحظه ای از اشعار سنایی را به خود اختصاص داده اندکه سه گروه از آن ها در شعر سنایی قابل بازیابی اند : شاعران درباری ، شاعران بازاری و شاعران منحول (سارقان ادبی ). نهاد دین به دو گروه عمده قابل تقسیم اند : یکی فقها و اربابان دین و دیگری اهل تصوّف که گروه اول بیشتر مورد اعتراض و انتقاد سنایی واقع شده اندو گروه دوم یعنی اهل تصوف نیز شامل صوفیان و زاهدان و درویشان و قلندران می شوند که از دیدگاه سنایی تنها قلندران قابل ستایش اند. اما نهاد اقتصاد که به دو گروه تقسیم شده اند : اول مناصب و مشاغل اقتصاد درباری همچون مستوفی و عامل و متصدی ضرابخانه. و دوم مشاغل بازاری و پیشه وری که سنایی از حدود پنجاه شغل عصر خود نام برده است از دهقانان و برزگران و عطاران گرفته تا گازران و کفشگران و گورکن ها و کنّاسان . علاوه بر این بخش دیگری به این پژوهش اضافه کرده ایم به نام طبقه بندی نژادی و قومی و در آن هریک از اقوام آن دوره که در شعر سنایی نامی از آنها برده شده است مورد بررسی قرار کرفته است مانند : ترکان، هندوان ، زنگیان ، تازیکان و اعراب ، کردها و صقالبه و بلغارها. هریک از این اقوام به داشتن صفات و خصلت هایی معروف بوده اند که در این پژوهش به آن ها اشاره شده است. در پایان تحقیق نیز دو گروه عمده ی تشکیل دهند ی جامعه یعنی توانگران و تهیدستان را مورد بررسی قرار داده ایم و دیدگاه سنایی در باره ی هر یک را بیان کرده ایم .

خواجه حسین بن غیاث الدین محمد مشهدی، مشهور به ثنایی، یکی از شعرای فارسی زبان قرن دهم هجری است. در اغلب تذکره های فارسی بعد از ثنایی نمونه هایی از شعر وی ذکر شده، اما اربابان تذکره کمتر به زندگی او پرداخته اند، از اینرو از زندگی و حال و کار شاعری خواجه حسین اطلاع چندانی نداریم. اندک اطلاع ما در این زمینه بیشتر برگرفته از مقدمه ی کوتاه منثوری است که ثنایی خود در ابتدای دیوانش آورده است. به هر روی، احتمالاً او در سالهای آغازین ربع دوم قرن دهم به دنیا آمده است. از دوران کودکی و جوانی اش اطلاعی نداریم؛ فقط نقل شده است که در جوانی قریحه ی شاعری داشته است، اما شعر نمی سروده و بعدها بر اثر دیدن رویایی به شاعری روی آورده است. سپس، به دربار سلطان ابراهیم میرزا، پسر بهرام میرزای صفوی رفته و سالها ملازم او بوده است، پس از کشته شدن او ثنایی به دربار شاه اسماعیل دوم می پیوندد و گویی شاعر مورد غضب شاه واقع می شود و از بیم جان به هند می گریزد، در هند به دربار اکبر شاه ) 101 369 ه .ق.( راه می یابد و در - همین دوران است که از حمایت های حکیم ابوالفتح مسیح گیلانی برخوردار می گردد و آوازه ی او در هند فراگیر می شود. هر چند ثنایی از شعرای برجسته شعر فارسی نیست، شعر او در دوران خودش و پس از آن با اقبال عمومی روبرو می گردد، سرانجام ثنایی در یکی از سالهای پایانی قرن دهم )احتمالاً 336 ه .ق.( در لاهور رخت از جهان می بندد و در همانجا به خاک سپرده می شود که پس از مدتی پسر دایی وی جسد او را به مشهد انتقال می دهد. دستنوشته های خطی فراوانی از دیوان ثنایی مشهدی در کتابخانه های ایران و دیگر کشورها وجود دارد. از آنجا که ثنایی یکی از موثرترین شعرای دوره ی خود در پایه گذاری سبک هندی است، تصحیح دیوان او ضروری می نمود، ما در این پژوهش با تکیه بر هفت دستنویس خطی، به تصحیح و مقابله ی دیوان خواجه حسین ثنایی بر پایه ی اصول تصحیح انتقادی پرداخته ایم. نسخه اساس ما نسخه ی شماره ی 931 کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی است که تاریخ کتابت 116 ه .ق. را دارا می باشد و از شش نسخه ی دیگر به عنوان نسخه بدل استفاده کردیم که عبارتند از: نسخه های شماره ی 973 و 81 مدرسه ی عالی شهید مطهری )سپهسالار(، نسخه ی کتابخانه ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران به شماره ی 7307 ، نسخه ی شماره ی 09301 مجلس شورای اسلامی، نسخه ی کتابخانه ی بودلین آکسفورد به شماره ی msouseley 22 و همچنین، نسخه ی کتابخانه ی پاریس که میکروفیلم های آنها به ترتیب به شماره های 108 و 900 در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

