فرهنگ مجموعه ای از معانی است که از خلال نمادها درک و تفسیر می شود. پژوهش حاضر با رویکرد انسان شناسی نمادین? مری داگلاس به دو مفهوم پاکی و ناپاکی در آیین زرتشتی پرداخته است. هدف اصلی پژوهش شناخت این مفاهیم در میان زرتشتیان، با استفاده از روش تحقیق کیفی است. تمرکز پژوهش، بر وضوح بخشیدن به مفاهیم پاکی و ناپاکی به عنوان اصطلاحاتی انسان شناسانه در آیین زرتشتی، قرار دارد. در این تحقیق ابتدا به انسان شناسی نمادین و نظریه ی مری داگلاس به عنوان حوزه ای نو در ایران، پرداخته شده است. سپس با استفاده از رویکرد نمادین داگلاس، و روش تحقیق کیفی، یافته-هایی در مورد آیین زرتشتی و مقولات پاکی و ناپاکی در این آیین آورده شده است. روش مورد استفاده برای جمع آوری یافته ها در دو سطح اسنادی و میدانی مورد نظر بوده است. در بخش اسنادی کتابهای، وندیداد، شایست ناشایست که قواعد مربوط به پاکی و ناپاکی آیین زرتشتی در این کتابها آمده ، و همچنین کتاب بندهش که تصویری از کیهان شناسی زرتشتی را ارائه می دهد، استفاده شده است. در بخش میدانی که می توان آنرا، بخش پویای پژوهش دانست، پژوهشگر به گردآوری داده-های مربوط به پاکی و ناپاکی میان زرتشتیان ساکن تهران، پرداخته است. زرتشتیان به عنوان گروهی دینی، فرهنگی به مثابه نمایی مدرن از زندگی ایران باستان که وارث بخشی از هویت ایرانی هستند، مورد توجه بوده اند. پژوهشگر در میدان تحقیق(اسنادی و میدانی) خود به دنبال پاسخگویی به سوالات زیر بوده است: - مفهوم پاکی در فرهنگ زرتشتیان ایران کدام دسته از امور، رفتارها و اشیاء را شامل می شود؟ -مفهوم ناپاکی در فرهنگ زرتشتیان ایران کدام دسته از امور، رفتارها و اشیاء را شامل می شود؟ -معیارهای تمایز پاکی از ناپاکی در فرهنگ زرتشتیان، چیست؟ چهار عنصر آتش، باد، آب و خاک به عنوان مقولات پاکی در آیین زرتشتی شناخته می شوند که نباید این چهار عنصر را آلود. بیشترین تاکید در مقولات ناپاکی بر بدن است. چه زمانی که بدن دارای جان و زنده است و چه زمانی که بدن بیجان و اصطلاحا مرده است. در بخش تبیین بر کالبد جسمانی(بدن) به عنوان نمادی از جهان آفرینش و اجتماع تاکید شده است. نمادی که مرزها و ناپاکی های آن دغدغه ی هویتی برای حفظ مرزها و اهمیت "خود" در برابر "دیگری" را بیان می کند.

زبان سغدی از شاخ? زبانهای ایرانی میان? شرقی و، از نظر تنوّع و حجم ادبیات، مهمترین آنها است و از قرن اول تا سیزدهم میلادی در گستر? جغرافیایی عظیمی، از دریای سیاه تا چین، مردمانی ایرانی تبار بدان تکلّم میکردند. آثار دینی سغدی مسیحی از کتابخان? یک صومع? ویران مسیحی نستوری، در بولایق، شمال تورفان، به دست آمده اند. بیشتر این آثار را مبلّغان مسیحی نستوری از زبان سریانی به زبان سغدی ترجمه کردند. اغلب این آثار ترجمههایی از بخشهای کتاب مقدس میباشند. پایاننام? حاضر تحت عنوان « بررسی دو متن سغدی مسیحی » میباشد. دو متن سغدی مسیحی 12 و 13 از مجموعه دستنویسهای سغدی c2 ویراست? سیمز ویلیامز انتخاب شدهاند. متن 12 در مورد فروتنی و متن 13 در مورد افکار پلید و شیطانی است. این پژوهش شامل مقدمه، حرف نویسی متن سغدی، آوانویسی متن سغدی، برگردان فارسی، پینوشتها(شامل تبیین واژهها و عبارات مبهم و اسامی خاص)، برگردان متن سریانی از انگلیسی به فارسی و واژهنام? سغدی ـ فارسی است. از آنجا که این متون تاکنون آوانویسی و به فارسی ترجمه نشده اند، در این پژوهش سعی بر آن بودهاست که این دو متن آوانویسی شوند و ترجمهای روان و گویا ، و در عین حال هماهنگ و مطابق با حالتهای دستوری یک زبان کهن، به زبان فارسی ارائه شود.

هدف:آرمان پژوهش بر این مطلب استوار است که با معرفی چند کانی و بررسی آن در متون ایران باستان و سده های نخستین اسلامی به نقش این کانی ها در زندگی مردم آن دوره از تاریخ ونیزکاربرد های آن ها وهمچنین عقاید و بعضاً خرافات احتمالی بوجود آمده در مورد آن کانی نگاهی اجمالی داشته باشیم . روش تحقیق: در نگارش این رساله از روش تحقیق کتابخانه ای استفاده شده است .برخی از کتاب های مربوط به سده های نخستین اسلامی و دوران باستان(متون اوستایی?فارسی باستان?متون پهلوی ومتون سغدی) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته اند واشارات مربوط به کانی های مورد نظر (الماس?آهن?زمرد?طلا?فیروزه?مروارید ویاقوت)از متون این کتاب ها استخراج شده است .پس از آن کتب دیگر مرتبط با موضوع رساله از منابع معاصر مورد بررسی قرار گرفته تا تشابهات و تفاوت های آن مشخص شود.در ادامه نیز متنی سغدی به نام طلسم باران که بیانگر عقاید مربوط به جادو ونقش کانی ها در بارش باران بااستفاده از این کانی ها است آورده شده که شامل حرف نویسی ?آوا نویسی و ترجمه متن مذبور می باشد . نتایج: ختم سخن این رساله حاکی از این مطلب است که ایرانیان باستان از دیر باز کانی های مختلف را می شناختند ودر مواردی همچون صنعت ?ساخت وساز?پزشکی?جادوگری?زیور آلات و دادو ستد از این کانی ها بهره می برده اند.همچنین با قیاس میان اطلاعات اقوام کهن در رابطه با سنگ ها واطلاعات معاصر تشابهات فراوانی به چشم می خورد .در نهایت بررسی اطلاعات بدست آمده بیانگر این حقیقت است که کانی ها نقش عمده و بسزایی در پیشرفت وتکامل تمدن و تفکر بشری داشته اند.با بررسی ومطالعه در این زمینه ونیز در تاریخ کهن ایران زمین به روشنی در می یابیم که ایرانیان باستان چگونه سیر تکاملی خود را از جادو به سوی دین وعلم پیموده اند .

چکیده عنوان این پایان نامه «ترجمه و واژه نامه ی سه زبانه ی زند-اوستا-فارسی یسن 28» می باشد. در این پایان نامه متن اوستایی و متن زند (=فارسی میانه ی زردشتی) یسن 28، که نخستین یسن از گاه «اهونودگاه» است، ترجمه و بررسی شده است. این پایان نامه دارای بخش های زیر است: مقدّمه، شامل مطالبی درباره ی گاهان، اهونودگاه، یسن 28 و نیز توضیحاتی درباره ی زند گاهان، دلایل تفاوت متن اوستایی و متن زند، روش کار و کارها و پژوهش های پیشین. متن اوستایی «یسن 28» ویراسته ی گلدنر، حرف نویسی متن اوستایی و یادداشت های آن و ترجمه ی متن اوستایی. متن زند «یسن 28» ویراسته ی دابار، آوانگاری متن زند و ترجمه ی فارسی آن و یادداشت هایی که بیانگر دلایل تفاوت متن اوستایی با متن زند است. بخش های دیگر پایان نامه در بر گیرنده ی واژه نامه ی سه زبانه، کتاب نامه و چکیده به زبان انگلیسی می باشد.

