بداء یکی از مهمترین آموزه های اعتقادی دین اسلام است تا جائی که در برخی از روایات، به عنوان شرط بعثت انبیاء معرفی شده است. اختلاف فراوانی که در باره ماهیت این مسأله بین متکلمان است، تعریف آن را بسیار دشوار می سازد. متکلمان مدرسه کوفه که مستقیماً از نعمت مصاحبت با منبع وحی برخوردار بوده، دیدگاهی متناسب با دیدگاه معصومین? داشته اند و برآن بودند که نسخ همان بداء است. اما متفکرین مدرسه بغداد به علت فاصله زمانی با عصر حضور و نیز به واسطه حاکمیت تفکرات معتزله، با تأویل آیات و روایات به باور بداء به معنی ظهور و اظهار از طرف خداوند و همسانی بداء با نسخ گرویدند به طوری که در مورد تساوی بداء با نسخ میان اندیشمندان امامیه در بغداد و معتزله تفاوتی به چشم نمی خورد و هر دو برای وقوع نسخ و بداء شروط چهارگانه ای را بیان می نمایند. پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکردی تاریخی به بررسی تطبیقی بین این دو دیدگاه پرداخته و با استفاده از کتب آنان و روایاتی که نقل نموده اند به بیان اندیشه آنان بپردازد. نویسنده بر آن است تا بدین طریق، ماهیت بداء را از دیدگاه معصومین معرفی کند و با مقایسه نظرات متکلمان شیعه با متکلمان معتزلی به میزان تأثیر حرکت اعتزال بر کلام شیعه پی ببرد.

در این پایان نامه سه بخش اصلی وجود دارد. اول ترسیم اوضاع آشفته فرهنگی که بعد از وفات نبی مکرم-اسلام(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) از ناحیه دستگاه حاکمه که با ترویج بدعتها، دخل و تصرف در سخنان پیامبراکرم(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) و ممانعت از نشر احادیث ایشان و از ناحیه اهل کتاب که هدفشان بر اندازی نظام نوپای اسلام بود ولی چون این هدف را دست نایافتنی دیدند با ترویج اسرائیلیات و بیان قصه های تحریف شده تورات و انجیل سعی کردند در سد محکم اعتقادی مردم خللی ایجاد کنند و در آخر توده مردم که با نشر و گسترش خرافات و اعتقادات بی اساس جامعه را از فرهنگ نبوی دور نمودند. در قسمت دوم به اقدامات فرهنگی امیرمومنان(علیه‏السلام) اشاره کردیم که هدف احیاء فرهنگ نبوی است. رشد تعلیم و تعلم علی الخصوص توسعه علوم زیربنایی و نیز برخورد با انحرافات اعم از فکری، اعتقادی و اخلاقی و بررسی شیوه عملکرد حضرت در مبارزه با این اعواجاجات و اهتمام حضرت در ترویج شعائر دینی در جامعه بطور مثال حج، نماز، اذان و قرآن و ارائه راهکارهای حضرت در ترویج این امور و در آخر معرفی تفریحات سالم برای نشاط هر چه بیشتر جامعه اعم از مسافرت، ورزش و هنر عناوینی هستند که در رابطه با آن بحث و بررسی شده است. درقسمت سوم به اصلاحات فرهنگی حضرت اشاره شده است اصلاحاتی که هر کدام زائیده یک نابسامانی در دوره 25 ساله می باشد و حضرت سعی در مرمت و جبران آن را داشتند. منجمله در حوزه تعلیم و تعلم در ساحت احادیث پیامبراکرم(صلی‏الله‏علیه‏و‏آله) که سعی فراوان در نشر و گسترش آن نمودند. روشهای حضرت برای بر داشتن موانع نشر و نیز مبارزه با جاعلان حدیث اعم از منافقین و اهل کتاب مسلمان نما و نیز اقدام اصلاحی حضرت در ساحت تفسیر قرآن که در دوره قبل به ظاهر آن اکتفا می شد و از بطن آن جلوگیری می نمودند و در قسمت دیگر مبارزه حضرت با بدعتها ونیز خرافه پرستی و خرافه گرائی و ارائه راهکارهای عملی حضرت در این خصوص