چکیده: در مورد زندگی مولانا با مصاحبانش، از زمان خود مولانا تا به حال اثرهایی تدوین شده است که این آثار به داستان زندگی مولانا با یارانش به صورت کلّی پرداخته اند و اثری که به طور کاملاً مستقل درباره مولانا و یاران وی در کتاب مثنوی معنوی پرداخته باشد، صورت نگرفته و اگر هم کاری شده است یا به صورت جسته و گریخته بوده و یا مطالب در کتب مختلف و متعدد، پراکنده است. در اینجا باید بیان کرد که این تحقیق، در همین زمینه تدوین شده است تا تأثیر یاران مولانا بر مولانا، در یک مجموعه کاملی گردآوری گردد و تعیین شود که کدام یک، تأثیر بیشتری بر مولانا داشته و در مثنوی معنوی، انعکاس کامل و آشکارتری پیدا کرده است. شیوه تحقیق این پایان نامه، توصیفی و تحلیلی است و این شیوه فن تحلیل و بر مبنای سندکاوی طبق منابع کتابخانه ای انجام گرفته است. سعی بر این شده است، در این پژوهش، ابتدا به شرح احوال مولانا، شمس تبریزی، صلاح الدّین زرکوب، حسام الدّین چلبی و آثارشان پرداخته و آن گاه کلیاتی در مورد عرفان آورده شود و در ادامه آن به صورت جدا، به زندگی مولانا با شمس، تأثیرات هرکدام بر یکدیگر و تحلیل بیت هایی که در مثنوی به شمس تبریزی اشاره دارند،آورده و در پایان این مباحث به دیدگاه های مولانا و شمس تبریزی، درباره برخی از اصطلاحات عرفانی پرداخته می شود ؛ همین کار به صورت مجزّا با صلاح الدّین زرکوب انجام شده و در پایان این پژوهش، به زندگی مولانا با حسام الدّین چلبی و انعکاس آن در بیت هایی که در مثنوی راجع به وی آمده است، پرداخته شده و القاب و عناوینی که مولانا برای این ها در مثنوی آورده، بیان گردیده است . کلمات کلیدی: مولانا، شمس تبریزی، صلاح الدّین زرکوب، حسام الدّین چلبی، مثنوی معنوی ?

اساطیر، عامل پیوند گذشته، حال و آینده به یکدیگر و شریان های جاری مشترک، میان اقوام و ملل هستند. روایاتی که از دریافت ها، تأمّلات و احساسات عمیق درونی و بیرونی، پرده بر می دارند و گذر زمان از بار معنایی آن ها نمی کاهد. بر خلاف آن چه که برخی می-پندارند، اسطوره هرگز نمی میرد؛ چراکه ذهن بشر، اسطوره ساز و حافظ آن ها است. ناخودآگاه جمعی بشر، از مهم ترین عوامل حفظ این باورها و اطّلاعات پیش از تاریخ و منعکس کنند? آن-ها در عصر حاضر، به ویژه در رویا و هنر است. در این پژوهش به بررسی اسطوره هایی پرداخته شده است که حاصل تأثیر و نقش ناخودآگاه جمعی در شعر خواجه شمس الدّین محمّد، حافظ شیرازی، است؛ چرا که این بخش از ذهن، در حالت جوشش عاطفه و احساس، در هنر و به صورت پنهان و در لفّافه، بیشتر، تجلّی می یابد. با بررسی و یافتن اسطور? پنهان در پس تشبیهات و استعارات که از جمله عوامل دیرینه و کهن پیوند دو رکن تشبیه و استعاره و جواز کاربرد آن دو در کنار یکدیگر و ادّعای همانندی یا این همانی آن ها است، می توان معنا و مقصود شاعر و ناخودآگاهی او را بهتر دریافت

چکیده: حماسه های تاریخی از قرن ششم و حماسه های دینی از قرن نهم، به تدریج جای خود را در میان شاعران فارسی زبان باز می کنند. یکی از دوره هایی که سرودن منظومه های حماسی تاریخی و دینی از رواج قابل ملاحظه ای برخوردار است، بعد از انقراض دولت صفوی و در دوره حکومت افشاریه، زندیه و قاجار می باشد. در این دوره، در گستره نفوذ زبان و ادبیّات فارسی، منظومه های متعدّدی در قالب مثنوی و در زمینه داستان های دینی و تاریخی، عمدتاً به تقلید از شاهنامه به نظم درآمده است که تاکنون به صورت یکجا، در یک مجموعه مشخّص و مدوّن معرّفی و طبقه بندی نشده اند. در این پژوهش، بیش از 400 منظومه حماسی تاریخی و دینی متعلّق به نیمه دوم سده دوازدهم، سده سیزدهم و نیمه اوّل سده چهاردهم به ترتیب الفبایی معرّفی گردیده است. بیشتر منظومه های حماسی تاریخی این دوره توسّط شاعران شبه قارّه و بیشتر منظومه های حماسی دینی این دوره توسّط شاعران ایران زمین به نظم درآمده اند. سرودن این گونه منظومه ها، نه تنها در ایران و شبه قارّه، بلکه در افغانستان، فرارود، عثمانی، قفقاز و... نیز طرفدارانی داشته است. اغلب منظومه های حماسی تاریخی و دینی یاد شده در این پژوهش، در بحر متقارب سروده شده اند و برخلاف کمّیّت قابل توجّه این آثار در دوره مورد نظر، کیفیّت شعری چندانی در آنها دیده نمی شود.

در این پایان نامه، قالب رباعی همراه با تحولات آن از سپیده دمان انقلاب تا سال 1390 در سه سطح صوری، ادبی و محتوایی مورد بررسی قرار گرفته است . در سطح صوری، در مورد انسجام و گسست ابیات رباعی و فراهنجاری های آن ، به بحث پرداخته شده واز توجه شاعران دهه هشتاد به فرم شعر و نوآوری های این قالب غفلت نشده است . در سطح ادبی با بررسی انواع آرایه های ادبی سعی شده، سمت و سوی گرایش رباعی در حوزه صور خیال در دهه اول، دوم ، سوم و همچنین در حوزه بدیع معنوی نشان داده شود. در سطح محتوایی به تغییرات محتوایی شعر انقلاب در حوزه دفاع مقدس و چگونگی آن در دهه هفتاد و هشتاد پرداخته و سپس چرخش شعر انقلاب به سمت شعر آیینی و شعر اجتماعی نشان داده شده است. در پایان نیز چند تن از شاعران رباعی گو که بر این قالب شعری تأثیر گذاربوده اند؛ معرفی شده اند.

