اسلام دینی همه جانبه و قرآن ?تبیان کل شیء? است از این رو برای همه مسائل و دغدغه های دنیوی و اخروی بشر، نظری کارآمد و خط و مشیی تعین کننده دارد. نابینایی نیز پدیده ای است که بسیاری از افراد جامعه، مستقیم یا غیر مستقیم با آن در ارتباطند. لذا ما بر آن شدیم تا پژوهشی با عنوان (نابینایی از منظر قرآن و روایات) را به رشت? تحریر درآوریم. نابینایی به معنی "ندیدن چشم"، اعم از کوری دل و بسته بودن چشم سر است. از این رو نابینایی به دو قسم نابینایی دیده و دل تقسیم می شود که محتوای آیات و روایات نیز ضمن تأیید آن، نابینایی حقیقی را کوری دل می دانند. هر فرد ممکن است در اثر عواملی مادی یا معنوی به ابتلای نابینایی چشم سر آزموده شود. عارضه ای که به تصریح آیات و روایات قابل پیشگیری یا درمان دانسته شده است. تکلیف یک فرد نابینا این است که با درک سایر توانمندی های خود، در راستای کمال مادی و معنوی بکوشد و از سویی دیگر حکومت اسلامی و شهروندان آن را مأمور می کند که ضمن درک مشقات آنان، و با نیازسنجی مناسب، در مواقع اضطرار به یاری آنان بشتابند. سپس با بیان منزلت خاص نابینایان نزد خدا ، جزای اخروی آنان را یادآور می شود، تا به آنان امید و انگیز? حرکت داده و اطرافیانشان را به نعمت وجود آنان دلگرم سازد. کلید واژه: نابینایی، کوری، وظایف، چشم، بلا.

سوره هود، حاوی عبارتهایی عبرت انگیز از زندگی شش پیامبر، به طور فشرده می باشد. ابتدا و انتهای سوره خطاب به پیامبر اکرم بوده و آیه مشهور {فاستقم کما أمرت} خطاب به آن حضرت در این سوره قرار دارد. آیات 1-49 سوره مبارکه هود حاوی دو قسمت متمایز می باشد: یک قسمت درباره قرآن و پیام های اصلی آن و مشکلات پیامبر اکرم با مشرکین و کفار. (آیات1-24) در این قسمت ، بیان شده است که قرآن آیاتش محکم بوده و شرح و تفصیل داده شده است.پیام اصلی قرآن که از زبان انبیای الهی به بشر اعلام شده است ، عبارت است از اینکه جز او بندگی کسی را نکنید و آنگاه به سوی او استغفار و توبه نمایید تا از زندگی مطلوب بهره جویید. مشرکین برای نشنیدن کلام پیامبر ، خود را مخفی می کردند. ولی غافل از اینکه خدا به تمامی امور پنهان آگاه است. خداوند آسمانها و زمین را آفریده است و در آن امکانات آزمودن انسانها را فراهم ساخته تا بهترین عمل کنندگان را بیازماید. قسمت دوم، شرح بسیار فشرده ای است از داستان نوح و سرنوشت او با قومش (آیات 25 ـ 49) در این قسمت، ابتدا مرحله گفتار و دعوت نوح را به خدا شناسی و انذار آنان از عذاب الهی را متذکر شده است.در مقابل آن ، کفار می گفتند : ما ترا جز بشری همچون خود نمی بینیم .پیروان تو نیز جز افراد پست جامعه نمی یابیم و لذا هیچگونه امتیاز برتری در تو سراغ نداریم . تا چه رسد به امتیاز نبوت و پیامبری. بحث های نوح و قوم او به خط قرمز انجامید و به اعلام عذاب منتهی شد. خداوند دستور ساخت کشتی داد و با پایان یافتن عملیات ساخت، طوفان، کفار را فراگرفت و نوح و یاران اندکش نجات یافتند. کشتی نوح که از انواع موجودات پر شده بود بر خشکی نشست و پیروان نوح زندگی جدیدی را آغاز کردند. در پایان، خداوند به پیامبر می فرماید: این از اخبار غیبی است که به تو وحی کرده ایم. پس تو نیز صبر داشته باش چرا که عاقبت از آنِ متقین است.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج ترین و استوارترین روش های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه ای در بین روش های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش رو می باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی های قرآن، بیان بهانه ها و توطئه های مشرکان، بیان برخی احوال بنی اسرائیل و معجزات نه گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته های این پژوهش نشان می دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست. برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده اند. در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج گانه و نماز شب، می باشد. شاید بتوان گفت، مهم ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می باشد. در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه شناسی و آسیب شناسی احادیث و استخراج پیام آن ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می باشند. مهم ترین آسیب های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است. مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب شناسی روایات، گونه شناسی روایات.