بی شک ، ادیان مانوی ومسیحی از آیینها و مذاهب دیگر تاثیرات قابل توجهی پذیرفته اند. دین عیسی از دل جهان یهودی به وجود آمده و بخش زیادی از متون مقدس مسیحی را متون یهودی تشکیل می دهند . از طرفی با نفوذ میترائسیم از شرق به اروپا و سپس ورود مسیحیت به این منطقه ، باعث شد که آیین مهرپرستی اثر زیادی در آیین مسیح بگذارد. از آنجایی که مسیحیت چند قرن بیشتر از مانویت به وجود آمده بود بالطبع این آیین مسیح بود که در آداب و مناسک و آیین روی مانویت تاثیرگذار بود نه برعکس. به جز مسیحیت ، آیین بودا و زرتشت نیز نسبت به آیین مانی سبقه تاریخی داشتند و آنها نیز مانند مسیحیت اثرگذاری مستقیم روی آیین و اصول مانویت داشتند. در واقع مانی در جایی آیین خود را عرضه کرد که ادیان گوناگون درآنجا شکل گرفته بودند و پیروانی داشتند . او با آگاهی از این موضوع برای این که بتواند دین خود را مستحکم سازد و پیروانی کسب کند تلاش کرد آیین خود را طوری پی ریزی کند که هم شامل عقاید و باورهای مد نظرش باشد و هم با به کارگیری عناصر و اصول ادعیان دیگر آن را برای پیروان آن ادیان که او سعی داشت ایشان را به سمت مانویت تشویق کند مانوس سازد تا آیین جدید را آسان تر بپذیرند. از طرف شرق تلاش می کرد تا دین خود را با بودایی وفق دهد و از سمت غرب نیز که مسیحیت در حال رشد و شکوفایی بود سعی می کرد مسیحیان را به طرف خود سوق دهد در ایران نیز که دین رسمی دولت ساسانی ، زرتشتی بود و از حمایت شدید دستگاه روحانیت زرتشتی برخوردار بود ، مردم این سرزمین را به مانویت متمایل سازد. برای این منظور او ظاهرا به هند سفر کرده و مدت زیادی نیز در قلمرو حکومت ساسانی به تبلیغ پرداخته است . وی به خوبی می دانست که اگر بتواند حمایت دستگاه حکومت ساسانی را به دست آورد به سرعت هدف خود را تحقق خواهد بخشید. به همین منظور خواستار ملاقات با شاپور اول ، پسر و جانشین اردشیر ، موسس دولت ساسانی شد و زمانی که شاه او را به حضور پذیرفت کتاب شاپورگان خود را که به زبان فارسی میانه بود و شامل چکیده تعلیمات وی بود به شاپور تقدیم کرد.. شاه نیز از او حمایت کرد و اجازه داد تا در قلمرو او به راحتی به تیلبغ بپردازد. با توجه به اینکه کیش زردشتی از زمان اردشیر، دین رسمی ایران شده بود ، روحانیون زردشتی، گسترش آیین مانوی را خطر جدی برای منافع خود می شمردند. بنابراین از همان ابتدا به مخالفت با آن پرداختند و همانطور که درپی خواهد آمد ، سرانجام پیروز شدند. هم زمان مسیحیت نیز که از ابتدای شکل گیری با مشقتها و مشکلات زیادی برای تبلیغ مواجه بود و دراین راه بسیاری از مسیحیان قربانی شده بودند در حال رشد بود اما تا زمانی که کنستانتین، امپراتور روم ،عهدنامه روم را تنظیم کرد و تبلیغ مسیحیت را در قلمرو امپراتوری روم آزاد کرد ،این کار به کندی انجام می گرفت. در حقیقت، در آن زمان دو ابرقدرت روم و ایران نقش اساسی در گسترش یا زوال ادیان بازی می کردند و مبلغان نیز از این واقعیت به خوبی آگاه بودند و سعی می کردند حمایت دولتها را بدست آورند. در حقیقت مانویت در مرز میان دو امپراتوری ایران و روم شکل گرفت و تلاش داشت، تا با تلفیق ادیان اکثریت در هر دو امپراتوری و نیز استفاده از عناصر هم خوان با دین خود که در آیینهای دیگر مثل بودایی وجود دارد ،کیش خود را جایگزین آنها نماید و مانویت را تبدیل به یک دین جهانی کند.اما در این راه با مشکلات فراوانی روبرو شد و کیشهای دیگر به ویژه مسیحیت و زردشت را به واکنش واداشت. مسیحیت که از قبل با بدعتی خطرناک به نام گنوسیسم مواجه بود حالا با یک آیین گنوسی جدید که همان مانویت بود مواجه شده بود که روز به روز در حال پیشرفت بود، چرا که مانویت بیشتر تاثیر خود را از این بدعتهای مسیحی پیش از خود که زیر نام کلی «گنوسی» بودند می گرفت. این بدعتها دارای اصول«دوبن محو» بودند. مانویت هم با باور به دو اصل نور و ظلمت خود یک کیش گنوسی محسوب می شد. در این نوشتار تلاش بر این است تا به روند مواجهه و رویارویی در آیین مانوی و مسیحی در طی قرون متمادی که در کنار هم بوده و از هم تاثیرپذیرفته و در هم تاثیر گذاشته اند و نیز همسانی ها و تقابل های آنها و نقش مهم بدعتهای دینی در این باره پرداخته شود. بدین منظور پژوهش حاضر در چهار فصل تدوین شده است : در فصل اول به کلیات موضوع شامل هدف از پژوهش ،بررسی منابع و معرفی دو دین مانی و مسیح می پردازیم، فصل دوم به جهان شاخت مانوی و مسیحی و اصول جهان بینی دو دین اختصاصی دارد چرا که بررسی و فهم آن نقش مهمی در شناخت تاثیرات و تقابل ها و همسانی دو آیین دارد. در فصل سوم آیین گنوسی یابهتر بگویم ، بدعت گنوستیسیزم بررسی می شود که از بطن جهان مسیحی پدید آمد و نقش عمده ای در پژوهش حاضر ایفا می کند. فص چهارم که مهمترین فصل و در واقع نتیجه گیری تحقیق است به همسانی و تقابل و نقش هر یک ادیان از مانوی و مسیحی در دیگری اختصاص دارد و سعی شده تا با کمک منابع موجود و جدید رویارویی مانویت و مسیحیت به تصویر کشیده شود.

در سه فصل اول به ترتیب وجوه اشتراک و افتراق این گویش با زبانهای ایرانی میانه غربی از نظر آواشناسی صرف و نحو مورد بررسی قرار گرفته است و در فصل چهارم نتایج این مقایسه ذکر شده و در فصل پنجم نیز شماری از واژگان این گویش که از پیکره تحقیق گردآوری شده اند به صورت واژه نامه ذکر شده است. علیرغم فاصله زمانی و کاستی های موجود در شیوه مقایسه که بر مبنای صورت امروزی گویش با زبانهای ایرانی میانه غربی بوده است وبا توجه به نتایج پایان نامه می توان چنین استنباط کرد که برخی از تشابهات موجود بین این گویش با زبانهای ایرانی میانه غربی بخاطر خاستگاه مشترک آنان به عنوان زبانهای ایرانی بوده و وجوه افتراق این گویش با زبانهای ایرانی میانه غربی بیانگر سیر تحول جداگانه این گویش از دوران کهن به دوران میانه و سپس به دوران جدید بوده است. بنا به گفته آنتونی آرلاتو زبانشناس آمریکایی، گویشهای محلی اغلب صورتهای زبانی دوره های میانه و باستانی را در خود ضبط می کنند، به طوری که می توانند در اثبات فرضیات زبانشناسی تاریخی درباره تحول زبان معیار نقش اساسی داشته باشند. بنابراین رساله حاضرشاید بتواند علیرغم کاستی های خود در این راستا مفید باشد و مورد استفاده قرار گیرد.

این پایان نامه بر آن است تا با استفاده از دو تئوری مدرن "ساختارگرایی "و "نقد فمینیستی" به خوانش ؛نقد و تحلیل دو متن کلاسیک فارسی میانه (پهلوی)یعنی "ارداویراف نامه "و بخش سوم" شایست ناشایست "بپردازد.روش کار به این ترتیب خواهد بود که پس از توضیح و ذکر تاریخچه دو تئوری ساختارگرایی و فمینیستی هر یک از این دو متن برگزیده مطابق با این دو تئوری نقد و تحلیل می شوند و در پایان هر بخش یک نتیجه گیری ارائه می شود. با استفاده از تئوری ساختارگرایی تلاش شد تا دستور زبان دو متن به دست آید تا امکان تحلیل "ذهنیت زبان متن" برای پیاده کردن تئوری فمینیستی فراهم شود.در این شمای کلی دیدیم که کنش های "زن" در این دستور زبان از خود فعلیت ندارند و آنجا که فعلیت دارند کنششان منفی است.این ساختار نا خود آگاه عینی بازتاب ساختار ذهنیت متن و در نهایت ذهنیت نویسنده است.در قدم بعدی و در تحلیل فمینیستی دو متن که به نوعی تحلیل محتوای دو متن هم بر اساس زیر ساخت های زبانی و هم بر اساس زیر ساخت های غیر زبانی است ؛در هر دو سطح شامل تولید و بازتولید ایدئولوژی مردسالارانه هستیم که در نهایت ما را قادر به درک و دریافت علت وجود و تداوم ساختار نابرابر قدرت کرد که با به دست گرفتن زبان به عنوان ابزار قدرت از سوی مرد که به حذف و سکوت زن می انجامد ،امکان پذیر شده است.