پروین اعتصامی ( 1285- 1320)، یکی از برجسته ترین شعرای معاصر در زمینه ادبیات تعلیمی است. اهمیت کم نظیر او از آن روست که سراینده بهترین و بی نظرترین اندرزنامه فارسی و اشعار پند آمیز اخلاقی است . ابوالعتاهیه (130-213)، شاعر مبتکر برجسته ی فن زهدیات در عصر عباسی است. ادیبان و صاحبنظران او را خداوندگار و قافله سالار شعر زاهدانه بر پیشانی شعر عربی می دانند، که ایجاد کننده نوعی ابداع و نوآوری در اشعار زاهدانه به شمار می رود. او در اشعار زاهدانه خود پندهای زیادی در باب اینکه فریب دنیا را نخوریم از اباطیل دوری جوئیم به تقوا و پرهیزگاری و اندرز به صبر و بردباری، مبارزه با ظلم توجه و محبت به نیازمندان و ... می دهد. در این تحقیق که با روش کتابخانه ای و سندکاوی تنظیم و تدوین شده است، ضمن پرداختن به مقدمه کوتاه ر مورد ادبیات تطبیقی وتعلیمی ، زندگی نامه و آثار و موارد مشترک پند آمیز در اشعار دو شاعر با نگاهی تطبیقی بررسی شده است. در این بررسی پی می بریم که هر دو شاعر موارد پندآمیز وحکیمانه زیادی در مورد صبر و بردباری، ظلم ستیزی، توحید و یگانه پرستی، دوری از دنیا، نیکوکاری و صلاح ... به انسان ها توصیه می کنند. واژه های کلیدی: پروین اعتصامی، ابوالعتاهیه، ادبیات تطبیقی، ادبیات تعلیمی، پند و اندرز

هدف این نوشته بررسی عناصر داستان( شخصیّت پردازی، زمانمندی، گفتگو، صحنه پردازی، کانون روایت) در کتاب دا است. این بررسی علاوه بر شناخت این چند عنصر در کتاب دا، می تواند زمینه آشنایی با عناصر دیگر داستان را نیز فراهم کند. نوع ادبی خاطره و داستان از منابع مهم ثبت شده درباره دفاع مقدّس و از مهم ترین اسناد و مدارک جنگ است که نقش مهمی در آثار ادبی، هنری و تاریخی ایفا می کند. دوران دفاع مقدّس آگنده از زیبایی ها، رنجها، شادی ها و نکته های عبرت آموز است. پدیدآورندگان بسیاری از این آثار امروز در بین ما نیستند. لازم است به منظور انتقال تجربه و احساس به آیندگان به زیباترین شکل ممکن خاطرات آنها را منتقل می کنند. یکی از کتاب های مهم در این زمینه که مورد استقبال قرارگرفته است، کتاب «دا» می باشد. همین امر مارا بر آن داشت تا با دقّت بیشتری در این کتاب از لحاظ نوع ادبی، تأثیر آن بر ادبیّات معاصر و دفاع مقدّس توجّه کنیم. این نوشته شامل چهار فصل است: فصل اوّل مروری مختصر دارد بر تعریف و اهمیّت موضوع، روش و پیشینه پژوهش، فرضیه ها و پرسش ها، هدف پژوهش و توضیح مختصر واژگان کلیدی، فصل دوم شامل بخش هایی درباره سیر خاطره نویسی در ایران و خاطره و گونه های مشابه آن است. فصل سوم به معرفی مختصر عناصر داستان به خصوص پنج عنصر مورد بررسی(شخصیت پردازی، زمانمندی، گفتگو، صحنه پردازی، کانون روایت) اختصاص یافته است. فصل چهارم مهمترین قسمت این نوشته است. در این فصل ابتدا کتاب «دا» به طور مختصر معرفی شده و خلاصه ای از داستان بیان شده است. و سپس، به ترتیب عناصر مورد نظر در کتاب بررسی شده و نمونه هایی نیز بیان شده است. و در آخر هم نتیجه گیری از مباحث مورد نظر است.

محمدعلی علومی، یکی از نویسندگان معاصر ایران است که دو کتاب «پریباد» و «سوگ مغان» از آثار داستانی او محسوب می شوند. رمان پریباد، برنده جایزه بیستمین کتاب فصل شده است و رمان سوگ مغان نیز از رمان های پر مخاطب او به شمار می رود. این پژوهش، به بررسی ساختاری این دو رمان، با تکیه بر نظریه روایت شناسی ژرار ژنت می پردازد. ابتدا به بیان کلیّات پژوهش پرداخته شده است، سپس پیشینه رمان وسبک های ادبی در جهان و ایران مرور شده است. در ادامه، ساختارگرایی و روایت شناسی و نظریات ساختارگرایان بررسی شده و در آخر، دو رمان، بر اساس نظریات ژرار ژنت بررسی و تحلیل شده است. طبق بررسی های انجام شده رمان های پریباد و سوگ مغان هر دو، جزء رمان های مدرن هستند. شیوه زمانبندی این رمانها خطی و تقویمی نیست و به نوعی زمان پریشی دارند. کانون سازی در رمان پریباد، از نوع،کانون صفر- بازنمودناهمگن و کانون درونی- بازنمودهمگن است و در رمان سوگ مغان ، از نوع کانون سازی درونی – بازنمودهمگن است. صدا در این دو رمان یا اوّل شخص مفرد یا دانای کل محدود به ذهن است. نویسنده در این دو رمان از تکنیک های افزایش و کاهش سرعت روایت، استفاده کرده است.

بدل از نقشهای دستوری ست که بصورت واژه، گروه واژه، جمله و گاه ترکیبی از گروه واژه وجمله، در متن ظاهر می شود و واژه، گروه واژه، و یا جمله ای را که اصطلاحاً "مبدل منه" یا بدل دار، نامیده می شود از جهت لفظ و معنا، توضیح و بسط و گسترش می دهد. گاه واژه ای مانند "یعنی" و یا همانند معنایی آن، رابط بین "مبدل منه" و بدل یا سازه های بدلی می شود که "بدل نما" نام دارد. به مجموع مبدل منه یا هست? بدل و بدل نما و بدل یا سازه های بدلی، گروه بدل دار می گویند. بدل از طریق همسانی، مبدل منه را توضیح می دهد. در متون کهن فارسی از نظم و نثر، بدل و سازه های بدلی، کاربرد لفظی و معنایی معتنابهی دارند، امّا ظهور بدل در متون ادب فارسی معاصر به ویژه رمان ها و داستان های سه چهار ده? اخیر و کاربرد بدل و سازه های بدلی در پردازش متن و بسط و گسترش دادن چند وجهی کلام و توان بخشی به نویسنده در هر چه بهتر و شیواتر و زیباتر جلوه دادن سخن، براستی شگرف و سترگ است. سازه های بدلی می توانند به هم? نقشهای دستوری از جمله نهاد ، مسند و منادا، وابسته شوند. به تعبیر دیگر، هم? نقشهای دستوری و از جمله نقش نهادی ،مسندی و ندایی ، می توانند به جهت بسط کلام؛ بدل بگیرند. بدل پذیری نقشها از مسائل نو و مطرح نشد? دستور ساختاری ست. بحث اصلی این مقاله نقشهای دستوری و بدل پذیری و بویژه بدل پذیری نقش نهادی، مسندی و ندایی ست.

