به منظور بررسی اثر کودهای آلی، زیستی و شیمیایی بر ویژگیهای کمی و کیفی گیاه دارویی اسفرزه، در سال زراعی 1389 آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 6 تیمار و 4 تکرار در دانشگاه زابل اجرا شد. تیمارهای کودی شامل: ورمی کمپوست (10 تن در هکتار)، کود دامی (20 تن در هکتار)، فسفات زیستی بارور 2 (100 گرم در هکتار)، فسفات زیستی بارور 3 (100 گرم در هکتار)، سوپرفسفات تریپل (50 کیلو گرم در هکتار) و عدم مصرف کود (شاهد) بود. پس از برداشت بذور حاصله به آزمایشگاه منتقل شده و از نظر قابلیت های بذری مورد آزمایش قرار گرفت. نتایج نشان داد که تاثیر کودهای مختلف بر طول ریشه، وزن تر و خشک ریشه، طول سنبله، تعداد سنبله در بوته، تعداد دانه در سنبله، عملکرد بوته، عملکرد دانه در هکتار و وزن تر و خشک بوته بسیار معنی دار و بر ارتفاع بوته، تعداد پنجه در بوته و وزن هزار دانه معنی دار می-باشد، و تاثیر کودهای آلی نسبت به سایر کودها بیشتر بود. تاثیر کود های آلی بر درصد موسیلاژ، فاکتور تورم، میزان تورم، درصد عناصر (نیتروژن، فسفر و پتاسیم)، پروتیین و هیدرات کربن محلول بیشتر از سایر کودها بود. بالاترین عملکرد فلورسانس، فلورسانس متغیر، فلورسانس حداکثر، عدد کلروفیل متر، کلروفیل a و همچنین کمترین فلورسانس اولیه مربوط به تیمار کود دامی بود، و بیشترین میزان کلروفیل b مربوط به ورمی کمپوست بود. ایریدوئید گلیکوزید های موجود در برگ اسفرزه با دستگاه gc اندازه گیری شدند. کودهای مختلف تاثیر متفاوتی بر درصد مواد موثره داشتند. نتایج نشان داد که بیشترین درصد آربورسکوزید و ژنیپوزیدیک اسید تحت تاثیر فسفات بارور 2 و بیشترین میزان کاتالپول، اکوبین و اچیناکوزید تحت تاثیر فسفات بارور 3 حاصل شد. کودهای آلی بیشترین درصد ماجوروزید و ورباسکوزید را تولید کردند. بیشترین میزان گاردوزید و ملیتوزید در تیمار شاهد حاصل شد. بیشترین درصد ماسانوزیدیک اسید به سوپرفسفات تریپل اختصاص داشت. تاثیر کودهای مختلف بر قابلیت های بذر اسفرزه نیز بسیار معنی دار بود، به طوری که بیشترین طول و وزن خشک ریشه و سرعت جوانه زنی مربوط به کود زیستی فسفات بارور 2 و کمترین هدایت الکتریکی (بیشترین قدرت بذر) مربوط به کود زیستی فسفات بارور 3 بود. بیشترین طول ساقه چه، درصد جوانه زنی و وزن خشک ساقه چه به کود دامی اختصاص یافت.

چکیده گیاهان دارویی به عنوان مواد آلی برخاسته از طبیعت به عنوان سالم ترین مواد جهت استفاده های دارویی می-باشند. این گیاهان به دلیل انعطاف اکولوژیکی بسیار زیاد نسبت به اقلیم های متنوع به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی مهم گیاهی محسوب می شوند و به واسطه وجود ترکیبات بسیار متنوع موجود در آنها کاربرد دارویی فراوان دارند این تحقیق به منظور ارزیابی ویژگی های کمی و کیفی گیاه دارویی استبرق با نام علمی calotropis procera در برخی از رویشگاه های طبیعی استان سیستان و بلوچستان شامل شهر های ایرانشهر، نیکشهر، چابهار و خاش اجرا شد. استبرق گیاهی از خانواده asclepiadoideae درختچه ای است از گیاهان کائوچویی که به طور گسترده در مناطق بیابانی، حاره ای و نیمه حاره ای آفریقا، جنوب ایران و شرق افغانستان و پاکستان انتشار دارد. اغلب همه قسمت های استبرق دارای خاصیت درمانی است. از برگ ها برای معالجه سرماخوردگی استفاده می شود. روش تحقیق با استفاده از پیمایش صحرایی بوده و گونه ی گیاهی مورد نظر از مکان های مختلف استان سیستان و بلوچستان با چهار تکرار جمع آوری شد. فاکتور های مورد مطالعه شامل: صفات مورفولوژیکی طول ساقه، طول میان گره، طول و عرض برگ، ویژگی های مورد ارزیابی خاک محل رویش شامل: ph، هدایت الکتریکی، بافت خاک، عناصر غذایی نیتروژن، پتاسیم و فسفر قابل جذب در خاک، و میزان درصد ترکیبات ثانویه اندازه گیری شد. این تحقیق در قالب طرح آشیانه ای انجام شد. تجزیه اجزای تشکیل دهنده عصاره با دستگاه gc/ms و تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار sas، نسخه 9 و مقایسه میانگین با آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام گرفت و رسم نمودار ها با استفاده از excel انجام شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که شهرستان نیکشهر در اکثر صفات مورفولوژیکی، کمیت و کیفیت مواد موثره موجود در گیاه و همچنین عناصر غذایی خاک میزان حداکثری را در بین سایر شهرستان ها به خود اختصاص داده است، بنابراین این شهرستان برای کشت و توسعه گیاه استبرق قابلیت بالایی دارد که لزوم توجه به این منطقه به منظور حفظ ذخایر ژنتیکی ارزشمند را تاکید می کند.