موضوع اصلی این پژوهش بررسی و مقایسه ویژگی ها و وجوه مختلف دو متن کلاسیک ؛ " کارنامه اردشیر بابکان" و " یشتها" در رابطه با مسئله هویت ایرانی است. هدف از این پژوهش شناخت و آشکارسازی بخشی از وجوه و عناصر مختلف سازنده هویت جمعی ایرانی در دوره ساسانی بر مبنای بررسی دو متن متعلق به این دوره تاریخی است. طبق نتایج به دست آمده از این تحقیق، هویت جمعی انعکاس یافته در این دو متن دارای وجوه مختلف سیاسی، دینی، سرزمینی و قومی است که به نسبت هایی متفاوت در دو متن قابل مشاهده است. رهیافت این پژوهش ، رهیافت تفسیری و روش به کار گرفته شده در آن روش تحلیل محتوا است. با استفاده از این روش هر دو متن به لحاظ کمی و کیفی و در دو سطح توصیف و تفسیر مورد بررسی قرار گرفته اند.

پژوهش حاضر به بررسی بازداری در ساختواژه زبان فارسی در چارچوب ساختواژه واژگانی می پردازد. بازداری پدیده ای در ساختواژه زبان است که ارتباط نزدیکی با زایایی فرایندهای ساختواژی دارد. زبان شناسان زیادی تاکنون به مسئله زایایی فرایندهای ساختواژی و محدودیت های آنها پرداخته اند و اصطلاح بازداری را برای آن محدودیت ها در نوشته های خود به کار برده اند. هیچ یک از پژوهش هایی که تاکنون در مورد بازداری یا محدودیت های زایایی فرایندهای ساختواژی در زبان فارسی انجام شده است در چارچوب ساختواژه واژگانی نبوده است. البته بحث زایایی و محدودیت های زایایی، که در این پژوهش بازداری نامیده شده است، در زبان فارسی چندان مورد توجه زبان شناسان نبوده و از مباحثی است که به تازگی مورد توجه زبان شناسان در ایران قرار گرفته است. این پژوهش به بررسی محدودیت های زایایی فرایندهای اشتقاقی و تصریفی به عنوان دو فرایند ساختواژی در زبان فارسی با توجه به پدیده بازداری و در قالب نظری? نوین ساختواژ? واژگانی می پردازد که تاکنون از این دیدگاه پژوهشی در قالب مقاله یا پایان نامه انجام نشده است. نگارنده ابتدا داده های مربوطه را از پایگاه داده های زبان فارسی، فرهنگنامه فارسی: واژگان و اعلام صدری افشار و دیگران، و فرهنگ واژه های مصوب فرهنگستان دفترهای اول تا هشتم گردآوری کرده، سپس به بررسی رابطه بازداری میان آن فرایندها در چارچوب نظری یاد شده، پرداخته است. نتایجی که از این پژوهش به دست آمده، بدین قرارند: عواملی که زایایی فرایندها را محدود می کنند عوامل آوایی، ساختواژی، واژگانی و معنایی اند که در مجموع بازداری نامیده می شوند. با بهره گیری از امکانات نظریه ساختواژه واژگانی مانند ترتیب لایه ها، قرارداد حذف قلاب و مفاهیم مرتبط با آن مانند شرط دیگرجایی، ترتیب درونی زمینه چینی و زمینه برچینی و مانند آن می توان بازداری در ساختواژه زبان فارسی را به طور منسجمی بررسی کرد. در نهایت، اینکه بازداری گرایشی عمومی در زبان است که ممکن است تحت تأثیر عواملی مانند برنامه ریزی زبان و یا نیازهای ارتباطی جدید نقض شود. نتایج این پژوهش می تواند در فرهنگ نگاری، دستورنویسی، زبان آموزی و همچنین در زبان شناسی همگانی به کار گرفته شود.

چکیده در این رساله به ترجمه و بررسی دستوری دستنویس های سغدی بودایی و مطابقت این دستنویس ها با متن های سنسکریتی که اساس ترجمه ی آن ها بوده اند ، پرداخته شده است . رساله ی حاضر با نام «ترجمه ی دستنویس های دو زبانه ی سنسکریت – سغدی و بررسی دستوری آن» شامل شش فصل می باشد: در فصل نخست زبان و ادبیات سنسکریت وسغدی معرفی شده و به پیشینه ی تاریخی زبان های سنسکریت و سغدی و نیز تاریخ پیدایش آئین بودا پرداخته شده است .آن گاه پژوهش های پیشین معرفی شده اند و روش کار اثر حاضر بیان شده است .فصل دوم شامل معرفی قطعه ی وجرچ چدیکا ، حرف نویسی متن سنسکریت و برگردان فارسی و یادداشت های برگردان فارسی متن سنسکریت و نیز حرف نویسی ،آوانویسی و برگردان فارسی قطعه سغدی وجرچ چدیکا و یادداشت های آن است .در فصل سوم قطعه ی tsp16 معرفی شده است سپس حرف نویسی متن سنسکریت و برگردان فارسی و یادداشت های برگردان فارسی دستنویس سنسکریت و آن گاه حرف نویسی ، آوانویسی و برگردان فارسی قطعه ی سغدی tsp16 و یادداشت های آن ارائه شده است.این قطعه براساس متن شانزدهم کتاب «متن های سغدی پاریس» (textes sogdiens paris) ویراسته ی سغدی شناس فرانسوی ، پروفسور امیل بنونیست (emil benveniste) تنظیم شده است .فصل چهارم رساله به بررسی دستوری متن های دو زبانه ی سنسکریت و سغدی می پردازد.فصل پنجم در برگیرنده ی واژه نامه ی سه زبانه ی سغدی – سنسکریت – فارسی است که واژه نامه ای بسامدی می باشد و در آن به بررسی دستوری و ریشه شناختی واژه های متن نیز پرداخته شده است.ششمین فصل شامل واژه نامه ی سنسکریت - فارسی بوده و واژه های متن های سنسکریت مورد تحلیل دستوری و ریشه شناسی قرار گرفته اند.در پایان فهرست اصطلاحات دستوری فارسی به انگلیسی و انگلیسی به فارسی ، کتاب نامه ، نمایه و چکیده ی انگلیسی ارائه شده است .

پس از فتح ایران توسط اعراب از قرون اوّلیه هجری، که شاید نتوان زمان دقیق آن را تعیین نمود، گروهی از زردشتیان ایران از طریق دریا خود را به هند رساندند و با اجازه حاکم گجرات در آنجا ساکن شدند. در ادوار مختلف بنا به علل و عواملی مهاجرت زردشتیان به هند تداوم یافت. این گروه که به پارسیان هند شهرت یافتند ارتباط فرهنگی و تاریخی مداوم با زردشتیان ایران داشتند. توضیح آنکه پس از فتح سنجان توسط مسلمانان شالوده فرهنگی پارسیان در هند مورد تهدید قرار گرفت و آنان در امور مذهبی دستخوش اختلاف شدند. لذا، از طریق فرستادگان خود به موبدان ایران متوسل شدند و شاید به همین علت توانستند هویت خود را در هند نزدیک به سیزده قرن حفظ کنند. متقابلاً، پس از هرج و مرج های اجتماعی ایران بعد از سقوط صفویه تا ابتدای دوره قاجار تعداد و سطح زندگی فرهنگی و اجتماعی زردشتیان تنزل یافت. پارسیان که در سایه کوشش های فرهنگی و اقتصادی خود در هند پیشرفت کرده بودند، خدمات پیشین زردشتیان ایران را با حمایت های مادّی و فرهنگی خود تا حدّ زیادی در دوره قاجار جبران کردند. در این رساله کوشش شده نحوه ارتباط پارسیان هند با زردشتیان ایران تا پایان دوره قاجار مورد بررسی قرار گیرد