سبک شناسی، از جمله علوم جدیدی است که اوّلین بار به شکل کنونی آن، توسط استاد محمّدتقی بهار و با تألیف کتاب سه جلدی «تاریخ تطوّر نثر فارسی» یا «سبک شناسی»،در ایران رایج گردید. رمان های حوزه ی دفاع مقدّس، از جمله گونه های ادبی مهم در روزگار ما هستند که شناخت سبک آنها، می تواند راه گشای مولّفان این گونه آثار و نویسندگان جوان باشد. این پژوهش با سبک شناسی سه رمان مشهور دفاع مقدّس به نام های سفر به گرای 270 درجه، شطرنج با ماشین قیامت و بیوتن، در پنج لایه ی آوایی، واژگانی، نحوی، بلاغی و ایدئولوژیک در پی ارائه شناختی نوین از ادبیّات داستانی دفاع مقدّس، به علاقه مندان این گونه ی ادبی است. شیوه ی انجام این پژوهش بر مبنای مراجعه به کتب سبک شناسی و آثار مربوط به رمان های دفاع مقدّس و بر اساس روش کتابخانه ای است. حاصل یافته های این پژوهش در مورد رمان سفر به گرای 270 درجه چنین است که این رمان از چیدمان واژگان نشان دار و محاوره ای بهره گرفته و توضیحات آن کاملاً حسّی است. رمان گره گشایی مناسبی ندارد و زاویه ی دید رمان، اوّل شخص مفرد می باشد. نویسنده از متغیّر های جغرافیایی، تاریخی، سنّی، طبقاتی و ایدئولوژیک به خوبی استفاده کرده است. رمان شطرنج با ماشین قیامت، دارای جملاتی ساده و گاه مرکّب است و گفتگوها در آن اکثراً طولانی است. در آغاز این رمان ازصنعت براعت استهلال استفاده شده و نام شخصیّت ها به صورت ایدئولوژیک و نمادین به کار برده شده است. رمان بیوتن دارای چیدمان واژگان طبیعی و توضیحات آن گاه حسّی و گاهی انتزاعی است. در این رمان، به دلیل محل وقوع آن - آمریکا- به وفور از واژگان انگلیسی استفاده شده و دارای سه گونه زاویه ی دید است. برخی از واژگان در این رمان نوساخته اند و نویسنده نتیجه گیری پایانی را بر عهده ی خواننده می گذارد.

چکیده شهنامة چنگیزی یا تاریخ منظوم مغول، یکی از مثنوی های تاریخی فارسی است که شمس الدّین کاشانی آن را در ابتدای قرن هشتم سروده است. این اثر که در بحر متقارب و به تقلید از شاهنامة فردوسی سروده شده،به نظم شدة بخشی از جامع التّواریخ رشیدالدّین فضل الله همدانی است. شمس الدّین کاشانی، این منظومه را همزمان با جامع التّواریخ(703 ه.ق) سروده است،از اینرو شهنامة چنگیزی از منابع دست اوّل تاریخ مغول و به ویژه، ادبیّات عصر ایلخانان محسوب می شود.بنیان این پژوهش بر پایة سه نسخة خطّی کهن شهنامة چنگیزی که در کتابخانة ملّی پاریس، موزة هنر اسلامی ترکیّه و کتابخانة مدرسة عالی سپهسالار محفوظ می باشد، استوار است،همچنین بر اساس اطّلاعاتی که در جنگ ها و تذکره های خطّی و چاپی بر جای مانده ، شاعر معرّفی شده و اثر او مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل شده، نشانگر تأثیر عمیق شاهنامة فردوسی بر ذهن و زبان شمس الدّین کاشانی و همچنین تبعیت حداکثری شاعر از متن جامع التّواریخ است. واژه های کلیدی: شهنامة چنگیزی،تاریخ منظوم مغول،شعر قرن هشتم،شمس الدّین کاشانی

پژوهش حاضر با هدف شناخت جایگاه تفسیر مواهب علیه و بررسی علل استقبال از آن انجام گرفته است. به منظور جمع آوری اطلاعات این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است، از منابع کتابخانه ای استفاده شده است. یافته های این تحقیق نشان می دهد که با توجه به شیوایی این تفسیر و هم سو بودن آن با درک مخاطب، نسبت به تفاسیر دیگری همچون سورآبادی و تاج التراجم از جایگاه برتری برخوردار است. علاوه بر آن، علل استقبال از این تفسیر در قالب علل برون متنی همچون محبوبیت مفسّر در میان مخاطبان، جامعیت کاشفی در علوم، حمایت حکومت از علما؛ و علل درون متنی از جمله مطابقت تفسیر با دیدگاه های فقهی مخاطب، وجود بیان عرفانی و ادبی در تفسیر، کامل و موجز بودن آن، اجتناب از مباحث پیچیده علمی، نزدیک بودن نثر ساده مفسّر به وعظ و خطابه، همسو بودن تفسیر با ادراک مخاطبان، وجود اشعار به جا ومناسب، حکایات، احادیث و روایات، نصایح، منطق و استواری کلام مشخص شده است.

