کشف رابطه بین عوامل خاکی و گیاهی گونه های شاخص مناطق بیابانی از مطالعات کاربردی در جهت شناخت بیشتر عوامل ادافیکی و اکولوژیکی موثر بر پوشش گیاهی و مدیریت این مناطق محسوب می شود. گونه s. pennata به دلیل داشتن ساقه ها و اندام هوایی فشرده و ریشه هایی افشان و گسترده، خاک ماسه ای رویشگاه خود را در برابر طوفان ها و فرسایش بادی حفاظت نموده و علوفه نسبتا مناسبی نیز برای دام های این مناطق تولید می کند. در این تحقیق رابطه خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک های مناطق خشک و بیابانی دشت سبزوار با ویژگی های رویشی گونه s. pennata (شامل تراکم، تاج پوشش، ارتفاع و تولید علوفه ) بررسی گردیده است. در منطقه مورد مطالعه واقع در 75 کیلومتری جنوب غربی سبزوار و دارای اقلیم خشک بیابانی سرد، طرح بصورت سیستماتیک-تصادفی در 4 سایت مطالعاتی a ، b ، c و d در این رویشگاه اجرا و نمونه برداری از خاک در دو عمق (0 تا 30 ) و (30 تا 60) سانتیمتر انجام پذیرفت و نسبت به تعیین درصد رس، سیلت و ماسه و مقادیر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، سدیم، منیزیم، کربن آلی و نیز میزان ec، esp، sarو phدر آزمایشگاه خاک اقدام گردید. داده های فاکتورهای فیزیکوشیمیایی خاک و فاکتور های رویشی گیاه، با استفاده از روش های آماری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و برای آنالیز داده ها از نرم افزار spss و excelاستفاده گردید. با توجه به نتایج بدست آمده، خاک رویشگاه دارای بافت ماسه ای با بیش از 91 درصد ماسه می باشد؛ بنابراین از نظر شرایط فیزیکی خاک، با وجود اینکه ماسه بیش از این مقدار تاثیری بر ویژگی های رویشی گیاه نداشته است، اما وجود ماسه بیشتر از 91 درصد، لازمه حضور و رویش این گیاه در این رویشگاه می باشد. سایر نتایج بیانگر این بود که ویژگی های رویشی گیاه s. pennata اعم از تراکم، تاج پوشش، ارتفاع و تولید علوفه ای بستگی چندانی با خصوصیات شیمیایی خاک ندارد و بیشتر تحت تاثیر عوامل اکولوژیکی است؛ هرچند که افزایش تاج پوشش گیاه در سایت b به دلیل افزایش کلسیم خاک در این سایت نسبت به سایر سایت ها می باشد که حاکی از معنی دار بودن رابطه تاج پوشش گیاه با عنصر ca است. ارتفاع گیاه در تمام سایت ها تقریبا مساوی بوده و کمتر بودن تراکم گیاه در سایت های c و d نسبت به سایت های a و b بیشتر به دلیل تاثیر عوامل اکولوژیکی از جمله حضور انواع زیاد ترگونه های همراه و رقابت بیشتر درون گونه ای در سایت های c و d می باشد. کلمات کلیدی: ماسه زارهای دشت سبزوار، گونه s. pennata، ویژگیهای رویشی سبد، خصوصیات فیزیکو- شیمیایی خاک.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

جهت بررسی نقش کاربری اراضی در فرسایش خاک و رسوبدهی، حوزه آبخیز ماسوله رودخان در شمال غربی استان گیلان انتخاب گردید. هدف اصلی در این تحقیق برآورد میزان کاهش فرسایش خاک و رسوبدهی در صورت استفاده صحیح از اراضی و کارآیی عامل کاربری اراضی در مدلهای m.psiac و epm است . نهایتا" با استفاده از روش m.psiac نتیجه گیری شد که در صورتی که پوشش گیاهی احیاءشود، فرسایش ویژه به میزان 9/23 درصد کاهش می یابد، ولی با استفاده از روش epm این نتیجه بدست آمد که در صورت استفاده صحیح از اراضی براساس استعداد آتی آن، فرسایش ویژه به میزان 22/98 درصد کاهش می یابد. این نتیجه بیانگر این حقیقت است که در صورت استفاده از اراضی منطبق با استعداد آتی آن می توان در مسیر توسعه منابع طبیعی گام برداشت .

