چکیده: رساله حاضر به تبیین مسئله تخلفات ساختمانی و بویژه مقایسه وجود انواع تخلف در مناطق مختلف مادرشهرها با تاکید بر مناطق تازه توسعه یافته کلانشهرها خواهد پرداخت. این بار علت یابی تخلف ساختمانی در ارتباط با مقوله روند رو به رشد شهرنشینی در دو قسمت ساخته شده شهرها یعنی بخشی از شهر که بدواً تحت یک نظام ارگانیک شکل گرفته و در مراحل اولیه تشکیل خود تا اندازه ای بدون برنامه بوده، با منطقه دیگری از شهر که مسئله شهرسازی و برنامه ریزی شهری از ابتدای شکل گیری این مناطق و نواحی با برنامه و طبق ضوابط مدون در قالب طرحهای شهرسازی مصوب شده است، و یا به نوعی با آماده سازی قبلی و نظم قانونی پیش از احداث کاربریهای اراضی شهری مواجه بوده، به چالش کشیده خواهد شد. در جهت نیل به مسئله فوق ، کلانشهر ارومیه به عنوان دهمین کلانشهر پرجمعیت کشور ایران و دومین کلانشهر منطقه ای پس از کلانشهر تبریز واقع در منطقه شمال غرب کشور، به دلیل مواجهه با رشد و توسعه فزاینده بویژه در سالهای اخیر و به تبع آن سرعت یافتن مقوله ساخت و سازها و در نتیجه سرعت در افزایش تخلفات ساختمانی در آن، بخصوص منطقه یک شهری آن بعنوان محدوده مطالعه موردی پژوهش برگزیده شده است؛ بررسی و مقایسه آراء کمیسیونهای بدوی و درصورت وجود آراء تجدیدنظر ماده 100 پرونده های تخلفات ساختمانی و فرمهای گزارش خلافی ساختمانی صادره توسط کارشناسان فنی شهرداریها از منطقه ی یک شهرداری کلانشهر ارومیه (بعنوان منطقه تازه توسعه یافته) و مقایسه ی آن با پرونده ها و فرمهای فوق الذکر در منطقه 4 شهر ارومیه (بعنوان منطقه بافت فرسوده و قدیمی شهر) به لحاظ نوع و میزان تخلفات انجام شده و علت یابی آنها، چارچوب اصلی رساله ی حاضر را تشکیل می دهد.

توسعه پایدار معلول ضرورت محدودیت انگاره های تک بعدی و تقلیل گرایانه اقتصادی و الگوهای رشد ملی در تعیین سمت و سوی تغییرات کلان اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی - محیطی است. از دهه 1970 این مفهوم ادبیات غنی و سنت تاثیر گذاری را در میان سیاستگذاران و دانشگاهیان بوجود آورده است. پایداریِ توسعه پایدار و ظرفیتهای حامل زیست بومهای محلی و منطقه ای در گرو توسعه اجتماعی و آگاهی مسئولانه در حفظ کالاهای بین نسلی تداوم خواهد یافت. با توجه به انتظام نامعقول شبکه شهری استان آذربایجان شرقی و ماکروسفالی کلان شهر تبریز در طی دهه های گذار به اقتصاد صنعتی شاخصها و عوامل اجتماعی نقش موثر و مفیدی در توسعه پایدار شهری بازی خواهند کرد. در این رساله با استفاده از مدلهای تحلیل عاملی، ضریب پراکندگی(cv)، شاخص ترکیبی توسعه انسانی(hdi) و نیز الگوریتم تصمیم گیری چندمتغیره تاپسیس(topsis)، 18 شاخص متغیر مستقل تحقیق (عوامل اجتماعی) متناظر بر 23 شاخص متغیر وابسته (توسعه پایدار) قرار گرفته اند. همچنین برای تحلیل تجربی فرضیات، علاوه بر مدلهای کمی فوق از آزمون آماری t-value برای تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها استفاده کرده ایم. جامعه آماری این تحقیق مناطق هشتگانه کلان شهر تبریز در سال 1385می باشد که با انتخاب تعداد 300 نفر به صورت تصادفی حجم نمونه را تشکیل داده اند. خروجی الگوریتم topsis حاکی از آن است که تنها مناطق 2 و 7 در وضعیت پایداری توسعه قرار دارند منطقه 3 نیمه پایدار و مناطق 1،4،5، 6 و 8 از نظر شاخصهای اجتماعی و پایداری در وضعیت نامطلوبی می باشند.