انسان، تاریخ، فرهنگ و ادب با هم در تعامل اند؛ به گونه¬ای که فهم هر یک از آن¬ها ذهن جستجوگر را به ژرفای دیگری، رهنمون خواهد کرد. هر جامعه¬ای برای خود آداب و رسوم، تاریخ و چهره¬های ماندگار بخصوصی دارد که در مجموع حاصل اجزای گوناگون آن جامعه محسوب می شود. متأسّفانه می¬بینیم که بخشی از این آداب و رسوم و سنّت ها، کم کم از اذهان عموم و مخصوصاً جوانان رَخت بربسته و در حال فراموش شدن است. در چنین وضعیّتی بیم آن می¬رود که هویّت¬ها دستخوش تغییر قرار گرفته و پیشینه آن¬ها مجهول بماند؛ بنابراین ضرورت انجام یک تحقیق در راستای معرّفی گوشه¬ای از فرهنگ و آداب در حال فراموشی، کاملاً آشکار و محسوس است. بر این اساس تصمیم گرفته شد پژوهشی به منظور معرّفی فرهنگ و آداب و تاریخ منطق? لارستان صورت گیرد. انتخاب این منطقه به عنوان جامع? آماری تحقیق، بدین جهت بود که اوّلاً لارستان دارای تاریخی بسیار کهن و فرهنگی پُربار است؛ ثانیاً دانشمندان و بزرگانی از آن برخاسته¬اند که در تاریخ علم وادب فارسی سهم بسزایی داشته اند. این کار، از طریق مراجعه به منابع کتابخانه¬ای همراه با پژوهش¬های میدانی در موارد لزوم به صورت توصیفی– تحلیلی صورت گرفت و از جمله یافته های آن می توان به شناساندن آثار تاریخی، مشاهیر و دانشمندان و نقش آن-ها در علم و ادب فارسی، همچنین حفظ و معرّفی آثار و رسوم و فرهنگ این منطقه اشاره کرد.

فرهنگ عامّه با عناصر متعدّد خود، با زندگی و فرهنگ عمومی بشر امتزاجی ناگسستنی دارد. شاعران و نویسندگان بزرگ به شکل های مختلف، آگاهانه و ناآگاهانه، از عناصر فرهنگ عامّه برای تصویرآفرینی و یا انتقال اندیشه ها و اهداف خود به خوانندگان بهره می گیرند. در این میان هنرمندانی که از پایگاه مردمی بالاتری برخوردار باشند، بازتاب فرهنگ عامّه در آثارشان به مراتب قوی تر از شاعران و نویسندگان دیگر خواهد بود. پاره ای از باورهای پیشینیان که امروز در نگاه ما خرافه می نماید، در نگاه خودشان در شمار علوم یقینی بوده است؛ هم چنین، برخی از عقاید با وجود حقیقی بودن، به شکل خرافی ارائه شده اند یا پیرامون آن ها آداب و رسوم و باورهای خرافی شکل گرفته است. سعدی و متنبّی به عنوان دو شاعر بزرگ فارسی و عربی که آثار و اشعارشان در میان اقشار مختلف جامعه فارسی زبان و عرب زبان رواج دارد، از فرهنگ عامّه به شکل بسیار خلاقانه بهره برده اند. زمینه فرهنگی مشترک و نیز نفوذ اشعار متنبّی سبب شده است بسیاری از این عناصر در آثار دو هنرمند مشترک باشد. این پایان نامه که با روش کتابخانه ای اطّلاعات را فراهم کرده و پس از تحلیل محتوای اطّلاعات، آن ها را به شکل توصیفی - تحلیلی ارائه کرده است، به بررسی تطبیقی عناصر فرهنگ عامّه در آثار سعدی و متنبّی پرداخته است. بر اساس یافته های این پژوهش سعدی به مراتب در بهره گیری از فرهنگ عامّه غنی تر و قوی تر از متنبّی است.

مفاهیم مربوط به اسلام از همان زمان ورود اسلام به ایران، در حوزۀ زبان و ادبیّات فارسی به شکل گسترده ای وارد شده است و بیشتر شاعران و ادیبان فارسی به موضوعات عرفانی و اسلامی پرداخته¬اند. از جمله مهمترین مسائل عرفان اسلامی که شاعران فارسی، بخصوص از قرن هشتم به بعد به آن پرداخته¬اند، اندیشه¬های عارفانۀ ابن عربی است. در این میان، یکی از شاعرانی که به برجسته ترین موضوعات عرفان اسلامی پرداخته است، شاه نعمت اللّه ولی است. در این نوشتار بررسی تأثیر و کارکرد وحدت وجود در اشعار این شاعر، با استفاده از روش سندکاوی و مطالعه در منابع کتابخانه¬ای صورت گرفته است. از برآیند آن، این نتایج به دست آمد که شاه نعمت اللّه ولی برای بیان وحدت وجود از دو شیوۀ بیان مستقیم و غیرمستقیم استفاده کرده است، به طوری که شکل بیان غیر مستقیم آن، نمود بیشتری دارد. همچنین وحدت وجود در آثار شاه نعمت اللّه ولی با تمثیل¬ها و کارکردهای متعدّد، به گونه¬ای بیان شده است که بر مبنای آن همۀ هستی، نمود و جلوه-ای از حضرت حق است . تمثیل¬هایی همچون آفتاب، دریا، خورشید و آینه در اشعار او، مثالی از حضرت حق می¬باشند.

انسان به دلیل کمال خواهی، الگوطلب و الگوپذیر است. او هنگامی که با الگویی روبه رو می شود و کمال مطلوب خویش را در آن می یابد، از نظر عاطفی نوعی قرابت و هماهنگی بین خود و الگو احساس می کند که این امر موجب تأسی الگوپذیر از الگو می شود. از آن جای که حجم قابل توجهی از اشعار دفاع مقدس با شخصیت های خاصی گره خورده است به گونه ای که بررسی و شناخت این شخصیت ها به عنوان اسوه، می تواند کمک شایانی به شناخت ادبیات پایداری معاصر و ادبیات منظوم دفاع مقدس داشته باشد و در فهم و درک شهر این شاعران تاثیر گذار باشد. لذا شناخت این اسوه ها می تواند ما را با جهان بینی و دنیای افکار شاعران معاصر بیشتر آشنا سازد و آرمان ها و آرزوهای فرو خفته شاعران را در قالب این اسوه ها به زیبایی هر چه تمامتر به نمایش بگذارد. در این پایان نامه که به روش کتابخانه ای و سندکاوی صورت می گیرد، سعی شده است شخصیت های پربسامدی که در شعر دفاع مقدس، به عنوان اسوه مطرح شده اند، شناسایی شوند که با انجام این پژوهش مشخص شد، بیشترین حجم اشعاری که مضمون آن را به شخصیت های اسوه در بر می گیرد، مربوط به اسوه های دینی و به ویژه اسوه های حماسه ساز عاشورا می شود. ولیکن بیشترین اسوه های به کار گرفته شده در ادبیات منظوم دفاع مقدس، شخصیت های اسوه ای است که در به ثمر رساندن انقلاب اسلامی ایران و حفظ و نگهداری آن تا به امروز نقش موثری را ایفا کرده اند.

