در مورد انسان، تربیت به معنای رشد گرایش های متعالی، اخلاق نیکو و هم چنین فعلیّت یافتن کمالات بالقّوه ی نفسانی می باشد. یکی از اصلی ترین رویکردهای بشر در طول تاریخ و نیز سعی و اهتمام سعدی معطوف به تعلیم و تربیت بوده است. شیخ نقش وراثت، استعدادهای خدادادی و فطری را در تربیت بسیار مهم می داند و با استفاده از تشبیهات زیبا در قالب حکایت، داستان و تمثیل به بررسی تأثیر استعداد ذاتی و گوهر وجودی در تربیت می پردازد. او نفس آدمی را خوب می شناسد و بر این باور است که باید تربیت اخلاقی از همان اوان کودکی آغاز شود، زیرا اگر خوی بد در نفس آدمی استقـرار یابد به آسانی نمی توان آن را پاک کرد. وی هم چنین شخص غیرمستعد و ناقابل را غیرقابل تربیت می داند. سعـدی تربیت اخلاقی فرد را به مربّی وابسته می داند و برای او اخلاق و شرایط ویژه ای قایل شده است و می گوید: مربّی اخلاق علاوه بر دارا بودن فضیلت و معرفت، باید اهل عمل صالـح، راست گفتار و درست کردار نیز باشد و پیش از تربیت دیگران، نفس خود را تربیت کرده و بر نفس خود غالب شده باشد. شیخ اجل ضمن بیان بعضی از مسائل تربیتی چون تأثیر عوامل ارثی و محیط در رفتار فرد، به نقش تنبیه و تشویق در تغییر رفتار دانش آموز، وظایف معلّمان و رسالت اندیشمندان و دانایان جامعه در تحکیم ارزش های انسانی و معنوی نیز اشاره می کند. هم چنین عوامل دیگری چون تفاوت های فردی، تمایلات و خواسته ها و نیازهای افراد و تجربیّات گذشته را نیز موثّر می داند. مبانی تعلیمی و تربیتی گلستان و بوستان سعـدی در عصر حاضر هنوز قابل استفاده است، امّا به علّت تغییر در نگرش ها و شرایط اقتصادی، اجتماعی و پیشرفت دانش های انسانی، بسیاری از آموزه های تربیتی و پرورشی سعـدی درباره ی کودکان و نوجوانان، در روزگار ما کارآیی خود را از دست داده است که این آموزه ها، باید مطابق با زمان، پرورانده و به روز شوند.