مطالعه و ارزیابی فضاهای عمومی شهر، به عنوان یک ضرورت اساسی در برنامه ریزی های مدیریت و توسعه شهری مطرح است و حکایت از باز تولید این فضاها در تقویت وجه فرهنگی، اجتماعی و کالبدی شهر را دارد . فضاهای عمومی شهرها، فضایی است که عموم شهروندان از هر قشر، سن، نژاد و صنفی حق ورود و حضوردر آن را بدون هیچ گونه محدودیتی دارا می باشند.بررسی این فضاها از سه منظر مورد توجه و بحث می باشد که در جامعه شهری بعنوان مشکل مطرح می گردند: الف) سطوح اختصاص یافته به فضاهای عمومی: از نظر اینکه چه مقدار از کل فضای معین به کاربری های عمومی اختصاص یافته، مورد بررسی قرار می گیرد. ب) توزیع این فضاها در شهر: پراکندگی و فشردگی هر یک از کاربری های عمومی در یک فضای معین، نسبت به حد استاندارد آن مورد بررسی قرار می گیرد. ج) کیفیت فضاهای یاد شده: سطح و سرانه از جمله معیارهای مرتبط با ساختار فضایی و کالبدی در ارزیابی فضاهای شهری است، پایین بودن نسبت این فضاها به مفهوم نامتعارف بودن توسعه کالبدی است. طبق آمار، به عنوان مثال دربحث کاربری آموزش عمومی، منطقه یک تبریز با مساحت 30.76 هکتار و با 314071 نفر جمعیت دارای سرانه 0.97 مترمربع برای هر نفر و منطقه پنج تبریز،با مساحت 4.15 هکتار و با 65092 نفر جمعیت دارای سرانه 0.63 مترمربع برای هر نفر می باشند.لازم به ذکر است حد استاندارد سرانه آموزش عمومی مصوب طرح جامع برابر 2.21 می باشد که منطقه یک با 1.24 و منطقه پنج با 1.58 مترمربع برای هر نفر دارای کمبود می باشند(ماخذ:طرح تفصیلی تبریز، مهندسین مشاور زیستا).بنابراین با توجه به آمار،لزوم برنامه ریزی برای تعادل بخشی به کاربریها ضروری به نظر می رسد.

کشور ایران از کشورهای زلزله خیز جهان است. در پهنه بندی نسبی خطر زمین لرزه در ایران، شهر تبریز تنها شهر مهم ایران است که در جایگاه پهنه بندی با خطر نسبی بسیار بالا قرار دارد. شمار زیادی از سازه های موجود که در مناطق زلزله خیز واقع شده اند بر اساس آیین نامه های اصلی طراحی لرزه ای قدیمی که دیگر اعتباری ندارند، ساخته شده اند. علاوه بر آن شماری از زلزله های اصلی که در طول سالهای اخیر اتفاق افتاده اند بر اهمیت سبک شدن برای کاهش خطر لرزه ای تاکید می کنند اهمیت نوسازی ساختمان های شهر نکته ای است که تمامی کارشناسان آن را پذیرفته و بر لزوم اجرای آن تاکید می کنند. در سالهای اخیر با افزایش نظارت بر نحوه ساخت و ساز در شهر ها ، ساختمان های بهتری از نظر استحکام و مقاومت در برابر زلزله ساخته شده است. با این حال شهرهای بزرگ هنوز از ناحیه بافت فرسوده آسیب پذیر است. مقاوم سازی لرزه ای سازه های موجود یکی از موثرترین روش ها برای کاهش این خطر است. در این پژوهش ابتدا با کمک مدل تحلیلی شاخص ها وویژگیهای بافت فرسوده ،بافت فرسوده بازار تبریز وپروژه عتیق بررسی شده وسپس باکمک مدل تحلیلی روشهای مقاوم ساز ی به تجزیه وتحلیل هزینه روشهای مقاوم سازی در این بافتهاپرداخته شده است. براساس بررسی های صورت گرفته بازار تبریز بافت فرسوده وپروژه عتیق نوسازی شده شناسایی شدند.باتوجه به تجزیه وتحلیل هزینه های مقاوم سازی نتیجه گیری شد که طرح اتاق امن کم هزینه ترین وکاربردی ترین روش مقاوم سازی بافت فرسوده میباشد.