تحقیق و تعمّق در باورهای عامیانه ، کلید فهم و دریافت آثار ادبی است و می تواند پرده از اسرار افکار یک متن بردارد و خواننده را به دنیایی با کشف های هنری و لذت های ادبی وارد کند . به دلیل کوتاه بودن عمر برخی از باورهای عامیانه و عدم کاربرد آن ها در عصر حاضر ، ایجاب می کند که آن ها را از لابه لای آثار جستجو کرد و با نگاشتن ، آن ها را به بند ماندگاری کشید ؛که بی دانستن برخی از این مطالب ، فهم بعضی از آثار بسیار مشکل می شود . در این پایان نامه به استخراج و تبویب عناصر فرهنگ عامّه در غزلیّات صائب تبریزی پرداخته شده است ؛ غزلیّاتی که در آن ها با بسامد بسیار بالایی از باورهای مردمی مواجه می شویم به گونه ای که باید صائب را شاعری مردمی بنامیم که بیشتر ابیاتش چون تخته ی تعلیمی برای آموزش مسائل اخلاقی و اجتماعی به ابنای بشر می باشد و زندگی با جزئیاتش ، بزرگترین منبع الهام برای سرودن اشعارش بوده است .

ادبیّات عامّه ، گونه ای از ادبیّات است که عموماً به صورت شفاهی در میان تود? مردم شکل گرفته و به صورت سینه به سینه به نسل های بعد انتقال یافته است ، فرایندی که عموماً سال ها وگاهی قرن ها ، ادامه پیدا می کند . در بررسی دقیق بسیاری از آثار ادبیّات رسمی می توان تأثیرات مستقیم و یا غیر مستقیم ادب عامّه را بر آن ها دریافت. فرهنگ عامّه، پدیده ای اجتماعی، گویای ذوق و هنر، معرفت، خلق و خو، عادات و رسوم و بسیاری از رفتارهای مردم و زاد? تجربه و اندیش? عامّ? مردم در برخورد با طبیعت و محیط اطرافشان است. به دلیل نشست گرد و خاک فراموشی بر ساحت این گنجینه های پربار فرهنگی و عدم کاربرد برخی از آنها در عصر حاضر، ایجاب می کند که این عناصر را از لابه لای متون، جستجو و با نگاشتن، آنها را به بند حیات و ماندگاری کشید و از طریق آشنایی با این گنجینه های فرهنگی، زمین? درک بسیاری از متون ادبی را فراهم کرد. در مجموعه ای که فراروی شما قرار گرفته ، به بازتاب عناصر فرهنگی در داراب نامه های یبیغمی و طرسوسی پرداخته شده است . عناصر فرهنگی ای که بسیاری از آن ها در گذر زمان از صفح? ذهن مردم محو گردیده است . نگارنده به دلیل نقش مهم و موثّر این داراب نامه ها، در به تصویر کشیدن فرهنگ مردمان گذشته،بر آن شد تا فرهنگ مردم را در این داراب نامه ها مورد بررسی قرار دهد. این ارکان عبارتند از: 1-ادبیّات عامّه شامل افسانه ها ،حکایات، ضرب المثل ها، دشنام ها، دعاها، قسم ها، معمّا-ها، نفرین ها 2- فرهنگ عامّه شامل آداب و رسوم، پوشاک و پیرایه ها، تفریحات و بازی ها، سنگ-های قیمتی، طب و درمان بیماری ها، شیوه های شکنجه و مجازات، عطریّات، علوم غریبه، فلزات، مسکن،مشاغل، مقادیر و اوزان، وسایل و ابزار آلات و .....

اوّلین گام در برّرسی و تحلیل ادبیّات پایداری شناسایی و تبیین مولفه هایی است که رنگ پایداری به آثار خلق شده در این زمینه می دهند نمایشنامه های دفاع مقدّس هم که در جرگ? آثار ادبیّات پایداری قرار می گیرند یکی از جلوه های ادبیّات دفاع مقدّس هستند که در ثبت حال و هوای حاکم بر جبهه ها نقش بسزایی داشته اند. نمایشنامه های دفاع مقدّس نماد مقاومت و ایستادگی رزمندگان ما در جبهه های جنگ هستند ومی توان گفت نمایشنامه هایی که پس از دوران هشت سال دفاع مقدّس نگاشته شده اند آیینه ای ازمبارزات رزمندگان هستند . نمایشنامه ها مثل داستان و یا رمان ها حاوی مضامین مختلفی هستند یکی ازاین مضامین اسارت است که به نوعی منعکس کننده حالات و احوال اسرای کشوراست که با جنگ روبرو شده اند. امّا تا کنون در رابطه با تأثیرپذیری نویسندگان از مولّفه های پایداری پژوهش مستقلی صورت نگرفته است. در این نگاشته تلاش شده است تا ریشه های مقاومت وپایداری در نمایشنامه های دفاع مقدّس با برجسته-سازی مولّفه ها وبن مایه های پایداری طرح شده در آنها مورد کندوکاو و پژوهش قرار گیرد

