روشنفکران از مهم ترین نیروهای اجتماعی تلقی می شوند که به ایده های آزادی خواهانه توجه داشته اند و از مهم تریم این ایده ها، ایده ی جامعه ی مدنی است. آنها تلاش دارند تا با تفکر و نظریه پردازی در این مورد راههایی را به سوی شکوفایی جامعه ی مدنی ترسیم کنند. از سویی دیگر جامعه ی مدنی از مفاهیم مدرن و پیچیده ای محسوب می شود که شاخصه های آن عمدتاً متأثر از دوران روشنگری است. در این پژوهش برآنیم تا آراء و افکار تنی چند از روشنفکران ایرانی را در این مورد بررسی کنیم. بدین ترتیب دوران مشروطه را می توان از مهمترین دورانی دانست که ایده ی جامعه ی مدنی به طور جدی توسط روشنفکران مورد توجه قرار گرفت. اغلب این روشنفکران علی-رغم داشتن اجماع نظر نسبی بسترهای فکری و فرهنگی جامعه ی ایران را چندان جدی نگرفته بودند و برخی نیز مورد بی اعتنایی کامل قرار داده بودند. روشنفکران دوران پهلوی اول نیز پرداختن به ایده ی جامعه ی مدنی را به لحاظ اولویت دادن به روی کار آمدن دولت مقتدر مرکزی در مراتب ثانوی قرار داده بودند. در دوران پهلوی دوم نیز ایده ی جامعه ی مدنی به لحاظ کشمکش های سیاسی، بین گروهها و جریانان سیاسی، مدرنیزاسیون یک طرفه و شرایط حاصل از جنگ سرد به محاق رفت. عمده عملکرد ذهنی و تأثیرگذار روشنفکران این دوره خلق گفتمان "بازگشت به اصالت" و تفکر بومی گرا بود که هرگز نمیتوانست نتایج مناسبی را برای جامعه ی مدنی حاصل کند. پس از بررسی اجمالی وضعیت جامعه ی مدنی نزد روشنفکران مشروطه تا قبل از انقلاب اسلامی به بررسی آراء و افکار برخی روشنفکران دینی و سکولار بعد از انقلاب اسلامی، که تأکیدمان بر همین دوران می باشد، خواهیم پرداخت. در این دوران است که می توان گفت بعد از مشروطه مجدداً به طور جدی به ایده ی جامعه ی مدنی از اواخر دهه 1360 پرداخته می شود اما با تمام این وجود و علی رغم استفاده ی فراوان از داده های علمی، روشنفکران این دوران هنوز نتوانسته اند از نفوذ فکری در جامعه ی ایرانی با ویژگی های بخصوص آن برخوردار باشند. آنها همچنین در فراهم کردن زمینه ی گفت وگو های مستمر و جدی و رسیدن به اجماع نظر دچار نقاط ضعفی هستند که ارتباط مستقیم با وضعیت نه چندان مناسب جامعه ی مدنی ایران دارد .