شکار مهمّ ترین عامل برای بقای حیات انسان نخستین بود، امّا با گذر زمان و تحوّل در زندگی بشر اغراض دیگری نظیر تفریح و سرگرمی با آن توأم شد. آنچه از آثار ادبی فارسی در این زمینه بر می آید، بیانگر این نکته است که شکار نزد ایرانیان متمدّن همواره از آیین های تفریحی، تفنّنی و ورزشی بوده و به طبقه ی شاهان، بزرگان، درباریان و پهلوانان اختصاص داشته است، حال آن که در نزد سایر اقوام تا مدّت ها از ضرورت های ادامه ی زندگی به شمار می رفته است. در شعر فارسی بیشتر، قصاید مدحی و مثنوی های حماسی ـ غنایی عرصه ی طبع آزمایی شاعران در سرودن شعر شکار است. شالوده ی شعر یا متن نخجیرگانی شامل وصف زمان، مکان و چگونگی شکار، وصف ابزار، توصیف حیوانات شکاری، توصیف شکارچی و بیان نتیجه ی شکار است. تعداد معدودی از شاعران و نویسندگان ادب فارسی در آثار خود تصویر کاملی از این موضوع ارائه داده اند و دیگر شاعران آن را دست مایه ی مضمون پردازی ها و تصویر آفرینی های تغزّلی، حکمی، انسانی و عرفانی خود قرار داده اند. نثرهای تاریخی، داستانی و ادبی فارسی از دیگر عرصه های خلق موضوع شکار بوده است. این رساله کوششی است در باز نمایاندن موضوع شکار با تمامی ملزومات آن در کامل ترین نمونه های ادبی از این موضوع از آغاز تا دوره ی معاصر. کلمات کلیدی: شکار، ملزومات آن، ادبیات فارسی.

روی کار آمدن هر قدرت و حکومتی ، منجر به پیدایش برخی مسائل اجتماعی می شود . این مسائل بر اثر فعل و انفعالات پدیده های اجتماعی شکل می گیرد . تحولات اجتماعی مستلزم برخی اندیشه ها و باورهای اجتماعی است . با مطالعه ی قصاید خاقانی می توان به برخی از اطلاعاتی در زمینه ی عصر وی پی برد . ادبیات هر دوره روحیات و فراز و نشیب های اجتماعی آن دوره بوده و همراه با تحولات اجتماعی در زمان های مختلف تغییر می یابد و در هر عصر معنی و مفهوم خاص خود را پیدا می کند . به طوری که اوضاع اجتماعی هر دوره را می توان در ادبیات آن دوره شناخت و انعکاس آن را دریافت زیرا ادب هر عصری رنگ اجتماعی خاص خود را دارد . در هر عصر ، جامعه ای که در تقارن با حکومت تشکیل می شود ، مقتضی سیاست منظم و مستقلی است که بتواند بدان وسیله تداوم خود را حفظ کند . در هر جامعه ای طبقات مختلف با عقاید و اندیشه های متفاوتی جریان دارند . برخی از این اندیشه ها ریشه در عقاید و باورهای متعددی دوانیده است. کنش های اقتصادی در جهت پیشبرد جامعه مستلزم برخی کالاها و سکه های رایج عصر می باشد در بطن هر جامعه ای ، مجموعه ای از آئین و رسومی است با روی کار آمدن قدرت های جدید نمودار می شوند . در اثنای قصاید شاعر شروان به پاره ای از این آیین ها و مسایل می توان پی برد که تا حد امکان در این رساله به آن پرداخته شده است . کلمات کلیدی: خاقانی ، دیوان ، جامعه ،تحول اجتماعی ، آیین و رسوم .

بایزید بسطامی (حدوداً 161-234 ه) و حسین بن منصور حلّاج (244-309 ه)، دو تن از معروف ترین صوفیان تاریخ تصوف اسلامی و متعلّق به سرزمین ایران هستند و هر دو به مکتب سکر تعلّق دارند. حکایات و روایات این دو عارف و صوفی بزرگ در متون نثر کهن و جدید نقل شده و در منظومه ها و دواوین شعرا در قرون مختلف انعکاس یافته است. گردآوری این حکایات و تطبیق آن ها با منابع اصلی و همچنین استخراج حکایات منظوم و تطبیق آن ها با حکایات منثور نقل شده و جدا کردن افسانه و روایات مجعول از حقایق زندگی این دو عارف محور اصلی کار این پایان نامه است.

