هدف اساسی اصلاح نبات، تشخیص ژنوتیپ های دارای برتری عملکرد در تولید تجارتی است و قسمت اعظم زمان و هزینه در تولید ارقام به ارزیابی مزرعه ای مواد اصلاحی تعلق می گیرد. در پژوهش حاضر 44 لاین خالص لوبیا سفید از نسل های پیشرفته (با مبدأ کلمبیا) به همراه یک رقم شاهد (دهقان) مجموعاً 45 ژنوتیپ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار مورد بررسی قرار گرفتند. در تجزیه واریانس صفات فنولوژیک (به جز صفت شاخص سبزشدن) و زراعی مورد ارزیابی، اختلاف معنی دار در تمام صفات مشاهده شد که نشان دهنده وجود تنوع ژنتیکی بالا از لحاظ صفات مذکور می باشد. در بین صفات فیزیولوژیک تنها صفات نسبت وزن برگ در دومین مرحله نمونه برداری و شاخص ?t لاین ها تفاوت معنی دار نشان دادند. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش وارد، لاین ها را براساس صفات فنولوژیک، فیزیولوژیک و کل صفات در سه کلاستر جداگانه و در مورد صفات زراعی در چهار گروه قرار داد. نتایج حاصل از گروه بندی لاین ها توسط تجزیه به مولفه های اصلی با نتایج تجزیه کلاستر تطابق نسبتاً زیادی داشت. تجزیه به مولفه های اصلی برای کل صفات مطالعه شده نشان داد که صفات وزن دانه تک بوته، بیوماس تک بوته، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، چگالی دانه، طول غلاف، ارتفاع بوته، قطر ساقه، درصد سبز شدن، شاخص سبز شدن، روز تا 90 درصد رسیدگی، شاخص سطح برگ و شاخص ?t در مولفه اصلی اول و صفات طول غلاف، قطر ساقه، روز تا 90 درصد رسیدگی، شاخص سطح برگ، نسبت سطح برگ و وزن مخصوص برگ در مولفه اصلی دوم بیشترین ضریب تبیین داشتند. همچنین مولفه اصلی سوم تغییرات صفات وزن صد دانه، روز تا 50 درصد گلدهی و روز تا 50 درصد غلاف دهی را بیش تر توجیه نمود. لذا جهت مقایسه لاین های مزبور باید به ترتیب به سه مولفه اصلی اول، دوم و سوم توجه خاصی شود. با توجه به نتایج بدست آمده از مقایسه میانگین لاین ها، ضرایب همبستگی بین صفات، تجزیه خوشه ای و تجزیه به مولفه های اصلی، لاین های برتر در اکثر صفات مهم مورد ارزیابی عبارت از، لاین های 2، 3، 4، 7، 9،10، 12، 13، 21، 29، 37، 39، 40 و 42 بودند و در بین این لاین های برتر، لاین 9 که علیرغم زودرسی عملکرد بالایی 67/4016 کیلوگرم در هکتار را داشت، شاخص تر بود.