روش تفسیر روایی، یکی از رایج ترین و استوارترین روش های تفسیری قرآن است که جایگاه ویژه ای در بین روش های تفسیری داشته و همواره مورد توجه مفسران بوده است. پژوهش حاضر با استناد به روایات تفسیری و منبع قرار دادن آن ها، به تبیین آیات 66 تا 111 سوره إسرا می پردازد. تفسیر قمی، عیاشی، صافی و البرهان، از تفاسیر روایی شیعه و روایات نبوی درالمنثور از منابع اهل سنت، مستند پژوهش پیش رو می باشد. در این آیات به موضوعاتی مانند توجه فطری به خداوند در گرفتاری ها، قدرت خدا بر خلق مجدد بشر هنگام برپایی قیامت، یکتایی خداوند، انعام الهی به بندگان و کفران نعمت از جانب ایشان، برتری آدمیان بر مخلوقات، هدایت و ضلالت بشر، مباحثی مربوط به نماز و نماز شب، ویژگی های قرآن، بیان بهانه ها و توطئه های مشرکان، بیان برخی احوال بنی اسرائیل و معجزات نه گانه موسی? پرداخته شده است. هر چند یافته های این پژوهش نشان می دهد، روایات ذکر شده در تفاسیر مورد نظر، پاسخگوی تبیین و تفسیر کلیه آیات وارده نیست. برای رسیدن به مفهوم صحیح آیه نیاز است که به واژه شناسی برخی مفردات آیه پرداخته شود. به همین منظور، در پژوهش حاضر، 60 واژه از میان آیات، برگزیده و بررسی شده اند. در این مجموعه 280 روایت در ذیل آیات بیان شده است که حدود 60 روایت از آن ها، مربوط به اقامه نمازهای پنج گانه و نماز شب، می باشد. شاید بتوان گفت، مهم ترین موضوع روایات در این پژوهش، مسئله نماز است، که جزئیات آن را جز از طریق روایات نمی توان به دست آورد. در سایر موضوعات نیز، تبیین جزئیات مربوط به آیه، مهم ترین شاخصه روایات تفسیری این مجموعه می باشد. در تحلیل روایات این پژوهش، به گونه شناسی و آسیب شناسی احادیث و استخراج پیام آن ها پرداخته شده. بیشترین روایات از گونه "ایضاح مفهومی" و "بیان مصداق" می باشند. مهم ترین آسیب های ذکر شده، ارسال سند، تعارض روایت با آیات قرآن کریم یا با زمان نزول آیه یا نقل به معنا بوده است. به علاوه، 115 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است. مفاهیم کلیدی: تفسیر قرآن کریم، سوره إسرا (آیات 66 تا 111)، تفسیر روایی، آسیب شناسی روایات، گونه شناسی روایات.

پژوهش پیش رو با تکیه بر روایات تفسیری و منبع قرار دادن آنها، به تبیین و تفسیر آیات 75 تا 129 سوره توبه می پردازد . تفسیر قمی، عیاشی، صافی و برهان، از تفاسیر شیعه و الدرالمنثور از منابع اهل سنت، منابع اصلی این پژوهش هستند . در این طایفه از آیات شریفه قرآن کریم ، از منافقان و سرنوشت آنان سخن به میان آمده است و با برشماری نشانه های نفاق به ابتلا به این بیماری بزرگ شدیدا هشدار داده شده است . در بخش دیگری از این سوره اهمیت جهاد در راه خدا مورد توجه قرار گرفته و به تناسب بحثهای مربوط به جهاد، مسلمانان به اتحاد و فشردگی صفوف دعوت شده اند و باز ماندگان از همدلی و وحدت کلمه و کسانی که به بهانه‏های مختلف از پذیرش وظیفه جهاد شانه خالی کرده اند شدیدا سرزنش و ملامت شده و در مقابل، از مهاجرین نخستین و سایر مومنان راستین مدح و ستایش شده است . و از آنجا که جامعه اسلامی آن روز با تاسیس حکومتی عدالت محور و نوپا ، برپایی مدنیت اسلامی را هدف گرفته بود ، در این آیات مدنی امور مهمی همچون پرداخت زکات، و پرهیز از تراکم ثروت، و لزوم تحصیل علم ، و وجوب تعلیم و تعلم را یاد آور می‏شود. از این رو در این مجموعه که نزدیک 500 روایت در ذیل آیات جمع آوری شده است حدود 90 روایت، مربوط به زکات و آداب و احکام آن است که شاید بتوان گفت گسترده ترین موضوع روایات در این پژوهش است . برای رسیدن بهتر به مفاهیم آیات به برخی از مفردات آن پرداخته شده است . از این رو ، در پژوهش حاضر، 60 واژه از آیات قرآن برگزیده و با استفاده از منابع لغوی کهن و جدید بررسی شده اند. در بخش تحلیل روایات، به گونه شناسی روایات ، آسیب شناسی آنها و استخراج پیام ها و آموزه های هدایتی آیات پرداخته شده است . بیشترین روایات از گونه " ایضاح مفهومی " است . مهم ترین آسیب های به دست آمده ، ارسال در سند و نقل به معنا بوده است. به علاوه 204 پیام هدایتی نیز از این مجموعه روایات تفسیری، استخراج شده است.

