چکیده: یولاف از مهمترین غلات دانه ریز می باشد که سطح زیر کشت و تولید قابل توجهی در جهان دارد. یولاف گیاهی با سازگاری بالا است و از این نظر در زراعت از اهمیت ویژه ای برخوردار می باشد. دو بخش اصلی برنامه های اصلاح این گیاه نظیر سایر گیاهان تنوع و انتخاب است. نشانگر های مولکولی و صفات مورفولوژیک دو روش متداول جهت بررسی تنوع ژنتیکی می باشند. هدف از این تحقیق مطالعه تنوع ژنتیکی از دیدگاه مولکولی و مورفولوژیکی و بررسی رابطه این دو باهم است. از این رو طرحی بصورت بلوک های حجیم شده (آگمنت) با سه بلوک در مزرعه تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی در سال زراعی 88-1387 به اجرا درآمد. تعداد 43ژنوتیپ (به علاوه چهار اکوتیپ بومی در بخش مولکولی) مورد بررسی قرار گرفت. در بخش زراعی، داده ها تنوع معنی داری را برای تمام صفات مورد ارزیابی نشان دادند. با استفاده از تجزیه کلاستر ژنوتیپ ها در چهار گروه تقسیم بندی شدند. ارقامی مانند گلایدر که زودرس بوده و شاخص برداشت مناسبی داشتند جهت کشت در شرایط دیم، ارقام علوفه ای دیم با عملکرد دانه پایین ولی زودرس، ارقام علوفه ای پابلند برای کشت علوفه ای در شرایط آبی و ارقام بینابین مانند رقم بروشر که از نظر تولید علوفه و دانه در سطح بالایی بودند، که بر اساس مشخصاتی که داشتند برای حالات ذکر شده پیشنهاد شدند. صفات مورد بررسی به هفت عامل گروه بندی شدند که به ترتیب عبارتند از تامین عملکرد، قامت گیاه، توان تولیدی، مورفولوژی خوشه، رقابت بین بوته ای، دانه بندی و رقابت درون بوته ای. تجزیه علیت نشان داد که عملکرد دانه یولاف به طورغیر مستقیم تحت تاثیر اندوخته های برگی و ساقه قرار می گیرد، این اندوخته ها (وزن کاه) نقش بسزایی در تامین وزن هزار دانه که اصلی ترین صفت در تعیین عملکرد دانه بود، نشان دادند. در بخش مولکولی تعداد 206 باند چند شکل از 34 آغازگر issr به دست آمد. براساس ماتریس تشابه جاکارد دامنه تشابهات بین ژنوتیپ ها از 66/0 الی 23/0 بود و تجزیه کلاستر بر اساس این ضرایب تشابه ژنوتیپ ها را به 7 گروه تفکیک کرد. در تجزیه رگرسیون بین نشانگر ها و داده های زارعی، نشانگر های وارد شده در مدل برای صفاتی که باهم رابطه فیزیولوژیک داشتند، دارای تشابهات زیادی بودند. هر چند گروه بندی نشانگرهای issr در آزمون مانتل ارتباط معنی داری با نتایج حاصل از مزرعه نداشت ولی در مجموع نشانگر مناسبی جهت شناسایی و تفکیک ژنوتیپ ها شناخته شد. با توجه به نتایج به دست آمده و مشاهدات، یولاف با توان تولید مناسب می تواند جایگاه ارزشمندی در بین محصولات منطقه داشته باشد.