ظروف و اشیای سنگی که اخیراً در تعداد زیادی از گورستان های باستانی در منطق? جیرفت، واقع در جنوب شرق ایران به دست آمده است، از اهمیت ویژه ای برخوردار ند. این مجموعه نشانگر وضعیت اندیشه بشری درنقط? اتصال هزاره چهارم به هزاره سوم پ.م است. بر روی این اشیاء نقوشی از انسان، جانوران، گیاهان و معماری دیده می شود. بررسی این نقش مایه ها مدارک دست اول جدیدی از گذشت? دور و نقشی که این فرهنگ اصیل فلات جنوبی ایران در شکل گیری تمدن شرق داشته است، به دست می دهد. در واقع نشانی است از وجود تمدنی کهن، بزرگ و مستقل. این پژوهش که به بررسی نماد های اساطیری در یافته های باستانی جیرفت می پردازد، نشان می دهد که نقش مایه های اشیای باستانی جیرفت تنها جنب? تزئینی ندارند، و سرشار از مفاهیم اند. این نقش مایه ها بازتابی از جهان گذشته، محیط طبیعی ساکنان این سرزمین و نیز بازتابی از جهان دورنی، تخیل، اعتقادات و باورهای آنهاست. همچنین آنها دارای ارزشی نمادین هستند. از دیگر نتایجی که این پژوهش به آن دست یافت، آن است که باهمآیی این نقش مایه ها و نیز تکرار آنها بیانگر این امر است که این نقوش در واقع مفاهیم و پنداشته های اساطیری را بازنمون می کنند. نقش مایه ها با اساطیر، افسانه ها و داستان ها مطابقت و هماهنگی دارند. و این اثبات می کند که بخش هایی از اسطوره ها، باورها و افسانه های شناخت? ایران کنونی، به اصطلاح آریایی نیستند، بلکه یادگار آن مردمی هستند که پیش از مهاجرت هند و اروپائیان، در این سرزمین بومی بوده اند. در واقع کشفیات جیرفت این اسطوره های کلامی را با نقوشی پیوند می دهد که به رشته باورهای دیرینه سال در این مرز و بوم باز می گردد.

در میان پژوهشگرانِ شاخه مطالعات مهرشناسی، که در سد? بیستم میلادی توسّط فراتس کومون بنیان نهاده شد، مجادلات بسیاری در خصوص اصل و مفهوم آیین مهرپرستی رومی وجود دارد و عموماً در این خصوص اتّفاق نظر ندارند. نگارنده بر این نظر است که احتمالاً بن مای? مهرپرستی رومی، ایرانی است امّا در جریان گذر مهرپرستی ایرانی به غرب، عناصر و رسومی به آیین این ایزد افزوده شده است و این آیین تحت تأثیر فرهنگهای مختلفی قرار گرفته است. در غرب نیز این آیین تحوّلاتی داشته است. متأسّفانه از آیین مهرپرستی ایرانی اطّلاعاتی در دست نیست. امّا ایزد مهر در ایران و هند قابل شناسایی و بررسی است. این رساله به بررسی شخصیت و کارکرد ایزد مهر در منابع ایرانی، هندی و غربی پرداخته است و نظریّات مختلف دربار? منشأ مهرپرستی رومی را مطرح کرده است. بررسی ایزد مهر و کارکردهایش در ایران و هند و غرب بر اساس منابع موجود صورت گرفته است. منابع موجود جهت بررسی هدف مورد نظر، منابع اصلی و منابع درجه دوم می باشند. منابع اصلی یعنی سرود ودایی میترا و مهریشتِ اوستا و کتیبه های فارسی باستان و متون دور? میانه بررسی شده اند و از طریق این منابع، ایزد مهر و کارکردهای او در ایران و هند مطالعه شده است. برای بررسی میثرس در غرب نیز منابع دست اوّلِ موجود، یعنی مهرابه ها و نوشته های برجای مانده مورد توجّه قرار گرفته اند. منابع درجه دوم که تحقیقات و پژوهشهای دانشمندان است نیز مطالعه شده اند و از نظریّات و آراء آنها استفاده شده است. مقایسه تطبیقی عناصر مختلف در بازمانهای نوشتاری و باستان شناختی، و رسوم آیینی رومی انجام گرفته است. در فصل نخست منابع اصلی معرّفی شده اند. سپس در فصلهایی مهر در ایران، مهر در هند، و مهر در غرب تحقیق شده است. در بخشی، مهرابه ها با توجّه به مفاهیم نجومی آنها مورد بررسی قرار گرفته اند. تأثیر مهرپرستی بر مسیحیت، نیز در بخشی بررسی و تحقیق شده است. در فصولی به بررسی مفهوم کنایی گاو، و ارتباط مهر با گاو، و مهر منجی، و مهرگان، و بازمانهای مربوط به ایزد مهر پرداخته شده است. در پایان خلاصه فصول و نتایج آنها ذکر شده است. تصاویر مورد نیاز و اشاره شده در تحقیق، پیوست شده اند. اصطلاحات و نامهایی که در این تحقیق به کار رفته اند و به معرّفی یا توضیح نیاز داشته اند، در واژه نامه ای پیوست شده اند. نمایه ای نیز از متن تهیه شده است.

چکیده نامه نگاری از دیرباز یکی از ابزارهای ارتباط انسانها بوده است. نخستین شواهد موجود از نامه نگاری در ایران متعلق به دوره هخامنشیان است. از این دوره حدود سیزده نامه کامل و چند قطعه آسیب دیده بر روی چرم در مصر به دست آمده و به «نامه های ارشام» مشهور است. پس از عصر هخامنشی نیز نامه نگاری و سازمان پستی گسترش یافت چنانکه امروزه نامه های بسیاری به زبانهای ایرانی میانه باقی مانده است. از دوره اشکانی، کتیبه اردوان سوم، آثار نسا و نامه های میترادس دوم موجود است. همچنین در آثاری چون یادگار زریران و ویس و رامین می توان الگوی نامه نگاری دوره اشکانی را مشاهده نمود. دوره ساسانی را می توان اوج شکوفایی ادبیات میانه و از جمله فن نامه نگاری دانست. اهمیت نامه نگاری در این دوره تا آن اندازه بود که رساله ای با عنوان «آیین نامه نویسی» نوشته شد و در آن الگوی نگارش آغاز و پایان نامه ها به دبیران یادآوری شد. گزارشهای مورخان، در دوره ساسانی نامه ها بدست «دبیران» و به خطی ویژه به نام «frawardag- dib?r?h» نوشته می شد. شرح بسیاری از نامه های شاهان ساسانی (مثلاً نامه شاپور دوم به کُنْستانْتین، امپراتور روم و یا نامه خسرو اول به فرمانروای روم، ژوستینین) در آثار مورخان ذکر شده. نامه های بسیاری به دیگر زبانهای ایرانی میانه همچون سغدی، بلخی و خُتنی نیز در دست است. این مجموعه شامل پنج نامه کامل و تکه هایی از چند نامه دیگر است.. از جمله دیگر نامه هایی که به زبان سغدی در دست است، مجموعه ای است که در خرابه های دژی در کوه مغ، در نزدیکی پنجکنت، در تاجیکستان یافت شده. اسناد کوه مغ که تعدادشان به بیش از هفتاد و شش می رسد و با مرکب چین بر کاغذ، چرم، ابریشم و چوب نوشته شده اند، به ربع نخست سده هشتم میلادی باز می گردند. گروه دیگر نامه های ایرانی میانه، از متون زبان بلخی و مجموعه اسنادی است که نخستین بار در سال 1991 بوسیله پرفسور سیمز ویلیامز کشف و معرفی شد. اکنون، مجموعه اسناد بلخی که می توان آنها را از جمله نامه ها دسته بندی کرد به حدود یکصد رسیده است... بسیاری از آنها به صورت نامه اند، پاره ای از آنها هنوز مهر و موم اند و بنابراین بسیار خوب باقی مانده اند. تعدادی مکاتبات شخصی نیز در مجموعه آثار بازمانده به زبان ختنی است. بیشتر این آثار متون بودایی و ترجمه آثار سنسکریت یا پراکریت هستند با این حال، تعدادی نامه منظوم نیز به زبان ختنی باقی مانده است. برای بررسی آیین نامه نگاری در زبانهای ایرانی میانه نمی توان به آثاری که به زبان فارسی در نخستین سده های دوره اسلامی نگارش شده اند بی توجه بود. به عنوان مثال قدیمی ترین نامه به زبان فارسی یهودی، نامه دندان اویلیق است که بدون شک بررسی آن ما را یاری خواهد داد تا برخی الگوهای متداول نگارش را در مرحله انتقال زبان از فارسی میانه به فارسی نو بازشناسیم. آثاری همچون نامه های مذکور در شاهنامه و نقل قولها و گزارشهای مورخان عرب نیز درخور توجه اند. چه شرح بسیاری از نامه های دوره ساسانی که هم اکنون در دست نیست، در آثار مورخان عرب آمده است. بررسی نامه ها و آیین نگارش آنها می تواند آگاهی هایی از جنبه های زبان شناختی، تاریخی، فرهنگی و مردم شناسی برای محققان، دانشجویان و پژوهشگران فراهم سازد. امید است که این تحقیق بخشی از این خویشکاری را انجام داده باشد.