در این پژوهه کوشیده ایم تا در ابتدا با استفاده از کتب لغت به فهم معنای ظاهری الفاظ و آیات این سُوَر پی برده و با بهره گیری از دیدگاهها و آراء مفسران قرون مختلف اعم از مکتب شیعه و اهل سنت و در انتها با مبنا و منبع قرار دادن احادیث و روایات تفسیری ائمه معصومان ^ از کتب تفاسیر شیعه و اهل سنت به تفسیر روایی این دوسوره بپردازیم، و نظر نهایی و برگرفته از روایات معصومان ^ در تفسیر عمیق و دقیق این آیات را بطور روشن و مجزا بیان نماییم. در این میان به بیان نوع و گونه های روایات تفسیری پرداختیم که اقوال معصومان ^ در این دو سوره از 5 گونه از گونه های تفسیری بهره گرفته شده است: یا در صدد «ایضاح لفظی» واژه قرآنی آیه بوده یا «ایضاح مفهومی» آیه، یا در صدد بیان یکی از «بطون » آیه و یا «بیان مصداق» و یا «استناد به آیه » می باشد. مجموع این مباحث ما را به این سمت رهنمون می سازد که اغلب احادیث معصومان ^ در منابع شیعه از بطون آیات بوده و تفاوت آن با روایات اهل سنت بیشتر به اختلاف در مبانی اعتقادی دو مکتب منتهی می شود. همچنین آسیب های محتمل وارد بر متن روایات بررسی شد و در انتها به برخی از آموزه ها و پیامهای بلند قرآنی این سُوَر اشاره نمودیم که عبارتند از: توجه و اشاره به معاد و قیامت، عبرتگیری از اقوام طغیانگر پیشین، یادآوری عذاب آنان، ترغیب به انفاق و عمل صالح، ذکر اهل ایمان و ... .

تفسیر قرآن کریم از کهن ترین روزگاران آغاز شده است. از جمله مهم ترین مستندات عالمان و مفسران در تفسیر قرآن روایات معصومان بوده است. حدیث در تفسیر قرآن ـ به شرط اعتبار ـ مهم ترین ابزار فهم آیات است. آنچه دراین مجموعه آمده است تفسیر آیات سوره محمد6 بر پایه روایات است. در آغاز واژه های دشوار یاب آیات بر پایه منابع لغوی تحلیل و محتوای آن گزارش شده است، آنگاه تبیین آیات آمده است مستند به منابع تفسیر و در مرحله سوم روایات ذیل آیات گزارش شده است که در این قسمت ابتدا روایاتی که در کتب حدیثی شیعه ذکر گردیده آمده و پس از آن روایات اهل سنت و در انتهای این بخش به داوری در مورد روایات پرداخته شده و مشخص می گردد که روایت ذیل آیه از کدام نوع روایات می باشد. (تأویلی، تفسیری، مصداقی و... ) قابل ذکر است که با بررسی روایات ذیل این سوره مشخص گردید که روایات بیشتر از نوع تفسیری و مصداقی و کمتر از نوع تأویلی می باشد. محتوای این سوره را می توان شامل سه موضوع توصیف کافران و مومنان، جهاد و احکام مربوط به اسرای جنگی و مسأله انفاق دانست.