چکیده یکی از راههای شناخت پیامبران که عده ای آن را تنها راه شناخت پیامبر می دانند معجزه است که به وسیله پیامبران انجام می گیرد. معجزه در اصطلاح کار شگفت و امرخارق العاده ای است که پیامبران الهی به رغم قوانین عادی و جاری طبیعت، به منظور اثبات ادعای رسالت خدایی خویش انجام می دهند؛ اموری که آدمیان عادی از انجام مانند آن ناتوان و درمانده اند. معجزات پیامبران را بر حسب جهات مختلفی مانند حسی و عقلی بودن، زمان، مکان، منشاء صدور و غایت به اقسام مختلفی تقسیم کرده اند. در این رساله برآنیم تا نخست تعریفی دقیق از معجزه با تکیه بر منابع قدیم و جدید ارایه و اقسام آن را به تفصیل شرح دهیم. در ادامه با معرفی زندگی و معجزات پیامبران اولوالعزم، چگونگی بازتاب معجزات آنان را در شعرفارسی در فصل های بعد پی بگیریم. پهنه وسیع ادب فارسی و زیادی دفاتر شعری به ما اجازه نمی دهد تا تمامی دیوانهای شعری را در این رابطه بررسی کنیم، بنا به صلاح دید استاد محترم راهنما از میان آثار شعری ده شاعر برجسته در این حوزه آثار زیر را مبنای تحقیق و پژوهش حاضر قرار دادیم. این آثار عبارتند از: دیوان و حدیقه الحقیقه سنایی، دیوان جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، دیوان خاقانی شروانی، مخزن الاسرار نظامی گنجوی، دیوان کمال الدین اصفهانی، منطق الطیر عطار، کلیات سعدی، مثنوی معنوی مولوی، دیوان اوحدی مراغه ای و دیوان حافظ. نتیجه این تحقیق حاکی از این است که معجزاتی همچون کشتی نوح، عصای موسی، شفابخشی عیسی، گلستان شدن آتش بر حضرت ابراهیم ومعجزه جاوید حضرت محمد(ص)یعنی قرآن بازتاب وسیعی در قیاس با سایر معجزات پیامبران دارد. باید اضافه کرد که معجزات پیامبران در شعر شاعران به طور یکسان منعکس نشده، بلکه در شعر شاعرانی مثل سنایی، خاقانی و مولوی بیشتر و در شعر شاعرانی مثل جمال الدین، کمال الدین و اوحدی در مقایسه با آنها کمتر بازتاب داشته است. نحوه انعکاس تصاویر معجزات نیز در شعر هر یک از شاعران به گونه ای متفاوت است . شاعران گاه به دلیل روی آوردن به مسایل تعلیمی ، گاه به سبب ساختن تصاویر بدیع اغراقی وزمانی به علت رنگ و جلای مذهبی دادن به شعر و رسوخ آن در دل، از معجزات زیاد استفاده کرده اند.

تشبیه آن است که کسی یا چیزی را از نظر داشتن صفت یا صفاتی به کسی یا چیزی دیگر که آن صفت یا صفات را داراست، مانند کنیم. بهره گیری و دستمایه قرار دادن اندام های انسانی؛ نظیر زلف، قدو قامت، روی، دندان، لب، دهان، دل، خط، دست وکف وتشبیه آنها به عناصر دیگر و شکل گیری صورخیال زیبا دراشعار شاعران سبک خراسانی نمود چشم گیری دارد. وقتی پای معشوق ومحبوب به میان می آید، زلف مانند ریحان، مشک، غالیه، سنبل و زنجیر؛ قامت هم چون سرو، شمشاد و صنوبر؛ چشم مثل بادام و نرگس؛ لب مانند عقیق، لعل، مرجان ولاله؛ رخسارچون گل، گلنار، ارغوان، دیبا،خورشید و ماه و مژگان به صورت خار،تیر وخدنگ جلوه می یابند. و وقتی سخن از عاشق است ،قدوقامت به تناسب، به صورت کمان، چنبر، درونه، چوگان، نون و دال و روی او چون گل شنبلید و زعفران به تصویر در می آید. تشبیه اندامهای انسانی با توجه به اهداف و مقاصد شاعر، صورت های مختلف می یابد ، چنان که مثلاً وقتی روح حماسی در شعر حاکم است، عناصری مانند کمند ، کمان ، شمشیر و خدنگ مشبّهٌ به قرار می گیرد. در مدح ممدوح ؛ دل ، دریا؛ کف ، کان گوهرو سیم و زراست. در این رساله سعی شده است ، اندام ها ی انسانی بر مبنای مشبّهٌ به ها، در دیوان ها ی اشعار شاعرانی نظیر رودکی، دقیقی، کسائی مروزی ، فرّخی سیستانی، عنصری بلخی ، منوچهری دامغانی ، فخرالدّین اسعد گرگانی، بابا طاهرهمدانی، قطران تبریزی، ناصر خسرو قبادیانی و مسعود سعد سلمان؛ با ذکر شواهد مکفی، مورد بررسی و تحلیل وتبیین قرار گیرد.