اردیبهشت یشت، سومین یشت اوستا که در ستایش اردیبهشت امشاسپند (و نیز دو دعای مهم زردشتی اَشم وُهو و اَئیریِما ایشیو) است، با 19 بند از یشت های کوچک به شمار می رود. این یشت را به این جهت که از نظر زبانی آشفته بوده و بعضی حالات صرفی کلمات با معنی آنها مطابقت ندارد، از یشت های متأخر به حساب می آورند. اردیبهشت به معنی بهترین اشه (راستی)، از زیباترین امشاسپندان و نمادی است از نظم جهانی و قانون ایزدی. او در گاهان و نیز یسن هفت ها نزدیک ترین امشاسپند به اهورا مزدا است، در حالیکه در اوستای متأخر و متون پهلوی بهمن جای او را می گیرد. فقط چهار بند اول این یشت مربوط به اردیبهشت امشاسپند است و تقریباً از بند 5 به بعد در این یشت به توصیف و ستایش ایزد «ائیریمن» و دعای «ائیریما ایشیو» پرداخته شده است. اَئیریِما ایشیو که بر اساس کلمات آغازی خود نام گذاری شده است، در ستایش ایزد ائیریمن است. ائیریمن ایزد دوستی و درمان بخشی است و از همکاران اردیبهشت به حساب می آید. او نخستین پزشک مینوی است که در برابر هزاران دردی که اهریمن می آورد، درمان عرضه می کند. این دعا همچون سه دعای دیگر دین زردشتی (یعنی اهونور، اشم وهو و ینگهه هاتام) به زبان اوستای گاهانی است. سه دعای دیگر در پایان یسن بیست و هفت، در آغاز گاهان قرار گرفته اند، ولی دعای ائیریما ایشیو در یسن پنجاه و چهار و در انتهای گاهان قرار دارد. این پژوهش شامل مقدمه و پنج فصل است. فصل اول شامل متن اوستایی «اردیبهشت یشت و دعای ائیریما ایشیو» ویراسته گلدنر است. فصل دوم آوانویسیِ این دو متن اوستایی بر اساس شیوه هوفمان است. فصل سوم ترجمه فارسی و فصل چهارم شامل یادداشت های این دو متن می باشد. در یادداشت ها واژه ها و عبارات و اصطلاحاتی که نیاز به توضیح بیشتر داشته اند با ارجاع به شماره هر بند آمده اند. فصل پنجم شامل واژه نامه است که به جز فعل ها که به صورت افزوده آمده اند باقی کلمات به صورت ضعیف ذکر شده اند. در مقابل هر مدخل، ابتدا مقوله دستوری به همراه معنای آن و سپس صورت های صرفی آن ستاک همراه با حالت و جنس و شمارِ آن آمده است. همچنین شماره هر بند نیز با ذکر صفحه ای که در فرهنگ بارتُلمه آمده مشخص شده است.

تاریخ سیاسی سرزمین ایران در دوران پس از فتوحات مسلمانان، مشتمل بر چالش های بسیاری است که به علل گوناگون جامعه ایرانیان این عصر را در بر می گیرد. این تحول عظیم که در قرن هفتم .م منجر به سقوط پادشاهی ساسانی می شود، تمامی ابعاد فرهنگی، سیاسی، دینی، اجتماعی و اقتصادی مردم این سرزمین را تحت الشعاع قرار می دهد و در نتیجه این تحول و بحران، شورشهای بسیاری از جانب ایرانیان در شرایط نوین شکل می گیرد. درمیان علل گوناگونی که منجر به شکل گیری این جنبش ها می شوند، خاطرات آیینی و اسطوره ای دوران باستان نقش ویژه ای را دارند. اسطوره وشاخصه های آن و همچنین آیین از اساسی ترین بخشهای فرهنگ یک ملت محسوب می شوند که با سابقه ای کهن از روزگار گذشته، به دوره های پس از خویش منتقل می گردند. تحلیل و بررسی این قسمت از تاریخ فرهنگی سرزمین ایران، در ارتباط با وقایع سیاسی و عقیدتی جنبش هایی که توسط ایرانیان و علیه اعراب مسلمان شکل گرفت، حقایق جالبی را در بردارد که نشان دهنده وجود رابطه ای خاص میان مضامین آیینی اساطیری با تفکرات رایج در بطن جنبش هاست. از آنجا که فرهنگ اقوام جزء استوارترین بخش های زندگی ایشان محسوب می شود و درطول زمان تنها با تغییراتی، همچنان در میان آن مردم به قوت خویش باقی می ماند، پس آیینها و اساطیر باستان نیز در این زمان اگرچه با تغییراتی روبرو شدند، اما توانستند در عقیده و باور ایرانیان به حضور خویش همچنان ادامه دهند و به عنوان اصلی ترین جزء فرهنگ ایرانی، ماندگاری خویش را در همه ابعاد زندگی ایرانیان بویژه جنبش ها به ثبوت رسانند. واژگان کلیدی : اساطیر – آیین های باستان – جنبش های ایرانی.

آثار منظوم دور? میانه در ایران که عمدتأ به زبان های فارسی میانه و پارتی باقی مانده اند، به دو دست? اشعار جامع? زردشتی و سرودهای مانوی تقسیم می شوند. برخی از مهم ترین آثار جامع? زردشتی، چون یادگار زریران و درخت آسوری میراث سنت شفاهی دور? اشکانی است، و برخی چون اندرزنامه های منظوم به ادبیات توده تعلق دارد، و اشعار اندکی نیز دارای ماهیت دینی هستنند. سرودهای مانوی نیز دو دسته اند، سرودهای ستایشی که به شیو? یشت ها سروده شده، و دست? دوم سرودهای عرفانی که مضمون آنها جدایی روح انسان از اصل خود است. اشعار مانوی به زبان های فارسی میانه و پارتی سروده شده اند و ترجمه هایی پراکنده نیز از این اشعار به زبان سُغدی در دست است. در این رساله، اشعار فارسی میانه، پارتی و ترجمه های موجود سُغدی آنها، اعم از زردشتی و مانوی از لحاظ زیباشناختی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. در بخش اشعار جامع? زردشتی به اندرزنامه های منظوم، یادگار زریران و درخت آسوری پرداخته و بقی? اشعار معرفی شده اند؛ و در بخش سرودهای مانوی، بلاغت اشعار مانویان به زبان های فارسی میانه، پارتی و سغدی مورد تحلیل قرار گرفته است. بررسی صورت گرفته نشان می دهد که اشعار زردشتی و مانوی علی رغم مشترکات در مواردی چون وزن و قافیه، در استفاده از جلوه های بلاغی با یکدیگر تفاوت دارند، این تفاوت یا به دلیل نوع ادبی آن ها (حماسی، تعلیمی یا غنایی) پدید آمده، یا به سبب مضمون و درون مای? متفاوت دو گروه اشعار بوده و یا از نفوذ عناصر بیگانه در شعر مانوی ناشی شده است. این عوامل موجب شده که در اشعار مانوی توجه بیشتری به عناصر حوز? بیان و بدیع چون تشبیه، استعاره، تمثیل و موسیقی های لفظی و معنوی کلام شده است، در حالی که در اشعار جامع? زردشتی قدرت تنظیم، وصف و اغراق چشمگیرتر، عاطفه قوی تر و پیوند با اجتماع بیشتر است. شعر دور? میانه به منزل? حلق? اتصال بین شعر باستان و شعر فارسی، از یک سو ادامه دهند? سنت های اشعار باستانی چون گاهان و یشت هاست، از سوی دیگر نمودار پیشین? بسیاری از گرایش های ایرانی به عناصر زیبایی آفرین در شعر است.