جریان مواد مختلط و جریانهای گلی در طبقه جریانهای پررسوب قرار می گیرند که رفتار و خصوصیات آنها با سیلابها تفاوت دارد. اکثر کارشناسان به این جریانها نگرشی مشابه با سیلاب دارند و در مدیریت و کنترل آنها دچار اشتباه می شوند. در این مطالعه، اقدام به نمونه برداری از رسوبات 3 جریان متفاوت شده و از مقاطع رسوبگذاری شده و دست نخورده به طور تصادفی نمونه تهیه شد. نتایج بررسی شاخص های رسوبشناسی نشان داد که 3 جریان بررسی شده جزء جریانهای پر رسوب بوده بطوریکه جریان اول یک جریان مواد مختلط و جریان های دوم و سوم جریان گلی تعیین گردید.

بطو کلی با مطالعات و بررسیهای انجام شده به این نتیجه رسیدیم که عامل بافت و ساختمان خاک در کل حوزه و حتی در بیشتر مناطق همگن (5 منطقه از 8 منطقه) بعنوان یک عامل اصلی تخریب و فرسایش بحساب می آید. عامل کاربری اراضی نقش چندانی در روند فرسایش ندارد بعبارتی می توان گفت این عامل در 6 منطقه از 8 منطقه همگن تفکیک شده بعنوان یک عامل خنثی می باشد و آنهم بدلیل اینست که هرچند مراتع وضعیت مناسبی ندارند ولی بدلیل یکسری محدودیتها از جمله شیب زیاد، از تبدیل مراتع به اراضی دیم کم بازده جلوگیری شده است . و در نهایت عامل سنگ مادر در اکثر مناطق حوزه آبخیز مورد مطالعه (5 منطقه از 8 منطقه همگن) بدلیل داشتن تشکیلات مقاوم، یک عامل منفی جهت تشدید فرسایش بحساب می آید. بنابراین در آنالیز خوشه ای و کاربرد مدل اسکالوگرام جهت ارزشیابی آسیب فرسایشی خاک و برنامه ریزی کنترل فرسایش خاک نتایج متعددی حاصل گردید که می تواند در مدیریت حوزه های آبخیز مورد استفاده قرار گیرد. برخی از این نتایج به شرح زیر می باشند. - فرسایش پذیری خاک قابل ارزشیابی کمی بوده و می توان با استفاده از کمیتهای عددی مربوط به آن آسیب فرسایش را اندازه گیری نمود. - میزان تاثیر عوامل مختلف فرسایش پذیری در هر منطقه قابل ارزشیابی است . - ترتیب اولویت نواحی از نظر نیاز به عملیات کنترل فرسایش خاک مشخص می گردد. - حجم و تراکم عملیات حفاظتی برای هریک از مناطق همگن بوسیله کاربرد مدل و گرام قابل تشخیص می باشد.

بمنظور بررسی اثرات توپوگرافی بر روی انبوهی گونه های علفی و غنای گونه ای، منطقه سولگرد به وسعت 2449 هکتار در قسمت شمال شرقی پارک ملی گلستان انتخاب گردید. اقلیم منطقه نیمه استپی، بارندگی متوسط سالیانه 270/17 میلی متر و دمای متوسط سالیانه 10/2 سانتیگراد برآورد گردید. پوشش گیاهی غالب منطقه درمنه می باشد که معمولا گونه های گراس بعنوان گونه های همراه شناخته می شوند. برای جمع آوری داده های صحرایی 6 ترانسکت فرعی که بطور سیستماتیک با اختلاف ارتفاع 100 متر نسبت به یکدیگر قرار داشتند، انتخاب گردیدند. در هر ترانسکت فرعی بطور تصادفی 10 نقطه انتخاب و برداشت ها در این رابطه صورت گرفت . جمع آوری داده های صحرایی شامل سه متغیر وابسته انبوهی گراس ، انبوهی فورت و غنای گونه ای و سه متغیر مستقل ارتفاع، درصد شیب و جهت شیب بود. در این تحقیق از آنالیز خوشه ای بعنوان روشی برای طبقه بندی استفاده گردید و در تفسیر دندوگرام حاصله، از نتایج رگرسیون چند گانه استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از رگرسیون چندگانه استفاده گردید. نتایج رگرسیون نشان داد که جهت شیب بعنوان موثرترین عامل در انبوعی گراس و متغیرهای ارتفاع از سطح دریا و درصد شیب به عنوان موثرین عامل در انبوهی فورب در مدل باقی ماندند. در رگرسیون غنای گونه ای با متغیرهای توپوگرافی، هیچیک از عوامل موثر در غنا، در مدل باقی نماندند. نتایج آنالیز خوشه ای نشان داد که عامل جهت شیب بعنوان موثرترین عامل، در سطح جدا کننده 10 درصد از کل فاصله (شاخص فاصله اقلیدسی) منجر به طبقه بندی انبوهی گراس در 9 خوشه گردید. عوامل شیل و ارتفاع، انبوهی فورب را در 11 خوشه نشان دادند. بعلت اینکه هیچیک از عوامل توپوگرافی بعنوان عامل موثر در غنای گونه ای در مدل نماندند، مقادیر غنای گونه ای بوسیله آنالیز خوشه ای طبقه بندی نگردید.