چکیده مهمترین حادث? زندگیِ هر انسانی، نه تولّد او، بلکه مرگ اوست. مرگ برای انسان همواره موضوع اندیشیدن بوده است. شاید تنها چیزی که انسان از مرگ اندیشی می تواند اظهار کند، عجز و ناتوانی از درک حقیقت آن باشد. با وجود اظهار سرگردانی و ناآشکارگی از مرگ، انسان در اندیشیدن بدان، شناختی از زندگی، خود و هدف زندگی بدست می آورد. تا جایی که می توان گفت؛ خود شناسی، شناخت فلسف? زندگی و هستی شناسی حاصل اندیشیدن به مرگ است. مرگ اندیشی آغاز فلسفه و حقیقت جویی است. این نوشتار به بررسی پدید? مرگ در شعر شاعران کلاسیک می پردازد. مرگ در اشعار این شاعران، تقریباً همان مفهوم و معنایی را دارد که دین بیان داشته است. این مسئله بیشتر برمی گردد به جهان بینی دینی شاعران. البته با وجود جهان بینی مشترکی که شاعران در تمام دوره ها داشته اند، شدّت و میزانِ مرگ اندیشی آنها در دوره های مختلف، متناسب با شرایط و اوضاع اجتماعی، متفاوت بوده است. در سبک خراسانی، به دلیل اوضاع مساعد رفاهی و اقتصادی و آسودگی خاطرِ شاعران، توجّه کمتری به مرگ و یادکرد آن شده است. مفهوم مرگ در این دوره، تقریباً عام و کلّی است. ذهن و فکر شاعر این دوره به دور از مرگ و مرگ اندیشی است. شاعر همان مفاهیمی را بیان می دارد که مردمان عادی بدان آگاهی دارند. اما درسبک عراقی، به دلیل رواج عرفان و درون گرایی و شرایط نامساعد اجتماعی که نتیج? حمل? مغول بود و مردم را بیشتر و بیشتر سرافکنده و ناامید و غمزده کرد، گرایش مردم به مرگ اندیشی، به صورت ناخواسته، گسترش یافت. یاد قیامت و حیات دوباره که نتیج? مرگ اندیشی است، در این دوره نوعی التیام بخش شاعران دلزده از زندگی و تارک دنیا بود. عارفان که بر نکوهش دنیا و رنج های آن تأکید داشتند، برای تسلّی خاطر خود، بیشتر به حشرِ دوباره و امید به سعادت و آسودگی روی آوردند. در اشعار صائب و بیدل نیز که نمایند? سبک هندی هستند، تقریباً همان بیانات شاعران عارف دربار? مرگ مشاهده می شود. اندیشه و جهان بینی عرفانی صائب و بیدل، بیشتر متأثّر از عارفان بزرگی چون سنایی، عطار و مولانا است، در نتیجه اندیشه های آنها راجع به مرگ، در همان جهت و مسیری است که آن عارفان بیان داشته اند.آنها از مرگ برای بیان بی اعتباری دنیا، ناپایداری و زودگذری آن، توصیه به انجام اعمال نیک و رفتارهای پسندیده، نهی و انذار از کارهای ناشایست و دعوت به اغتنام فرصت بهره گرفته اند. کلید واژه ها: مرگ، دنیا، جاودانگی، عرفان و شعر فارسی