مطالعه تاریخ اگر با تجزیه و تحلیل عبرت¬آموز صورت گیرد یکی از مهمترین ابزار تحلیل وقایع روزمره و پیش بینی آینده خواهد بود چون که تاریخ همواره تحت تأثیر تمایلات، خواسته ها و آرمانهای انسانهایی که در اعصار مختلف می زیسته اند قرار دارد، همچنین قوانین وضع شده در ارتباط با حقوق افراد در خانواده از اهمیت فراوانی برخوردار است چنانچه همواره بخش مهمی از قوانین وضع شده در جوامع مختلف را تشکیل داده است. لذا برای یک بررسی همه جانبه پیرامون سه مقوله اساسی حقوقی خانواده یعنی؛ ازدواج، ارث و طلاق و دریافتن پیشینه تاریخی آن و دنبال کردن تحولات تاریخی مرتبط با آن در طول زمان ضرورت مطالعه برخی متون حقوقی و فقهی وجود دارد. از جمله این موارد، قوانین مربوط به ارث است که دارای اهمیت ویژه ای است، چرا که این بخش از حقوق نه تنها در سرنوشت خانواده بلکه در سرنوشت جامعه نقش پر رنگی ایفا می کند و با توجه به پژوهش های ارزشمند اما اندک صورت گرفته در این زمینه? یک بررسی کلی و همه جانبه از میراث حقوقی باستانی موجود ضروری می باشد تا تمام موارد مربوط به ازدواج، طلاق و ارث را بصورت دقیق و مدون جمع آوری کرده و در دسترس کارگزاران قرار دهد.

در این پایان نامه متن زند «ستایش هفت فصل» ترجمه و بررسی شده است. ستایش هفت فصل یسن های 35 تا 41 را تشکیل می دهد و به نثر است و پس از گاهان قدیم ترین بخش اوستاست. هفت ها فصل های 41-35 از 72 فصل یسنا را تشکیل می دهد و در میان گاهان جای دارد. هفت ها گرچه مجموعه ای جدا از گاهان است وازنظر مضمون و درون مایه ها با گاهان تفاوت هایی دارد، اما از نظر شیوه نگارش و زبان به کارگرفته شده ، با گاهان همسو است. عنوان پایان نامه «ترجمه و واژه نامه سه زبانه زند ـ اوستا ـ فارسی یسن هفت ها (یسنه هپتنگهایتی) » است و بخش های آن به قرار زیر است: مقدمه شامل مطالبی درباره یسن هفت ها (=ستایش هفت فصل) ، اوستای متقدم ، دلایل تفاوت متن زند با متن اوستایی آن، پژوهش های پیشین و روش کار. متن زند «یسن هفت ها» متنی است که دابار آن را ویراسته است ، و سپس آوانگاری متن زند و برگردان فارسی متن زند و یادداشت های آن ارائه می شود. دیگر بخش های پایان نامه مشتمل بر واژه نامه سه زبانه ، معادل برخی اصطلاحات دستوری از انگلیسی به فارسی و از فارسی به انگلیسی، کتابنامه و چکیده به زبان انگلیسی است.

بررسی متون فارسی زرتشتی، رساله دکتری در رشته فرهنگ و زبانهای باستانی از پژوهشکده زبان شناسی پژوشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نگارش حمیدرضا دالوند به راهنمایی دکترکتایون مزداپور و استادان مشاور: دکتر زهر زرشناس و دکتر امید ملاک بهبهانی، تهران، امرداد 1391. متون فارسی زرتشتی یا معرفی متن هایی که زرتشتیان از سده های پس از اسلام در ایران و هند به زبا ن فارسی، چه نظم و چه نثر، پدید آورده اند؛ موضوع این رساله است که در پنج فصل: کلیات، روش شناسی، پیشینه ی پژوهش، یافته های پژوهش و نتیجه گیری یا تفسیر و استنتاج داده ها و یافته ها تدوین شده است. فصل چهارم که متن اصلی پایان نامه را دربردارد، شامل بررسی موضوع در دوازده عنوان، برگرفته از سنت دینی زرتشتی، به شرح زیر است: 1-ترجمه و تفسیر متون اوستایی 2-ترجمه و تفسیر متون پهلوی و پازند 3- آیین ها و فقه زرتشتی 4- عقاید و کلام زرتشتی 5- روایات 6- مناجات 7- اندرزها و متون اخلاقی 8- میراث فرقه آذرکیوان 9- تاریخ 10- ادبیات 11- زبان شناسی وفرهنگ نگاری 12- نجوم. در این فصل متون مربوط به هر یک از این حوزه ها معرفی و شرح شده اند و فهرستی از نسخه های خطی موجود از هر متن در ذیل آن آمده است. ادبیات فارسی زرتشتی گذشته از ارزش های ادبی و زبانی خاصی که دارد، بیانگر صورت زنده و پویای دیانت زرتشتی است و تحولات آن را در روزگار پس از اسلام نشان می دهد. از این رو سرچشمه ی ارزشمندی برای مطالعات ادیان، اساطیر، فرهنگ و تاریخ ایران و تحولات این حوزه ها از دانش در روزگار اسلامی است.

چیستان از دیر زمان در فرهنگ شفاهی اکثر اقوام و فرهنگ های کهن رواج و کاربرد داشته است. انسان ها از کهن ترین روزگار همواره در پی آن بوده اند که با ابزار ها و آزمون هایی اندازه هوش کودکان و بزرگسالان را بیازمایند و چیستان ها با داشتن ساختاری متشکل از هوش آزمایی، ادبیات و بازی ذهنی، بهترین ابزار برای اندازه گیری هوش و توانایی ذهنی بوده اند. با بررسی و پژوهش در متون ایرانی کهن، نشانه ها و آثار مختلفی از چیستان را می یابیم. در اوستا اشاره ای گذرا به یوشت فریان و پرسش های دشوار اخت شده است، که خود نمایانگر قدمت فراوان این گونه ادبی در ایران می باشد. در متون پهلوی و سغدی، و در جای جای داستان های متنوع شاهنامه و گرشاسب نامه نیز ردپای چیستان و معما به چشم می خورد. شیوه طرح شدن چیستان ها و نیز دلایل و اهداف به کار بردن آنها در هر یک از این متون متفاوت است. گاه چیستان به شکل پرسشی مستقیم مطرح گشته و پاسخ داده می شد، و زمانی دیگر هیچ پرسشی بر زبان جاری نمی شد و گشاینده معما با موقعیت یا روندی چیستان گونه و یا شیء ای معمایی رو به رو می گشت. سزای پاسخ ندادن به چیستان نیز سنگین، و حتی گاه غیر قابل جبران بود. به دست نیاوردن موقعیت اجتماعی مطلوب، زندانی شدن و حتی مرگ در انتظار فردی بود که از پاسخ به معما در می ماند. گاهی نیز دادن باج و ساو و از دست دادن استقلال و یا بد تر از آن، پیل خوست شدنِ شهر، سرنوشت محتوم شهر یا کشوری بود که در گشودن راز و رمز چیستان و معمایی کامیاب نبود. گردآوری و بررسی هر یک از این موارد، در کنار نمونه هایی از چیستان در چند متن کهن غیر ایرانی، موضوع پژوهش حاضر است.

