این رساله، نقش ابتلا و امتحان در تربیت انسان را مورد بررسی قرار داده است. ابتلا از دیدگاه فرهنگ اسلامی، یک سنت الهی و قانون عمومی است و به فرد، افراد یا زمان خاصی اختصاص ندارد؛ بلکه این سنت در هر زمان و مکانی، جاری و ساری بوده و هست، حتی پیامبران و اولیای خدا نیز به آن دچار بوده اند. خداوند با این کار، انسان ها را می آزماید تا صفات درونی شان به منصه ظهور برسد و به مرحله فعلیت درآید. اختیار، شرط اساسی ابتلا به شمار می رود، بنابراین ابتلا و آزمایش در مورد موجود مختار (انسان) قابل تصور است؛ زیرا اگر انسان قدرت انتخاب و اختیار نداشت نمی دانست عصیان یا اطاعت کند و در این صورت، دیگر آزمایش معنی نداشت. اگر ابتلای انسان از ناحیه خداوند باشد، نقش موثر و ارزشمندی در زمینه تربیت و تکامل ایفا می کند؛ زیرا صفات و سجایای اخلاقی انسان خود را در معرکه ابتلا نشان می دهد. بنابراین برای موفقیت در این امتحان ها، شیوه های عملی و نظری نیاز است که در این رساله به بررسی آن ها پرداخته شده است.

عنوان تحقیق حاضر نقش ابتلا و امتحان در تربیت انسان می باشد، ابتلا از دیدگاه فرهنگ اسلامی یک سنت الهی و قانون عمومی است مختص به مرد یا افراد خاص یا زمانه خاص نیست بلکه در هر زمان و مکان این سنت جاری و ساری بوده و هست حتی گریبان گیر خواص بندگان خدا مانند پیامبران و اولیاء و همچنین امت های پیشین هم بوده است، و اینکه ابتلای خداوند برای استعلام و برطرف کردن جهل و نادانی نیست زیرا او به همه چیز قبل از ایجاد آفرینش علم دارد بلکه از آن جهت انسانها را می آزماید تا صفات درونی شان به منصه ظهور برسد و با طی شئون و لیاقت ذاتی شان از کمال یا نقص، سعادت یا شقاوت به مرحله فعلیت درآید تا آنچه که انجام داده اند پاداش دهد و یا مجازات کند. شرط اساسی ابتلا اختیار است بنابراین ابتلا و آزمایش در مورد موجود مختار یعنی برای انسان قابل تصور است، زیرا اگر انسان قدرت انتخاب و اختیار نداشت که اطاعت کند یا عصیان ورزد، صابر باشد یا ناشکیبائی کند، ایمان آورد یا کافر شود ابتلاء و آزمایش معنی ندارد. ابتلای الهی به واسطه ابزارهای گوناگونی انجام می شود که انسان در اختیار خود دارد و نسبت به او رغبت و تمایل دارد و یا عواملی که باعث سختی و ناگواری او است. ابتلای انسان از ناحیه خداوند آثار بسیار مفید و نقش موثر و ارزشمندی را در زمینه تربیت و تکامل ایفا می کند زیرا صفات و سجایای اخلاقی آدمی تنها در معرکه ابتلا یعنی در سختیها و مصیبتها، و به طور کلی در فراز و نشیب های زندگی تکوین و تکامل می شوند، برای موفقیت و سرفرازی در ابتلا نیاز به شیوه های عملی و نظری دارد که مهمترین موارد آن ایمان به جهان بینی توحیدی (اعتقاد به مبدأ و معاد) و صبر و استقامت در برابر مصائب و مشکلات می باشد