این پژوهش به بررسی و مطالعه باستان شناسی و مردم شناسی چشم زخم ها (بخصوص چشمواره های آبی) و همچنین هنرهای مرتبط با چشم زخم با شناخت فنون شیشه گری که در ساخت چشمواره های آبی کاربرد دارند پرداخته است. امروزه در جامعه ایرانی-اسلامی چشمواره های آبی شیشه ای به عنوان مصنوعات در فرهنگ عامه رواج یافته اند. با مطالعه داده های باستان شناسی در مورد چشم زخم ها ریشه های شکل گیری و بکارگیری مصنوعاتی که در این زمینه در آداب و رسوم مردمان رایج است، مشخص و روشن می گردد. همچنین مطالعه این مواد در زمینه مردم شناسی دین و آیین، میتواند جنبه هایی از آن باورها و اعتقادات وابسته به آن را در فرهنگ عامه بیان کند. پرسش اصلی در این پایان نامه در مورد ریشه های تاریخی این چشمواره های آبی و حضور این مصنوعات در جامعه ایرانی-اسلامی به عنوان کالاهای مربوط به باور و اعتقاد به چشم زخم است. فرضیه ای که در راستای این پرسش به وجود آمده غیر ایرانی بودن ریشه های تاریخی و شکل گیری این چشمواره های آبی است. روش های گردآوری داده ها به دو شیوه کتابخانه ای و میدانی انجام گرفته است. داده های مورد مطالعه در این پژوهش به وسیله منابع به دست آمده از مطالعات باستان شناسی در دو بخش متون و اشیاء باستانی در مورد چشم زخم ها و همچنین مطالعات مردم نگاری که تاکنون در مورد چشم زخم صورت گرفته می باشد. روش گردآوری داده ها بر اساس ماهیت به صورت کیفی و توصیفی بوده است. جامعه های مورد مطالعه برای پژوهش های مردم نگاری شامل روستای پیربالا از توابع شهرستان مرند در آذربایجان شرقی و شهر تبریز می باشد. از نتایج و دستاوردهای این پژوهش آگاهی به جهان شمول بودن پدیده چشم زخم است و اینکه چشم زخم اختصاص به یک فرهنگ خاص ندارد. در متون اسلامی هرچند چشم زخم به مثابه یک امر شرارت بار و آسیب رسان پذیرفته می شود، اما به عنوان بخشی از روان خود انسان و نه نیرو یا موجودی خارج از وی در نظر می آید. در فن شناسی چشمواره های آبی فنون شیشه گری سنتی مانند شیشه موزائیکی و روش هزارگل در اکثر مهره های چشمی مورد مطالعه از باستان تا کنون استفاده شده است. در باور به چشم زخم و آداب و رسوم مرتبط با آن در میان مردم روستای پیربالا و شهر تبریز با گونه ای تلفیق میان عناصر دینی و غیر دینی مواجه هستیم که در ساحت های گوناگون زندگی روزمره اشان نمایان است. مشاهده شد که چشمواره های آبی با مدرن شدن جامعه تبریز وارد عرصه های زندگی مردمان این شهر شده است و در روستای پیربالا به عنوان جامعه سنتی ایرانی-اسلامی چشمواره های آبی حضور ندارند.

از جمله ویژگی های شاخص فرهنگ ایرانی مراسم سوگواری واقعه عاشوراست که در بقا و تداوم هویت معنوی جامعه نقش بسزایی دارد. تحقیق و پژوهش و خلق آثار هنری در رابطه با واقعه عاشورا که از اثرگذارترین حوادث تاریخ تشیع است می تواند کمک شایانی در حفظ و اعتلای فرهنگ معنوی و اشاعه آن به نسل آینده نماید. چنانکه عدم پرداخت به مراسم آئینی و سنتی حاکم بر جامعه باعث ایجاد بحران هویت آن جامعه می گردد. در این تحقیق که به روش کتابخانه-ای و میدانی گردآوری شده است، محقق در بخش نظری ضمن بررسی مکتب نقاشی سقاخانه که در دهه چهل شمسی درمیان فارغ التحصیلان دانشکده هنرهای تزیینی پاگرفت و ازعناصر زیباشناختی آن تلفیق عناصر فیگوراتیو و انتزاعی و عناصر عامیانه مذهبی و خوشنویسی است وهمچنین هنرهای عاشورایی، به معرفی آئین سقاخانه بستن در شهرستان بروجرد پرداخته می شود و در بخش عملی با توجه به عناصر زیباشناختی مکتب نقاشی سقاخانه به طراحی و ساخت دیوارکوب با توجه به نیازمندی های یک سقاخانه و در جهت زیباسازی هرچه بیشتر این اماکن پرداخته شده است.

سنگ فیروزه، به عنوان یکی از مهمترین سنگ های نیمه قیمتی در ایران، سالهای بسیاری است که زینت بخش انسان و دست ساخته های اوست. در این رساله، شناخت فیروزه و ظرفیت های موجود این سنگ در ایران، زمینه را جهت ورود به مبحث نقش فیروزه در رشته های صنایع دستی فراهم می سازد. امروزه از این سنگ در سه رشته تراش سنگ فیروزه در جهت تولید نگین، استفاده از آن در مرصع کاری و رشته فیروزه کوبی استفاده می گیرد. فیروزه کوبی روش تزیین ظروف فلزی با خرده های سنگ فیروزه تعریف می گردد. در این رساله سعی بر این است تا با رویکردی نوآورانه به روشی جدید جهت فیروزه کوبی بر روی دست ساخته های چوبی دست یابیم. در ادامه تلاش بر این بوده تا با تلفیق دو سنگ آمیتیست و لاجورد در کنار سنگ فیروزه و نیز تلفیق این نوع فیروزه کوبی در کنار فیروزه کوبی فلز، دامنه این تحقیق گسترش یابد.