ادبیات پایداری یکی از زیرمجموعه های شعر متعهد است که همچون دیگر انواع ادبی قدمتی دیرینه دارد. این نوع ادبی در دوره صدساله شعر معاصر ایران تجلی و نمود زیادی داشته است؛ زیرا در طی این دوره، تحولات و انقلاب های مهمی چون: نظام مشروطه، قیام های مسلحانه گروه های مختلف، انقلاب اسلامی ایران، جنگ تحمیلی و.. به وقوع پیوسته، همین مسائل باعث شده تا به شعر پایداری و مقاومت و جنبه های مختلف زبانی و زیبایی شناختی آن بیشتر توجه شود. بر این اساس پژوهش حاضر به بررسی زبان این اشعار پرداخته است. برای این منظور ابتدا صدسال گذشته تا کنون به سه دوره: مشروطه، قبل از انقلاب اسلامی و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم شده، سپس اشعار هر دوره به تفکیک موضوع در بخش های مختلفی قرار گرفته اند که روی هم رفته دوازده بخش را شامل می شود که عبارتند از: 1- شعر بیداری، اشعار اعتراض و شعر کارگری دوره مشروطه. 2- شعر پایداری، شعر اعتراض، شعر کارگری و شعر چریکی دوره قبل از انقلاب اسلامی. 3- شعر جنگ(دفاع مقدس)، شعر پایداری بعد از جنگ تا کنون، شعر اعتراض، اشعار انتظار و شعر کارگری دوره انقلاب اسلامی. سپس هر کدام از این بخش های دوازده گانه از چهار جنبه محتوایی، موسیقیایی، واژگانی و بلاغی مورد بررسی قرار گرفته اند تا زبان شعر هر مضمون به خوبی مشخص شود و بتوانیم در مورد زبان شعر پایداری به عنوان سرمنشاء همه این اشعار نظر دهیم.

در این پژوهش که بنای کار آن بر توصیف و تحلیل سروده ها ازلحاظ درون مایه و محتواست، به بررسی مفهوم عام صبر؛ به عنوان یکی از اساسی ترین و تأثیرگذارترین عناصر واقع? عاشورا، جلوه ها، مصادیق و تصاویر مرتبط با این موضوع ارزشمند در شعر عاشورایی فارسی پرداخته است. سرسلسل? کاروان عشق و ایثار، اباعبدالله الحسین (ع) و قهرمان بانوی پیام آور نهضت عاشورا، حضرت زینب کبری (س)، به عنوان تجلّی و نماد صبر در شعر عاشورایی فارسی می-درخشند. همچنین در آیین? عاشورا سیمای هفتادودو تن از صحابی ویاران پاک باز حضرت سیدالشهدا (ع) و قهرمانان صبور کربلا نظیر؛ سقای کرامت و ادب، حضرت ابوالفضل العبّاس (ع) و بزرگ مبلّغ عاشورا، امام سجاد (ع) و... را می توان یافت. کاربرد انواع مصادیق و تصاویر صبر در شعر عاشورایی دوره های مختلف شعر فارسی متفاوت است. به طورکلی مضمون صبر بر مصیبت و صبر بر شهادت، پربسامدترین و محوری ترین درون مای? مرتبط با صبر را در شعر عاشورایی رقم زده اند؛ که بیانگر اوج تجلّی عرفان قهرمانان کربلا در حماس? باشکوه عاشوراست. همچنین شاعران در پرداختن به مصادیق صبر عاشورایی هم از تصاویر کلی و هم از تصاویر جزئی بهره گرفته اند که البته کاربرد تصاویر کلی صبر در شعر عاشورایی، برای بهتر پروراندن مضمون صبر در ارتباط با مصادیق متنوع آن از بسامد بیشتری برخوردار است.

سده های پنجم و ششم هجری در ایران ازلحاظ تاریخی و اجتماعی دارای اهمیّت فراوانی است؛ فضای بسته و ناسالم و ظلم و ستم حاکم بر جامعه در این عصر زمینه را برای رواج ادبیّات پایداری فراهم می-کند. حکیم سنایی غزنوی نسبت به اوضاع نامناسب عصر خویش واکنش نشان داده و با سرودن اشعار انتقادی و عرفانی و اندرزهای سیاسی تلاش می کند به تعدیل رفتار حاکمان عصر و طبقات مختلف جامعه بپردازد. او مفاهیم و مضامین پایداری را مورد توجّه قرار داده و بر اساس زمین? فکری حاکم بر عرص? شعر آن دوره، پایداری در برابر ظلم و نفس امّاره را با بیان داستان های عرفانی و تضمین مفاهیم قرآنی متجلّی می سازد. در شعر سنایی غزنوی، با سه جلوه اشعار عرفانی، شعر انتقادی اجتماعی و اشعار زهد و پند که در حقیقت سه جلو? مهمّ پایداری هستند، مواجه می شویم. او در عرصه جهاد اکبر و ظلم ستیزی با بهره گیری از قرآن و عرفان، شعر پایداری را به جایگاه والایی می رساند. این تحقیق به بررسی جلوه های پایداری در اشعار او پرداخته و با بهره گیری از روش تحقیق کتابخانه ای و سندکاوی، داده های مورد نیاز را جمع آوری کرده و سپس با استفاده از فنّ تحلیل و توصیف محتوا آن ها را مورد تجزیه وتحلیل قرار داده است

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

رساله موجود، فرهنگ کنایات شاهنامه فردوسی است و گردآورنده کوشیده است تا موضوع را از ابعاد گوناگون بررسی کند. قدم اول، مطالعه کتب بلاغی متقدم و متاخر و پاره ای مقالات بود تا کنایه و انواع آن بهتر شناخته شود. ماحصل این بررسی در فصلی تحت عنوان کلیات و تعاریف در سرآغاز رساله گنجانده شد. پس از آن با مطالعه متن شاهنامه، مواد کار فراهم آمد و با الفبایی کردن آن، قسمت اعظم رساله، یعنی فرهنگ کنایات تدوین شد و مبحث کنایه در شاهنامه فردوسی نتیجه تجزیه و تحلیل شواهد به کار رفته در همین فرهنگ است که پیش از آن نوشته شد . و در پایان نیز نتیجه گیری از رساله و فرجام سخن بود. آنچه می ت وانیم به عنوان دستاورد این رساله بیان کنیم این است که : استفاده حکیم توس از کنایه - با چنان گستردگی و گوناگونی - صرفا"بعنوان آرایه ادبی نبوده است بلکه انتخاب ساختار کنایی برای شاهنامه در مواردی خاص ، جنبه اجتماعی و حتی سیاسی داشته است و دیگر این که، کنایه به مثابه مفری جهت پرهیز از آنچه که فردوسی از به کار بردن آنها اکراه داشته است ، به کار گرفته شده است و نکته آخر، آمیختگی کنایات با پاره ای آرایه های ادبی و صورتهای خیالی دیگر بوده است که سعی کردیم، شواهدی از هر یک به دست دهیم.