حوزه آبخیز غاز محله کردکوی با مساحت 5365 هکتار در جنوب شهرستان کردکوی تا جندی پیش بعنوان یکی از عمده ترین حوزه های سیل خیز استان گلستان مطرح بود که علت اصلی سیلخیز بودن آن را میتوان در عوامل فیزیوگرافیک حوزه و بالا بودن بار رسوب آن جستجو نمود. اما از سال 1371 با انجام عملیات گسترده آبخیزداری بویژه احداث سازه های اصلاحی، خطر سیل در شهرستان کردکوی به میزان چشمگیری کاهش یافته است و به جز یک مورد سیلاب که در سال 1372 بوقوع پیوست ، تاکنون سیلابی مشاهده نگردیده است . بررسی نقش عملیات سازه ای در کاهش بار رسوب در پایین دست حوزه و نحوه تثبیت پروفیل طولی آبراهه ها، هدف اصلی تحقیق حاضر می باشد. نتایج تحقیق نشان می دهد که میانگین رسوب سالانه حوزه در دوره پس از اجرای عملیات نسبت به میانگین رسوب سالانه حوزه در دوره قبل از اجرای عملیات ، به میزان 90 درصد کاهش یافته است بررسی های آماری پارامترهای هیدرولیکی جریان نظیر سطح مقطع جریان، محیط ترشده، شعاع هیدرولیکی، سرعت جریان و... نشان می دهد که بین این پارامترها در خالت قبل از اجرای عملیات و پس از آن تفاوت معنب داری وجود دارد. تغییر پارامترهای هیدرولیکی جریان پس از اجرای عملیات به نحوی است که شرایط مناسبی را جهت پایداری و ثبات پروفیل طولی و عرضی آبراهه ها فراهم می نماید.

بیش از 70% از استان گلستان و بیش از 95% اراضی زراعی این استان توسط رسوبات لسی پوشیده شده است. برای مطالعه این نهشته ها، حوزه آبخیز کچیک با مساحت 35820 هکتار، انتهایی ترین زیر حوضه گرگان رود و یکی از زیر حوضه های قرناوه انتخاب گردید. بیش از 98% این حوزه را رسوبات لسی و شبه لسی پوشانده است. حوزه مورد مطالعه با توجه به زمین شناسی، نوع فرسایش، نوع کاربری، شیب، جهت شیب و پوشش گیاهی به 156 واحدهای همگن تقسیم شد و میزان تولید رسوب در هر واحد برآورد گردید. همچنین در هر واحد یک نمونه از خاک سطحی برداشت و آزمایشهای لازم بر روی آن انجام شد.برای آزمون همبستگی از رگرسیون چند متغیره، روش گام به گام استفاده شد، بدین ترتیب که میزان تولید رسوب محاسبه شده در هر واحد را بعنوان متغیر وابسته انتخاب نمودیم و سپس درصد شیب، در صد پوشش گیاهی و جهت شیب را بعنوان متغیر مستقل انتخاب گردید. در مرحله دوم هم میزان تولید رسوب محاسبه شده در هر واحد را بعنوان متغیر وابسته انتخاب شد و خصوصیات خاکهای سطحی در واحدها را بعنوان متغیر مستقل مورد آزمون قرار گرفت. به این منظور از نرم افزار آماری spss استفاده گردید. بدین ترتیب از خصوصیات حوضه، درصد تاج پوشش و شیب بیشترین همبستگی را با تولید رسوب از خود نشان دادندو عامل جهت از معادله حذف گردید. از خصوصیات خاک فقط درصد مواد آلی خاک با تولید رسوب همبستگی نشان داد و سایر خصوصیات خاک رابطه معنی داری با تولید رسوب از خود نشان ندادند.