فرهنگ مردم شاخه ای از دانش انسان شناسی است که قدمت آن به درازای عمر انسان بر این کره خاکی می رسد، ولی از زمانی که به فرهنگ مردم و گردآوری آن توجه نشان داده شده است زمان خیلی زیادی نمی گذرد. در ایران در سده هفدهم هنگامی که پای جهانگردان غربی به این کشور باز شد آنها با فرهنگ مردم ایران آشنا و به آن علاقه مند شدند و در خصوص گردآوری فرهنگ مردم ایران آثاری را منتشر کردند. البته پیش از آنها در آثار بزرگی همچون شاهنامه فردوسی، سمک عیار، تاریخ بلعمی و بسیاری از آثار دیگر رد پای مواد فرهنگ مردمی را می توان شاهد بود. در چند سده اخیر نیز افرادی نظیر آقا جمال خوانساری با کتاب کلثوم ننه، میرزا حبیب اصفهانی با اثر حاجی بابا اصفهانی، علی اکبر دهخدا با سری مقالات چرند و پرند و دیگر کسان و نیز بسیاری از نشریات مانند شرافت، نسیم شمال، توفیق و... به شکلی پاسبان مواد فرهنگ مردمی مان بوده اند. ولی اگر بخواهیم از نخستین فرد ایرانی که با فرهنگ مردم به عنوان یک علم برخورد کرد، نام ببریم باید از صادق هدایت یاد کرد. وی نخستین خشت بنای گردآوری فرهنگ مردم ایران را به صورت علمی، با خلق آثاری چون اوسانه و نیرنگستان گذاشت و راه را برای ورود علمی به این حوزه هموار کرد. پس از وی نیز افراد دیگری دنباله روی کار هدایت بودند و گام در راه او نهادند که مرحوم انجوی شیرازی یکی از آنها بود. حاصل تلاش بی وقفه انجوی که تا لحظه مرگ وی ادامه داشت «گنجینه فرهنگ مردم» است که هم اکنون در اختیار واحد فرهنگ مردم مرکز تحقیقات صداوسیماست و در آنجا نگهداری می شود. گنجینه فرهنگ مردم، گنجینه منحصر به فردی است که به طور مستمر مواد فرهنگ مردمی را به مدد فرهنگیاران در مناطق مختلف ایران گردآوری و دسته بندی می کند و در امور پژوهشی از آنها سود می جوید. هرچند که بسیاری از مواد فرهنگ مردمی موجود در این گنجینه در طی زمان تغییر کرده اند، ولی برخی از ابعاد آنها به فرهنگ دوران کهن و باستان مربوط می شود و با بهره گیری از این مجموعه می توان تحقیقات بسیاری در خصوص فرهنگ باستان سرزمینمان انجام داد. در کنار انجوی شیرازی اداره فرهنگ عامه نیز در آن زمان به کار گردآوری مواد فرهنگ مردمی از طریق تحقیقات کتابخانه ای و میدانی می پرداخت و در زمینه فرهنگ مردم ایران آثار گرانبهایی را به دست می داد، ولی شیوه کار آنها با انجوی تفاوت داشت و از نیروهای آموزش دیده خود و اعزام آنها به مناطق مختلف به گردآوری مطالب می پرداخت. در حالی که کار انجوی به واسطه برنامه رادیویی اش به نحوی فراخوان عمومی در کل کشور بود.

آفرینش گیتی و گیتیان از مهم ترین مباحث اسطوره شناسی ایرانی است. کشمکش میان دو نیروی خیر و شر در آوردگاهی به نام گیتی انجام می پذیرد. آسمان، زمین ، کوه، آب مردم، گیاهان، جانوران، باد و باران و آتش همه و همه در این ستیز کیهانی شکرت و در مقابل نیروهای پلید اهریمنی صف آرایی می کنند. شناخت گیتی و گیتیان در این کشمکش دوازده هزار ساله ما را با ماهیت اصلی اساطیر ایرانی آشنا می کند و این مهم تنها از طریق بررسی متون مذهبی باستانی ایران امکان پذیر است منابعی همچون اوستا، بندهش، گزیده های زادسپرم، مینوی خرد، روایت پهلوی در انجام این پژوهش یاری رسانند. مطالعه این منابع تصویری روشن از نگرش ایرانی و جهان بینی باستانی درباره گیتی و گیتیان به دست می دهد و چگونگی ارتباط میان اجزای گوناگون سازنده گیتی را برای مخاطبان آشکار می سازد. نگرشی که کماکان پس از قرن های متمادی، شگفت انگیز و راه گشاست.

مطالعه در خصوصِ شناختِ مردم و نحوهِ زندگیِ آنها در اَعصار و قرونِ مختلف از جمله موضوعاتیست که در حوزهِ مردم شناسیِ تاریخی می گنجد . بررسیِ وضعیتِ دینی ، فرهنگ و چگونگیِ تعاملات اهالیِ آن دوران در یک جامعهِ به غایت طبقاتی و کاستی که حدودا 1800 تا 1400 سال با زمان ما فاصله دارند ؛ موضوع جالبی است که هسته اصلی این پایان نامه را تشکیل می دهد . مسئلهِ مهّمِ مورد نظر ما این است : می خواهیم بدانیم سه آتشکدهِ عظیم ، نقش مردم شناختیِ خود را در ارتباط با طبقاتِ سه گانهِ عصر ِساسانی چگونه ایفا می کردند ؛ و جایگاهِ مردُم ، موبَدان ، شاهان ، بزرگان و ... در این نقش چگونه بوده است ؟ روش اصلیِ پژوهش در پایان نامهِ پیش روی ؛ روش اسنادی – کتابخانه ایست که البته در مورادی از مصاحبه با مطّلعین در رابطه با مناسکِ دینیِ زَرتُشتیان و همچنین کارشناسانِ ارشد و مدیرانِ پروژهِ سازمانِ میراث فرهنگی در محل آتشکده ها ، به انضمامِ مشاهدهِ مستقیم و عکس برداری ؛ نیز بهره برده ایم . تلاش بر این بوده است تا با نگاهی ژرفانگر در ابتدا به توصیف و پس از آن تحلیلِ یک به یک هر کدام از سه آتشکده آذَرگُشنَسب ، آذَرفَرنَبَغ و آذَر بُرزین مِهر ، بپردازیم . در جریانِ تحلیلِ موضوعِ مورد بحث از نظریاتِ کارکردگرای ، ساختارگرای و تفسیر گرایی به عنوان چارچوب نظری کار ، استفاده شد . امروز دیگر می دانیم که آتشکده هایِ سه گانهِ عصرِ ساسانیان تنها یک بنایِ دینی با کارکرد مذهبی نبوده بلکه در مجموعه هر کدام از آنها تاسیسات و نهادهایی چون : کتابخانه ، دادگاه ، حمام ، بیمارستان ، تخت شاهی ، خزانه پول و طلا و آموزشگاه و ... کم و بیش موجود بود . با توجه به یافته های تحقیق می توان گفت : ساختارِ زندگیِ دینیِ یک بهدین در دورانِ ساسانی در ارتباط با آتشکده ها منحصرا در اختیارِ موبَدان می باشد . حضورِ مردم در آتشکده هایِ آتش بَهرام ( آتشکده های سه گانه ) ، حضوری میسّر امّا به شدّت کنترل شده بوده است . اجرایِ مناسک با دقّت ، تفصیل و تاکید فراوان بر نقش پر رنگِ موبَدان بعضا در حضور مردم اجرا و انجام می شد و مردم نیز با ادایِ نذر و تقدیمِ قربانی ، ارادت و حضورِ قلب خود را به اَهورامَزدا در آتشکده ها و در مقابل موبَدان و هیربَدان اثبات می نمودند . واژگان کلیدی : آتَشکده – آذَر گُشنَسب – آذَر فَرنَبَغ – آذَر بُرزین مِهر – ساسانیان – مَناسک – موبَد – مردم – طبقات

در این پایان نامه به بررسی " ایرانشهر و تقسیمات کشوری در متون کهن " پرداخته شده که در آن نظام سیاسی و تقسیمات کشوری در ایران باستان مورد پژوهش قرار گرفته است. تقسیمات کشوری شامل کشور، ساتراپ یا خشثرپاون ، شهر ، روستا و ... می باشد که به تفصیل در دوره های تاریخی پیش از اسلام در فصل های جداگانه بررسی شده است. مهم ترین مفهوم در تقسیمات کشوری دوران کهن ، واژه شهر می باشد که معانی گوناگونی را در بر می گیرد. بدین روی در این پایان نامه توجه ویژه ای بر روی این واژه شده است. مقدمه شامل تعاریف و توضیحاتی در مورد مفاهیم و معانی و ریشه یابیِ واژه های مرتبط با این موضوع است که عبارتند از : آریایی، ایران ویج، ایران و ایرانشهر، کشور، ساتراپ، شهر، روستا و ... . همچنین اجزای شهر ، ساخت شهر ، انواع شهر و نیز شهر در شاهنامه در این پژوهش بررسی شده اند. دیگر بخش های این پایان نامه مشتمل بر تقسیمات کشوری و شیوه مدیریت ، پایتخت ها و شهرهای ویژه در دوران های تاریخی ماد ، هخامنشی ، اشکانی ، سلوکی و ساسانی است که برای دست یابی به این هدف کتیبه ها و متون کهن تاریخی مورد بررسی قرار گرفته اند.

این پژوهش ایزدان آتش در دو دین هندی و ایرانی بررسی کرده و با مقایسه خویشکاری های این مجموعه ایزدان، ایزد اولیه هندوایرانی را که این دو ملت پیش از جدایی در دوران هدوایرانی نیایش می کردند، بازسازی می کند. ایزد آتش در دوران هندی اگنی است که با استناد به متون ودایی مورد بررسی قرار گرفت. در دوره ایرانی نیز اردیبهشت امشاسپند موکل بر آتش بوده و گروهی از ایزدان شامل آذر ایزد، بهرام، سروش، نریوسنگ و رپیثوین، همکار او شمرده می شدند. بررسی یکایک این ایزدان بر اساس متون گاهان، یشت ها، یسنا، و متون دوره میانه، انجام گرفت. در بخش پایانی این پژوهش، با نتیجه گیری از این اطلاعات، ایزد هندوایرانی، بازسازی شد.

