چکیده: این پایان نامه در خلال پرداختن به دو موضوع إعراب و بلاغت، که از شاخصه های مهم در ارزش گذاری یـک متن اند، تأثیر این دو مهم را در فهم 20 خطب? اوّل نهج البلاغه بررسی و کاوش کرده است. تا در پی این بررسی، به این پرسش پاسخ دهد که آیا نکات و اختلافات اعرابی و بلاغی موجود در این کتاب شریف، در فهم مراد امیر مومنان اثرگذار است یا خیر؟ از این رو، به منظور دست یابی به این تأثیرگذاری، ابتدا در بخش إعراب، مفردات و جمل بررسی و نیز نکات اختلافیِ نحوی تا حدّ امکان استخراج شده است؛ و سپس در بخش بلاغت، با مدّ نظر قرار گرفتن هر سه حوز? معانی، بیان و بدیع، نکات و موضوعات مهم در هر یـک از این حوزه ها بررسی شده است. آنچه از پس این بررسی ها نمایان گردید این است که اختلافات نحوی و بلاغی، سبب اختلاف در برداشت معنا و مراد جدّی امام (علیه السّلام) شده که این اختلافات در زمین? بلاغت بسیار حسّاس تر می نماید و باید اذعان نمود که بدون اطّلاع از علم بلاغت، آگاهی از مراد جدّی امام (علیه السّلام) در نهج البلاغه، امکان پذیر نیست. کلید واژه ها: إعراب، بلاغت، نهج البلاغه.

این نوشتار تحت عنوان "إعراب و بلاغت نهج البلاغه (خطبه 131تا پایان خطبه 142)" با واکاوی ساختار نحوی و بلاغی سخنان امیربیان (علیه السلام)، تأثیر این دو مهم را در فرآیند فهم کلام حضرت و دستیابی به مقصود سخنان آن بزرگوار، بررسی نموده است. ابتدا با إعراب خطب در دو بخش مفردات وجمل، به بررسی چگونگی به کارگیری واژگان در ساختار خطب پرداخته که حاصل آن استخراج شاخص های إعرابی است که دربخشی جداگانه گردآوری وتحلیل شده است. سپس به ساختار بلاغی سخنان حضرت در سه حوزه معانی، بیان وبدیع پرداخته و در هر یک نکات وموضوعات بلاغی برجست? کلام حضرت با توجه به نظرات شارحان استخراج شده است. حاصل این گام نیز دستیابی به نکات ویژه و ممیزات بلاغی خطب بود که به صورت جداگانه باعنوان شاخص های بلاغی ذکر شده اند. باتوجه به بررسی انجام شده، اختلاف های نحوی و بلاغی تأثیر مستقیمی در فهم سخنان امیرمومنان علی (علیه السلام) دارد،که تطابق آن با مراد جدی ایشان امری ضروری است. البته باید توجه داشت که نسبت دادن معانی اتخاذ شده از هر وجه إعرابی وبلاغی به کلام امیر المومنین علی (علیه السلام)، نیازمند توجه دقیق به فضای صدور سخنان ایشان است تا مراد اصلی متکلم مشخص شود و وجهی هماهنگ با آنچه حضرت (علیه السلام) اراده کرده است بر کلام ایشان حمل شود. باتوجه به اینکه گستر? این پژوهش پرداختن به وجوه مختلف إعرابی وبلاغی بوده است، بررسی فضای صدور، تطبیق ونیز استخراج وجه صحیح متناسب با کلام حضرت (علیه السلام) گامی دیگر خواهد بود که امید است آیندگان در پژوهش های خود بدان بپردازند.

پژوهش حاضر، با تکیه بر خُطَب 84 تا 90 نهج البلاغه، به بررسی اعرابی و بلاغیِ عبارات آن پرداخته است تا میزان تأثیر این دو مقوله را در فهم معانی و مقاصد والای کلام امام علی 7، روشن سازد. در بخش اعراب خُطَب، نقش نحوی واژگان و جملات، مورد بررسی قرار گرفته و تا حدّ توان، با توجه به نظرات برخی از شارحان، به وجوه مختلف اعرابی آن ها نیز اشاره شده است؛ سپس در حوز? بلاغت، ـ علی رغم اشارات اندکِ شروح نهج البلاغه ـ، سعی شده است، بر اساس علوم "معانی"، "بیان" و "بدیع"، نکات مهم و برجست? بلاغی گردآوری شود. همچنین در فصلی مجزا، مصادیق برگزیده و شاخص اعرابی و بلاغی، تألیف شده است تا وجوه مختلف اعراب و بلاغت، بررسی شود، و تأثیر آن در فهم درست متون نهج البلاغه و درک زیبایی های کلام امیرالمومنین 7، نمایان گردد. آنچه از این پژوهش به دست آمده، ارتباط تنگاتنگ وجوه مختلف اعرابی و بلاغی با فهم مراد متکلم، در دستیابی به حقیقت کلام آن حضرت است؛ زیرا این اختلافات و پیچیدگی ها، ترجمه ها و برداشت های گوناگونی از یک عبارت نهج البلاغه پدید آورده، و مفاهیم متعددی را به ذهن مترجمان و شارحان متبادر کرده است. بنابراین بدون توجه به "اعراب" و "بلاغت"، رسیدن به کنه فرمایشات امام در نهج البلاغه دشوار بوده، و نمی توان، آن گونه که شایسته است، به زیبایی ها و آرایه های لفظی و معنوی کلام ایشان پی برد.