به وسیله مطالعه کانی شناسی قطعات سفالین به دست آمده از ناحیه اوچ هاچا واقع در منطقه قره داغ آذربایجان شرقی، به تحلیل نوع تکنولوژی، زنجیره عملیاتی و مشخص نمودن بومی بودن یا نبودن نمونه ها پرداخته شد. نمونه های مورد مطالعه از بررسی های سطحی باستان شناسی که اخیراً انجام گرفته، به دست آمده اند. این منطقه دارای نظام اجتماعی و سیاسی ساده بوده و مطالعات و بررسی های باستان شناسی تا به امروز در آن بسیار کم انجام گرفته است. ساکنان این منطقه بیشتر عشایر کوچ رو هستند که کوچی عمودی بین کوه های قره داغ و دشت مغان به سمت غرب (تا تبریز) دارند. عدم وجود شرایط اقلیمی و زیست محیطی مناسب، کمبود خاک و هموار نبودن منطقه به گونه ای که ارتفاعات در منطقه گاه تا 3000 متر از سطح دریا می رسد، از موانع اصلی برای ساکنین آن است که سبب به کارگیری روش ها و تکنولوژی های ساده حتی در امور روزمره و ساخت سفال ها گردیده است. با شناخت یافته های باستان شناسی، مشخص شده که پیچیدگی های سیاسی و اجتماعی از زمان هولوسین به وجود آمده است.

در این پژوهش کلیات روند تحقیق در راستای فرایند ساخت رنگ های مینای خانه بندی بیان شد و همچنین توضیحاتی در مورد مینای خانه بندی و پیشینه ای از تحقیقات گذشته آن به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت؛ در این زمینه بررسی اجمالی پیشینه مینای خانه بندی در جهان و در ایران مورد بازبینی قرار گرفته و مینای خانه-بندی معاصر و خاستـگاه فعلی این هنر و همچنین هنرمنـدان معاصر این هنر، تحقیق و مصاحبه شده اند؛ نتیجه-ی مصاحبه ها به صورت راهکارهای احیای مینای خانه بندی در دوران معاصر مورد ارزیابی قرار گرفت. مهمترین قسمت این پژوهش آزمایشات، نحوه انجام آزمایشات و داده های جمع آوری شده می باشد که مورد تجزیه و تحلیل واقع شد که ابتدا بوم مینای خانه بندی به دست آمد و بر اساس ساخت بوم مینای خانه بندی که پایه رنگی، رنگ های مینای خانه بندی می باشد، فرمول تعدادی از رنگ ها نیز به دست آمد که به صورت مقدار و به شیوه سنتی در جدول ارائه گردید. این آزمایشات بعد از دوره قاجار اولین بار در ایران صورت گرفته و مراحل ساخت آن در کارگاه مینا و کارگاه لعاب انجام شده است. ایده یابی و طراحی ایده برای ساخت اثر نهایی بسیار مهم بوده که روند آن توضیح داده شد و اثر نهایی به صورت دیوارکوب چند قطعه ایی برای زیرزمین دانشگاه هنر اسلامی تهیه و ساخته شد.

چکیده: آب، یکی از اصلیترین » ایزد « یا » نگهبان « یا » فرشته « مضمون مضامین و درونمایههای تجسمی فرهنگهای خاورنزدیک تبدیل شده و بعدها نیز ابتدا در میان الواح و سالنامههای درباری و بعد متون مقدس جایگاهی ویژه به خود اختصاص میدهد. بهنظر میرسد با پیدایش و فراگیری دین اسلام این درونمایه همچنان بهنوعی به حیات خویش ادامه میدهد. این پژوهش به واکاوی این فرضیه اختصاص دارد و آن را در سهسطح پیش میبرد. سطح نخست به شواهد و آثار مکتوب و باستانشناختی از حضور این شخصیت در فرهنگهای خاورنزدیک و بهویژه ایران پیشازاسلام اختصاص دارد. در سطح دوم نیز شواهد همین درونمایه در میان آثار مکتوب، اعم از متن مقدس قرآن، احادیث و روایات شیعی و متون ادب فارسی سدههای میانه اسلامی پیگیری و شواهد مادّی آن نیز در میان بیانهای تجسمی، بهویژه نگارگریها پیگیری میشود. در این زمینه غنای تصاویر موجود در کتب عهد قاجار قابل توجه است. سطح سوم به شرح مختصر برخی شواهد مردمنگاشتی در مورد مراسم و آداب و رسوم معطوف به آب در نقاط مختلف ایران اختصاص دارد. چند نمونه قومنگاشتی، هریک با هدفی مشخص، برای تحصیل درکی عمیق و جامعتر نسبت به شاخصههای شخصیت منسوب به آب در این سطح معرفی میشود.

تأثیر کیمیاگری بر سفالگری در دوران میانه اسلامی موضوعی است که می تواند زوایای پنهانی از هنر سفالگری در دوران میانه اسلامی را آشکار سازد. دغدغه ی دانستن علت تعدد تکنیک و تنوع رنگ لعاب در این دوران علت اصلی کشش به سمت این موضوع است. قطعاً این پیشرفت ها، ریشه در تغییر و تحولات عوامل مختلف در دوران های قبل تر خواهد داشت. به نظر می رسد کیمیاگری عامل اصلی این جریان است. این پژوهش به واکاوی این فرضیه اختصاص دارد و آن را در چهار سطح پیش برده است.