این رساله به بررسی یکی از مهم ترین موضوعات مورد بحث در زمین? تاریخ ادیان، یعنی روایت زرتشتی آخرالزّمان اختصاص یافته و این موضوع را بیان می دارد که فرزانگان ایران باستان (یعنی مغان) آگاهی و شناخت خود از آسمان را در جهت نمایاندن تصویری از ادوار کیهانی، ادوار زندگی و حیات بشر، پیشگویی های فرجام شناختی و سرنوشت محتوم هستی، به کار گرفتند. موضوع آخرالزّمان را، که به عنوان موضوعی اسرارآمیز تلقّی می گردد، شاید بتوان به عنوان تعابیری برخاسته از مشاهد? پیگیر آسمان همواره در حال تغییر تلقّی نمود. این تعابیر به ظاهر معمّاگونه، هنگامی که آن ها را در آسمان جست و جو کنیم، طبیعت اسرار آمیزشان را از دست خواهند داد. به عبارت دیگر این تعاریف را شاید بتوان به عنوان بازتابی از اساطیر کهن نجومی، که آدمیان را با خدایان پیوند می داده اند، در نظر گرفت. جهت اثبات فرض یادشده، نگارنده، مقایسه ای مستدل میان شمایل پردازی موجود در قطعات آخرالزمانی متن های فارسی میان? زرتشتی همچون بندهشن، گزیده های زادسپرم، جاماسپ نامه و ... با فلک نگاری مردمان بین النهرین که در الواح نجومی «مُل آپین»، اسطرلاب های آشوری و نیز متن های نجومی هندی مانند سوریاسیدهانتا، به انجام رسانده است. این مقایسه، به مثابه رمزگشای تعبیری که نظاره کنندگان آسمان در روزگار باستان به هنگام تماشای صورفلکی و ستارگان می پرداخته اند، پرده از اسرار بسیاری از روایات موجود در متن های فارسی میان? زرتشتی همچون قربانی شدن گاو هدیوش برمی دارد. این پژوهش، این نکته را روشن می سازد که رویدادهای آخرالزمانی که در اوستا به اجمال و در متون پهلوی به تفصیل بیان گردیده اند، بازتابی از تصویر صورفلکی و مجموعه های ستارگان آسمانِ دائماً در حال تغییری هستند که این فرزانگان قادر به تماشای آن بودند. به علاوه نظری? هارتنر (1979؛ 1985) در مورد توضیح منشأ جشن های فصلی زرتشتی موسوم به گاهنبارها در گاهشماری اوستایی کهن و تعیین دور? تقریبی آغاز رواج نظام گاهنبارها مورد بررسی و نقد واقع شده و با به کارگیری نتایج حاصل از تحلیل داده های نجومی مندرج در اوستا با نرم افزار نجومی استلاریوم نظریه تازه ای در این خصوص، ارائه شده است. در پایان، نظریه بحث برانگیز دیوید اولانسی (1991) در مورد منشأ هلنی (رواقی) میتراییسم نقد و بررسی شده و با توجه به شواهد و مطالب مندرج در متن «خطابه در باب خورشید توانا» اثر یولیانوس مرتد، امپراطور مهرپرست روم که قراین و نشانه هایآشکاری از باورها کیهان شناختی شرقی (ایرانی-بابلی) در آن به چشم میخورند، دلایل نادرستی و نقض این نظریه مورد بحث قرار گرفته اند

در این پژوهش ابتدا به تاریخ و جغرافیای عیلام به طور کلی پرداخته شده است. پس از معرفی مختصر دوره عیلامی میانه، شیلهک-اینشوشینک معرفی می شود. سپس ویژگی های دینی عیلام بر اساس نوشته های این پادشاه مورد مطالعه قرار می گیرد. خدایان و پرستشگاه های عیلامی مذکور در نوشته های شیلهک-اینشوشینک و خویشکاری و ویژگی های هر یک از ایشان بخش عمد? این پژوهش را شکل می دهد. هنگام گفتگو دربار? ایزدان، ریشه شناسی نام آنها، تا جایی که دانش زبان شناسی و اطلاعات موجود اجازه می دهد، ارائه شده و در صورت وجود، همتای میان رودانی آنها نیز معرفی شده است. بنا به مورد، تاریخچ? خوانش های گوناگون و نظریات مختلف دربار? ایزدان بررسی شده است. در بخش مطالع? بناهای دینی، علاوه بر ارائ? شواهد گوناگون در متن های برجای مانده، به ریشه شناسی، سابق? استفاده از یک بنا، یا ساخت و ساز نوعی ویژه از پرستشگاه و ویژگی های ساختمانی و تزییناتی آن پرداخته شده است.

آئین عیاری بعنوان یک حوزه از فرهنگ، در بین جوامع مختلف دنیا با ملیّت و نژادهای گوناگون از ارزش و جایگاه ویژه ای برخوردار است و تاریخ درازی را پشت سر گذاشته است. از آنجایی که تشکیلات مربوط به این آئین، یک نهاد اجتماعی و مردمی بشمار می رفته است بدون شکّ بخش های دیگر جامعه را تحت تأثیر خود قرار می داده است و حتی فراتر از این، مرزهای قراردادی بین کشورها را در می نوردیده و به فرهنگ های دیگر نیز وارد می شده است. همین امر موجب شده آئین عیاری و بطور کلی سنّت جوانمردی در مراحل گذار و تحوّلش در طول تاریخ اجزاء و عناصر جدیدی را از فرهنگ های دیگر جذب نماید و اشکال مختلفی به خود گیرد که تا حدّی متفاوت از شکل و بنیان اولیه آن بوده است، ولی هدف و غایت اساسی آن همچنان یکسان حفظ شده است. این پژوهش تلاش دارد به بررسی ریشه های نخستینی بپردازد که موجب شکل گیری اینگونه آئین ها و آداب مربوط به آن شدند و سپس آن بخش از عناصر خارجی و بیگانه را که در اثر تبادل و امتزاج با سایر فرهنگ ها بدان افزوده شد تا حدّ ممکن جدا سازد. به این منظور سازمان ها و تشکیلات عیاری ایران در دوره باستان یعنی از زمان ورود قوم آریایی مدّ نظر قرار می گیرند؛ علاوه بر آن سعی بر آنست که وجود چنین آئین و فرهنگی در بین اقوام بومی ایران پیش از مهاجرت آریائیان نیز بررسی شده و از منظر تاریخی دورتری به این موضوع پرداخته شود. واژگان کلیدی: ایران باستان- عیاری- پهلوان- الگوهای پهلوانی- اخلاق پهلوانی- فتوت- جوانمردی

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

بررسی گویش میبدی وصرف ونحو همراه با مثال

در این پژوهش سه منظومه هفت پیکر، خسرو و شیرین و اسکندرنامه از پنج? نظامی گنجوی مورد بررسی قرار می گیرد. ابتدا خلاصه ای از این منظومه ها آورده می شود، سپس روایت نظامی از شخصیت-های بهرام گور (هفت پیکر)، خسرو ، و شیرین، بهرام چوبینه و فرهاد (خسرو و شیرین)، اسکندر و خضر (اسکندرنامه) با گزارش فردوسی از آنان مورد مقایسه قرار می گیرد.

رساله حاضر تحت عنوان ؛ سرور شفابخش ؛ شامل بخشهای زیر است : مقدمه ، معرفی متن 6 ، حرف نویسی ،آوانویسی ، ترجمه متن ، پی نوشتها ، واژه نامه ، کتابنامه وضمیمه . مقدمه شامل معرفی زبان سغدی و ادبیات سغدی بودایی و مقدمه امیل بنونیست است . بخش اول شامل معرفی متن 6 کتاب متنهای سغدی پاریس ‏‎(textes sogdiens ,paris)‎‏ اثر امیل بنونیست از صفحه 82 تا 92 تهیه و تنظیم شده است . این بخش همراه با حرف نویسی ، آوانویسی و ترجمه متن به فارسی است . بخش دوم شامل پی نوشتهای ارائه شده توسط امیل بنونیست ‏‎(textes sogdiens pp.202-207)‎‏و هنینگ ‏‎(the sogdiens text of paris 249-251,253)‎‏ و نظرات و پیشنهادات نویسنده است . بخش سوم شامل واژه نامه سغدی به فارسی و کتابنامه است . سرانجام بخش ضمیمه که شامل دستاورد این پژوهش ( شامل معرفی واژه های مشترک ارمنی-سغدی ) است .