بتا توجه به سیل خیز بودن و وجود فرسایش در حوزه آبخیز غاز محله کردکوی عملیات آبخیزدای انجام شده در شکل هیدروگراف و دبی حداکثر با دوره بازگشت (2، 5، 10 ، 50 و 100) ساله چه تاثیری دارد، در خصوص سوال مطرح شده می توان چنین فرض کرد که عملیات آبخیزداری شامل اقدامات مکانیکی و بیولوژیکی در دبی حداکثر و شکل هیدروگراف سیل اثر می گذارد. هدف از تحقیق ارزیابی اقدامات آبخیزداری در تاثیر خصوصیات هیدرولوژیکی خصوصا دبی اوج سیلاب و کنترل کاهش اثرات تخریبی آن و همچنین تعیین درصد موفقیت طرح آبخیزداری اجرا شده در منطقه غاز محله کردکوی در راستای کنترل و کاهش سیل خیزی حوزه است. از آنجایی که عملیات آبخیزداری راهکاری در جهت ایجاد تعادل اکولوژیک در طبیعت تخریب شده است و با اهداف اصلی همچون حفاظت آب و خاک و اهداف فرعی چون کنترل سیلاب دارد لذا ضرورت می یابد تا پس از اجرای طرحهای آبخیزداری درصد موفقیت طرح مشخص گردد. به همین جهت تحقیق حاضر سعی بر آن دارد تا این موضوع را از طریق بررسی هیدرولوژیکی در حد امکان روشن نماید.

بمنظور بررسی نقش پوشش گیاهی در حفاظت خاک و تثبیت کناره های رودخانه تجن این تحقیق طی مراحل زیر به اجرا درآمد:در مرحله مقدماتی با استفاده از دو سری زمانی از عکسهای هوایی سال 1334 و ماهواره ای 1985 و مطاعات میدانی سال 1379 و تلفیق آنها با یکدیگر تغییرات مورفولوژیکی رودخانه تجن مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصله از این بخش نشان می دهد که متوسط تغییرات عرضی رودخانه در منطقه مورد بررسی طی یک دوره 35 ساله از 8/163 متر به 7/540 متر افزایش یافته است و مساحت پلان رودخانه فوق در همین مدت از 43/927 هکتار به 9/2674 هکتار رسیده است. به منظور اندازه گیری دو فاکتور مورد نظر این تحقیق یعنی پوشش گیاهی و فرسایش کناری مسیر رودخانه را از پل خاتون تا خروجی آن از مرز ایران که حدود 97 کیلومتر است به 12 سایت بطور سیستماتیک تقسیم و در هر سایت میزان فرسایش کناری با اندازه گیری ابعاد آن و درصد تاج پوشش گیاهی بروش ترانسکت خطی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان می دهد که میانگین درصد تاج پوشش گیاهی در ساحل ایرانی رودخانه تجن 3/22 درصد و در بخش ترکمنستان 4/34 درصد می باشد.همچنین طبق اندازه گیریهای بعمل آمده متوسط میزان خاک از دست رفته براثر فرسایش کناری در سواحل ایران 1/33 متر مکعب در متر در سال و در بخش ترکمنستان 9/3 متر مکعب در متر در سال میباشد. در مرحله نهایی کمیتهای عددی بدست آمده از وضعیت پوشش گیاهی و فرسایش کناری در طرفین سواحل رودخانه است که بروش آزمون ‏‎(t)‎‏ مورد مقایسه قرار گرفت نتایج نشان میدهد که با اطمینان 95 درصد اختلاف معنی داری بین میانگین درصد تاج پوشش گیاهی طرفین رودخانه وجود ندارد، همچنین با اطمینان 95 درصد بین میزان فرسایش کناری طرفین رودخانه در مقطع مورد بررسی وجود دارد. اختلاف بین میانگین تغییرات عرضی و سطح مقطع رودخانه در طی دوره 35 ساله با اطمینان 99 درصد معنی دار می باشد.همچنین رابطه همبستگی بین میزان فرسایش کناری ‏‎(y)‎‏ و درصد تابع پوشش گیاهی ‏‎(x)‎‏ مطابق معادله رگرسیونی ‏‎y=18.36 +0.94x+0.026 x2+0.0002x3‎‏ است.همچنین رابطه بین میزان فرسایش کناری ‏‎(y)‎‏ و ناحیه پوشش گیاهی متاثر از رطوبت رودخانه ‏‎(x)‎‏ طبق معادله رگرسیونی ‏‎y= 13.12 - 0.01439 x +0.0000039x3‎‏ بدست آمد، نتایج حاصل از این بخش نشان می دهد علاوه بر تراکم پوشش گیاهی پهنای ناحیه پوشش گیاهی در مسیر رودخانه نقش موثری در فرسایش کناری دارد و با افزایش آن از میزان فرسایش کاسته می شود و بالعکس، بنابراین رعایت حریم رودخانه و عدم تجاوز به پوشش گیاهی حواشی آن می تواند در کاهش فرسایش کناری بسیار موثر باشد. متاسفانه در ساحل ایرانی رودخانه تجن با انواع کاربریهای غیربهینه از پهنای ناحیه پوشش گیاهی کاسته شده است که باید با در نظر گرفتن حداکثر سیلاب با دوره بازگشتهای طولانی در رودخانه تجن نسبت به رعایت حریم پوشش گیاهی حواشی رودخانه اقدام نمود.