چکیده شیخ فریدالدین محمد بن ابراهیم نیشابوری ( 618-540 ه ) یکی از شاعران نامی خراسان است که در نیشابور – به روایتی کدکن – متولد شد.عطّار علوم زمان خود را فرا گرفت و چنانچه از شعرش بر می¬آید دیوان¬های شاعران قبل خود را مطالعه کرده بود. معلومات عطّار بر آثارش جمله دیوان تأثیر فراوان گذاشته است و شاعران بعد او نیز تحت تأثیر شعر او قرار گرفته¬اند. یکی از آثار عطّار، دیوان – شامل 872 غزل، 30 قصیده، 2 ترکیب بند و 1 ترجیع بند – است که در سای? آثار برجست? عرفانی او کمتر مورد عنایت ادب دوستان و ادب پژوهان قرار گرفته¬است. دیوان عطّار از لحاظ محتوایی بسیار غنی است امّا مهمترین ویژگی آن عشق است، امّا عشقی که همراه با درد باشد. اصطلاحات عرفانی، پزشکی، فقهی در دیوان او بیشتر از بقی? علوم به کار رفته-است و همچنین توجه زیادی به مفاهیم دینی – آیات، احادیث – داشته است. از اوزان نادر در دیوانش کمتر استفاده کرده است و در استفاده از صنایع بدیعی دچار تکلّف نشده است و تنها صنعتی که با بسامد بالا در دیوانش آمده صنعت تکرار است. صورخیال و موسیقی در شعر او پیچیده نیست تا حدّی که لفظ و معنی به صورت متعادل در شعر او بکار¬رفته است.¬

مباحث مربوط به «اخلاق» و «تربیت»در طول تاریخ مورد توجه ادیان و مذاهب گوناگون بوده است . شاعران و نویسندگان ما همواره به این مضامین توجه داشته اند . در پایان نامه حاضر کوشش شده است ، مضامین اخلاقی و تربیتی در شعر پنج تن از شاعران سر آمد و برجسته ی دوره ی مشروطه (محمد تقی بهار، فرخی یزدی ، ایرج میرزا ، سید اشرف الدین گیلانی«نسیم شمال» و عارف قزوینی) مورد بررسی قرار گیرد .از آنجایی که دوره مشروطه یکی از ادوار مهم تاریخ ایران محسوب می شود و طبیعی است که شرایط خاص آن دوره و دغدغه های فکری ناشی از تغییر و تحولات و نو آوری های آن، همواره ذهن شاعران این دوره را به خود مشغول کرده باشد .اما با وجود این ، توجه به اخلاق و تربیت در آثارشان قابل توجه است .در این پایان نامه مضامین اخلاقی و تربیتی شاعران مورد نظر استخراج و بررسی شده است. آن چه می توان در این نوشته به آن دست یافت ، این است که شاعران این دوره هم ، همانند شاعران گذشته ی ادبیات فارسی مضامین اخلاقی را در شعر خویش به کار برده اند و با استفاده از آن ها سعی در بیداری مردم داشته اند. پایان نامه شامل یک مقدمه و سه فصل با عناوین زیر است : فصل اول : وضع سیاسی اجتماعی ایران در دوره ی مشروطه : فصل دوم : وضع عمومی زبان و ادب در عصر مشروطه فصل سوم : مضامین اخلاقی و تربیتی در اشعار شاعران برجسته مشروطه.

در میان انبوه شاعران زبان فارسی، هستند شاعرانی که تأثیری شگرف بر پیکره ادبیات گذاشته اند. یکی از این شاعران، حکیم سنایی غزنوی است که برای نخستین بار مضامین عرفانی را وارد شعر فارسی کرد و نیز منظومه هایی با درون مایه های عرفانی سرود. او به مانند شاعران هم دوره خود، ابتدا سلاطین و بزرگان دربار غزنه را مدح گفت ولی پس از سفر به شهرهای خراسان و تحولی که در روح او بوجود آمد، به عرفان و تصوف گرایش پیدا کرد و آثار سترگ خود مانند حدیقه الحقیقه و سیر العباد الی المعاد را در این زمینه پدید آورد. در میان آثار سنایی، دیوان وی از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که دیوان، مجموع سروده هایی است که او در طول عمر خود و در حالات مختلف روحی و نیز با موضوعات گوناگون و در انواع قالب های شعری سروده است. بدین ترتیب نوع نگرش شاعر به جهان پیرامون، در سروده های دیوان او نمود بیشتری می یابد. تحقیق حاضر، دیوان سنایی را هم از جهت درون مایه و هم از جنبه زیبایی شناختی، با تأکید بر بیان و بدیع، مورد بررسی قرار داده است.

