?. بررسی سیر تاریخ حدیث و شناخت محدّثان در دورههای مختلف، سبب آشنایی بیشتر مردم به حدیث شده و بررسی حدیث در منطقهای خاص توجه عموم را به حدیث و گذشت? مذهبی فرهنگی خود دو چندان کرده و سبب شده تا مردم با رغبتی افزونتر به حدیث روی آورند. شناخت و وضعیت حدیث و محدّثان خوزستان از جمل? این فعالیتها است. ?. سرزمین خوزستان اولین نقطه از ایران است که اسلام به آن وارد شده (سال ?? قمری) و حدیث در آن گسترش یافته و از طریق آن به دیگر مناطق ایران و نقاط شرقی منتشر شده است. ?. از صدر اسلام تا پایان دور? صفوی بیش از ??? محدث در خوزستان فعالیت داشته که حدود ?? درصد از آنان ( ?? محدّث) صاحب کتاب بودهاند. این محدثان حدود ??? کتاب در موضوعات مختلف به وجود آورده که بیشتر آنها را محدثان شیعه نگاشتهاند. ?. در پنج قرن اول هجری با وجود حاکمیت اهل سنت، تشیع در ایران منحصر به خوزستان و قم بوده و در این مدت بیش از نیمی از مردم خوزستان مذهب شیعه داشتند. در این دورده محدثان زیادی اعم از شیعه و سنی در این سرزمین به نشر حدیث همت گماشته که از میان آنان ?? محدث حدود ??? اثر ارزشمند در موضوعات گوناگون به وجود آوردند که در این میان نقش محدثانی همچون حسین بن سعید و علی بن مهزیار اهوازی در شکل گیری فقه و حوز? حدیث شیعه در قم و دیگر نقاط اسلامی و به دنبال آن جوامع بزرگ حدیثی شیعه بسیار برجسته است. ?. در دور? متقدمان ابتدا تکنگاریهای حدیثی فقهی (همچون کتب و اصلهای حسین بن سعید و علی بن مهزیار) شکل گرفته و پس از آن مسندها (مثل مسند سهل بن عثمان عسکری) و کتب ثلاثین (مثل کتب ثلاثین حسین بن سعید و علی بن مهزیار) در موضوعات غالباً فقهی به وجود آمدهاند. کتب رجال اولیه (همچون من روی من نساء آل ابیطالب علی بن احمد حداد) و کتب شرح واژههای قرآنی و حدیثی (مثل اصلاح المنطق ابنسکیت) و تفاسیر روایی (مثل تفسیر سهل بن عثمان عسکری) نیز در همین زمان به وجود آمدهاند. پس از آن حدیث شکوفا شده و کتب جامع و سنن در شیعه و سنی به وجود آمدهاند. علم درایه به وسیل? ابنخلاد شکل گرفته و کتابهای رجالی، تفسیری و ادبی مختلفی ایجاد شدهاند. در شوشتر و دورق مدرس? حدیثی ادبی برپا شده و در رامهرمز کتابخانه بزرگی به وجود آمده است. ?. در دوره میانی از آغاز قرن ششم تا پایان قرن نهم، به دلیل به وجود آمدن کتب بزرگ حدیثی و رجالی فعالیت محدّثان شیعه در خوزستان و دیگر نقاط اسلامی کاسته شده ولی محدّثان اهل سنت همچنان به فعالیتهای جانبی و تکمیلی در حوز? حدیث ادامه داده که حمایت حکومتهای وقت از آنان بر این امر بی تأثیر نبوده است. در این دوره در قرنهای ششم و هفتم هیچ محدث صاحب کتابی یافت نشده ولی در قرن هشتم و نهم، سه محدث اهل سنت از مذاهب حنفی، شافعی و حنبلی ?? اثر در موضوعات مختلف حدیثی فقهی و علوم دیگر پدید آوردهاند. کتاب فقهی الوافی و تفسیر مدارک التنزیل عبدالله بن محمود نسفی از مهمتری این کتب محسوب میشوند. در اواخر این دوره حکومت شیعی مشعشعی شکل گرفته که سبب گسترش تشیع در خوزستان شده است. ?. در دور? متأخران قرنهای ?? تا ?? هجری قمری با به وجود آمدن حکومت شیعی سادات مشعشعی در خوزستان و حکومت صفوی بر تمام ایران، از فعالیت محدثان اهل سنت کاسته شده و در مقابل پرداختن به حدیث در خوزستان به اوج خود رسیده است. در این دوره محدثان ابتدا اصولی بوده ولی بعدها گرایش به اخباریگری به تدریج افزایش یافته و در اواخر قرن ?? اخباریگری در خوزستان به اوج خود رسیده است. ?. در دور? متأخران حدود ??? محدث در منابع مختلف یافت شده که ?? نفر از آنان که همه از شیعیان بودند صاحب کتاب و تألیف بوده و حدود ??? اثر در موضوعات مختلف پدید آوردهاند که کتابهای مجالس المومنین و احقاق الحق قاضی نورالله شوشتری، طبقات الرجال عبدللطیف جامعی، نور الثقلین هویزی و مقصود الأنام و انوار النعمانیه سید نعمتالله جزایری از مهمترین این آثار به شمار میروند. در این دوره نقش عبدالله بن حسین شوشتری در شکل گیری حوز? حدیثی اصفهان و قاضی نورالله شوشتری در نشر حدیث شیعه در شبه قار? هند و همچنین نقش سید نعمتالله جزایری در حفظ میراث شیعه و شکل گیری مدرس? حدیثی شوشتر به خوبی نمایان است. ?. در خوزستان خاندانهای بزرگی در گسترش حدیث شیعه فعالیت داشته و محدّثانی از آنان همواره در نشر مکتب اهل بیت علیهم السلام کوشیدهاند که خاندان مهزیار اهوازی، تنّوخی، سادات مرعشی شوشتر، خاندان نجّار شوشتر، سادات مشعشعی هویزه و خاندان ابیجامع از مهمترین آنان به شمار میروند. محدثان و خاندانهای معروف این دوره؛ مدارس حدیثی، علمی و ادبی در خوزستان دایر کرده که مدرسههای شوشتر، هویزه و دورق از مهمترین این مدارس به حساب میآیند.