استان کرمان با بیش از 184000 کیلومتر مربع وسعت 11% از خاک جمهوری اسلامی ایران را بخود اختصاص داده است. و بعلت همجواری با کویر لوت و کویر مرکزی ایران دارای آب و هوایی خشک و بیابانی میباشد. متوسط بارندگی استان 145 میلیمتر و متوسط دمای آن 23 درجه سانتیگراد میباشد.منطهق نرماشبر بم، که حوزه مورد مطالعه (آب باریک) نیز جزیی از آن است بعلت همجواری با کویر لوت، کمبود نزولات جوی و وزش بادهای شدید منطقه ای بیابانی و خشک محسوب می گردد. بنابر این بمنظور استفاده بهینه از روان آبهای فصلی و حفظ آب و خاک و تقویت پوشش گیاهی منطقه، اجرای عملیات پخش سیلاب آبخوان بر روی رودخانه آب باریک، از سال 1374 در سطح 4000 هکتار آغاز، و در حال گسترش تا سطح 20000 هکتار می باشد. که در این راستا ضمن چندین نوبت آب گیری مقدار زیادی رسوب به همراه سیل به منطقه پخش سیلاب حمل و در پشت خاکریزها رسوب داده شده است که این رسوبات بعلت داشت مواد غذایی و حفظ رطوبت خاک محیط کاشت مناسبی جهت رشد و نمو گونه های بیابانی فراهم، و تاکنون بیش از 350000 اصله انواع نهالهای بیابانی در منطقه کشت گردیده است. لذا این تحقیق بمنظور بررسی تاثیر اعمال مختلف این رسوبات بر روی استقرار و رشد و نمو گونه های گیاهی کشت شده در قالب یک طرح کامل تصادفی همراه با نمونه برداری در سطح چهار تیمار و پنج تکرار انجام و نسبت به اندازه گیری پارامترهای مختلف گیاهان، شامل: ارتفاع، پوشش تاجی، قطر یقه، شادابی و درصد زنده مانی آنها اقدام گردیده است، که نتایج حاصله نشان دهنده تاثیر مثبت رسوب در سطح مختلف بر روی همه این عوامل می باشد.

ارزیابی و اندازه گیری مقدار رسوب خروجی از حوضه های آبخیز و یا برآوردهای نزدیک به واقعیت این عامل یکی از اهداف اصلی مطالعات فرسایش و رسوب می باشد. جهت پیش بینی و شناخت حوادث و پدیده فرسایش و رسوب از مدلهای مختلفی استفاده می شود که بسته به هدف مطالعه و آمار موجود می توان مدل مناسبی را انتخاب نمود. در مطالعه حاضر با استفاده از مدل کامپیوتری ‏‎sedimot ii‎‏ ، تولید رسوب در حوضه مورد مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفته که بدین وسیله زیرحوضه های دارای بیشترین تولید رسوب تعیین گردیده و مقدار کل رسوب تولید شده در حوضه در هر رویداد برآورد شده و اقدام به کالیبراسیون مدل در شرایط حوضه گردیده است. این حوضه یکی از سرشاخه های گرگان رود بوده و در 12 کیلومتری جنوب فاضل آباد گرگان قرار گرفته است و بنام حوضه محمدآباد معروف می باشد.

به منظور بررسی سهم اثر زیرحوضه ها، در سیلخیزی حوضه آبخیز گرمابدشت با استفاده از مدل ‏‎hec-hms‎‏ حوضه مزبور به 20 زیرحوضه تفکیک و اطلاعات مورد نیاز مدل استخراج شده است.