مولوی در مثنوی با شگردهای گوناگون به تبیین مقال تعلیمی مورد نظر خود پرداخته است،گاهی با استناد به آیات قران کریم و احادیث و گاهی با استمداد از مثل و تمثیل و حکایت و داستان.و از این نظر مثنوی خوان رنگارنگی است با مضامین تعلیم، حکمت، اخلاق نظری و عملی. این رساله به وسع خود بر آن بوده است تا دست آشنا یا نا آشنای به معارف مثنوی را بگیرد و با خود به خانه های رنگارنگ و متنوع آن رهنمون سازد و جا داشت که کل مثنوی در این باب نقل می شد ولی به اقتضای عنوان رساله به موضوعات اهم پرداخته شده است بدان امید که هر چند کل آب دریا را نمی توان کشید ولی به قدر تشنگی می توان چشید.

خواجوی کرمانی متخلص به خواجو از شاعران نام آور قرن هفتم هجری قمری است . صنایع و آرایه های بدیعی اعم از لفظی و معنوی؛ موجب زیبایی و دلنوازی و تاثیرگذاری بیشتر کلام منظوم است : چه کلام منظومی که در حد مطلوب و بدون افراط از هنرنمایی ها بهره می گیرد ،دل خواننده و مخاطب را در اختیار خود می گیردو سرزمین دلها را برای بذر پاشی و نفوذ آماده می کند. اگر چنانکه حد اعتدال رعایت نشود، طبعا تاثیر منفی خواهد داشت و بر زیبایی لطمه خواهد زد؛ و اگر کلام منظوم عاری از آرایش و ظریف کاری باشد؛ کلام عادی و نامطلوب خواهد بود. خواجوی کرمانی به این نوع تاثیرات عنایت خاصی داشته و تلاش نموده است که اشعار خود را با انواع آرایه ها آراسته و دلنشین کند؛ او سعی کرده است از انواع صنایع لفظی از قبیل انواع جناس ها ، ترصیع ،تکرار ،ذوقافیتین، ردالصدر، ردالعجز، ردالقافیه، سجع و موازنه و نظایر آن در شعر خود بهره گیرد. و از صنایع معنوی،آرایه هایی نظیر ابداع، ارسال مثل، استتباع ، استخدام ، اغراق، افتنان و ایهام و غیره مورد توجه و استفاده شاعر بوده است.در این پایان نامه سعی شده است آرایه های لفظی و معنوی، در دیوان خواجو، بصورت جداگانه استخراج و بصورت آماری، تطبیقی مورد بررسی و تحلیل و تبیین قرار گیرد. الفاظ کلیدی: آرایه ی لفظی، معنوی، تطبیق، آمار، دیوان، خواجوی کرمانی

نجم الدین رازی یکی از عارفان قرن هفتم هجری است.مهمترین کتاب او مرصادالعباد ، به زبان فارسی و در مورد تصوف و سلوک است. این کتاب از نظر سبکی به آثار قرن ششم ماننده تر است. عرفان نجم الدین رازی مابین دو مکتب تصوف عابدانه و تصوف عاشقانه می باشد.او راه رسیدن به حقیقت را شریعت و طریقت می داند.عقیده او بر این است که شناخت خدا با شناخت نفس حاصل می شود.آفرینش انسان از سایر موجودات و حتی فرشتگان متمایز است.رابطه ای میان انسان و خدا وجود دارد و آن عشق است.برای رسیدن به حقیقت باید مراحلی را طی کرد و آن تزکیه نفس و چله نشینی می باشد. ماجرای آفرینش آدم و ملائکه داستان گونه بیان می شود. او قبل از خلقت آدم به خلقت عوالم مختلف ارواح ،ملک و ملکوت پرداخته و سپس خلقت آدم را بیان کرده است بعد از آن احتیاج انسان به پیامبر و شیخ برای تصفیه دل و مشاهده انوار درونی و تجلی ذات و صفات خداوند روی آورده است. اندیشه های عرفانی او بر مبنای قرآن و آیات و احادیث شکل می گیرد چنانکه در آغاز هر باب آیه ای می آورد و آن را مبنای سخنان خود قرار می دهد.

ما در این تحقیق آثار عرفانی عطار را مورد مطالعه و بررسی قرارداده ایم تا مضامین مشترک عرفانی را که در هر چهار اثر عرفانی او آمده است بیابیم و بدین طریق مضامین عرفانی پربسامد و در نتیجه تفکر و جهان بینی عطار را بشناسیم.

چکیده ندارد.