نکته مهمی که این پایان نامه دارد اینست که فردوسی در این توصیفات بسار قدرتمند ظاهر شده و شگردهای خاصی را دنبال کرده است که بطور خلاصه و به ترتیب اهمیت عبارتند از: الف ) اهداف و نقشها: تجسم موضوع، دادن اطلاعات و به خواننده، اعجاب آوری و برانگیختن حس کنجکاوی خواننده، نشان دادن تناسبها یا تضادهای موجود، زشت یا زیبا جلوه دادن موصوف ، ایجاد شوق و رغبت در خواننده بیان زمان و مکان و محیط وقوع حوادث ، اغراق آفرینی و ... ب ) شگردها و آرایه های خاصی که فردوسی به کار گرفته و به ترتیب کاربرد چنین است : تشبیه، واج آرایی، مراعات نظیر، استعاره، انتخاب صفات دقیق و مناسب ، ایجاد جناس ، تضاد، ذکر یک مسند برای چند مسندالیه، به وجود آوردن تجانسهای لفظی با درجاتی کمتر از واج آرایی، استفاده از حسن تعلیل، ایجاد آهنگ زیبای کلام، تکرار و برجستگی دادن به بعضی کلمات به منظوری خاص . در جمع بندی اوصافی که نه به صورت خاص بلکه به صورتی کلی و فراگیر انجام شده باید گفت که ساختار این اوصاف به ترتیب عبارتند از: الف ) وصف از طریق تشبیه. ب ) وصف از طریق جمله واره های توضیحی. ج) وصف از طریق استعاره. د) استفاده از صفت . ه) استفاده از استعاره و تشبیه با هم. و) استفاده از صفت و جمله واره هر دو.

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی بی گمان بزرگترین اثر حماسی زبان فارسی ، و یکی از حماسه های بزرگ جهان است.

این پایان نامه به شیوه داستان پردازی محمدبن منور درکتاب اسرارالتوحید می پردازد . هدف ، نشان دادن یکی از جنبه های ادبی کتاب است . پژوهش به روش سندکاوی انجام گرفته است . شیوه بیان مطالب ، ترکیبی ا زتوصیف و تحلیل است و با بحثی در باره ادبیات داستانی و معرفی اجمالی کتاب آغاز شده است .

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی، بزرگترین اثر حماسی زبان فارسی و پشتوانه فرهنگ و اندیشه های ایرانی ، از چشم اندازهای گوناگون قابل بررسی است. عناصر بلاغی نیز در این اثر سترگ نمودهای فراوانی دارد . پایان نامه حاضر با عنوان فرهنگ استعارات شاهنامه به بررسی ابیات شاهنامه از نظر استعاره ها پرداخته و نشان داده است سخنور طوس از این ابزار بیانی و تخیل گری تا چه حد بهره گرفته است. در این نوشتار، پس از تبیین مبانی نظری استعاره و نقد و بررسی آرای پیشینیان ، استعاره هایی که در متن شاهنامه به کار گرفته شده، به ترتیب الفبایی تقسیم شده و اطلاعات مربوط به هر استعاره از نظر نوع با علائم اختصاری در کنار هر یک درج شده است. پس از آن معانی استعاره ها همراه با شواهد مربوط به هر یک ارائه گردیده است.

نظر به اهمیتی که جنید بغدادی در سیر تصوف و اصول اندیشه های عرفانی دارد، این تحقیق به شناخت وی اختصاص یافته است.هدف این تحقیق دادن اطلاعاتی سودمند در باره این شخصیت به خوانندگان است چرا که بدون شناخت پیشگامان تصوف ، شناخت تصوف که با فرهنگ ایرانی آمیخته است میسر نیست.نکته ای که باید دراینجا و در باره جنید به آن پرداخت ، آن است که وی در زمان عباسیان می زیست. از محضر اساتیدی بزرگ چون سری سقطی، حارث محاسبی و ...بهره برد. اصول عقاید وی براساس درون مایه هوشیاری و صحو بناشده است.او را پیشوای صحویه خوانند و تعداد زیادی از صوفیه شجره خود را به وی رسانند. جنید تصوف را به صورت علمی مدون درآورد. تاثیر وی بر ادب فارسی نیز کم نیست تا جایی که می توان گفت در کتب شعر شاعران عارف مسلکی چون عطار ، مولوی و سنایی و ... یا حکایاتی از او آمده یا حداقل نام وی برده شده است.مناجاتهایی نیز از او باقی مانده که در فصل پایانی سه مورد از آنها آورده شده است.

اصطلاحات خمری با مفاهیم عالی ووسیع و شورانگیزشان، همواره در شمار مهمترین و عالی ترین وسایل برای مضمون آفرینی توسط شاعران وبه خصوص شاعران عارف مورداستفاده قرار گرفته اند. این اصطلاحات درواقع تصاویری را ارایه می دهند که خود رنگ حسی و مادی دارند اما در حین حال تصور آن را که کلام فقط به مفهوم ظاهری محدود است از خاطر ما دور می کنند و ما را به نیمه باطنی و غیرمحسوس خویش نیز که به آسانی قابل ادارک نیست رهنمون می شوند. رساله حاضر کوششی است جهت فراهم کردن مقدمات لازم برای درک نیمه ماورا حسی این اصطلاحات و در 11 فصل به شرح زیر تدوین یافته است:1- آیات خمری قرآن کریم 2- تعاریف و کلیات 3- اشارت و عبارت 4- اصطلاحات صوفیه 5- الفاظ مشترک الدلاله 6- نشانه های عدم واقعیت معنای اصطلاحات خمری در شعر عرفانی 7- دلایل بهره گیری عرفا از اصطلاحات خمری 8- زبان صوفیه 9- اساطیر مربوط به پیدایش باده 10 - تعاریف اصطلاحات خمری در فرهنگهای اصطلاحات صوفیه 11- فرهنگ کاربردی اصطلاحات خمری در شعر فارسی.