به منظور ارزیابی اثر تنش کمبود آب بر روی عملکرد و اجزای عملکرد هیبریدهای ذرت (14 هیبرید)، آزمایشی در سال زراعی 1389 در قالب طرح کرت های خرد شده با طرح پایه بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز (خلعت پوشان) اجرا شد. کرتهای اصلی شامل سطوح مختلف آبیاری (شاهد، تنش ملایم و تنش شدید) و کرتهای فرعی در برگیرنده هیبریدهای مورد ارزیابی بود. تعدادی صفات زراعی، مرفولوژیک و فیزیولوژیک در این آزمایش اندازه گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تفاوت بین سطوح مختلف تنش برای صفات وزن 300 دانه، طول ابریشم، ارتفاع بوته، طول بلال، فاصله میانگره، وزن خشک بوته، قطر بلال، قطر چوب بلال، تعداد دانه در ردیف، میزان لوله شدگی برگ، تعداد شاخه گل تاجی، تعداد ردیف در بلال و عملکرد دانه در سطح 01/0 درصد و صفات عمق دانه، عرض دانه، طول گل تاجی و تعداد برگ در بوته در سطح 05/0 معنی دار بودند. اختلاف معنی داری بین سطوح مختلف آبیاری برای صفت تعداد برگ در بلال مشاهده نشد. اختلاف بین هیبریدهای ذرت برای صفت قطر بلال معنی دار نبود ولی برای صفت قطر چوب بلال در سطح احتمال 05/0 و برای بقیه صفات مورد بررسی در سطح احتمال 01/0 معنی دار بود. اثر متقابل ژنوتیپ و تنش کمبود آب برای هیچکدام ازصفات مورد ارزیابی معنی دار نشد. براساس نتایج حاصل از مقایسات میانگین، هیبرید sc500 دارای بیشترین عملکرد دانه در واحد بوته بود. بر اساس تجزیه رگرسیون گام به گام همه صفات مورد مطالعه بهترین مدل رگرسیونی شامل چهار صفت تعداد ردیف در بلال، وزن 300دانه، تعداد دانه در ر دیف و تعداد برگ در بوته بود که در مجموع 83 درصد کل تغییرات عملکرد را در متوسط سطوح توجیه نمودند. نتایج تجزیه علیت نشان داد که تعداد ردیف در بلال بیشترین و صفت تعداد برگ در بوته کمترین اثر مستقیم را روی عملکرد داشتند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای، هیبریدهای ذرت را بر اساس کلیه صفات مورد مطالعه در متوسط سطوح تنش کمبود آب در سه گروه و از نظر عملکرد دانه نیز در سه گروه مجزا قرار داد. در تمام این گروهبندی ها هیبریدهای sc700، sc704 و ksc705 و نیز k3647 x k18 و sc400 در یک گروه قرار گرفتند. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی بر اساس همه صفات موردارزیابی منجر به تعیین دو مولفه اصلی شد که این دو مولفه به تنهایی 78 درصد تغییرات را توانستند توجیه نمایند. هیبریدهای sc500، k3647 x k18 و sc400 از نظر مولفه دوم (عامل عملکرد) نسبت به سایر هیبرید ها برتری نسبی داشتند و هیبرید شماره sc500 پرمحصول ترین هیبرید مورد ارزیابی بود. در شرایط تنش ملایم و شدید کمبود آب از نظر شاخص های tol و ssi، هیبریدهای sc702، sc500 و k3647 x k18 به عنوان متحمل ترین هیبریدها شناخته شدند. از نظر شاخص های sti، gmp و mp در هر دو شرایط تنش ملایم و شدید کمبود آب، هیبریدهای k166 x k18، sc500، k3647 x k18 و sc400 بیشترین تحمل را به تنش کمبود آب از خود نشان دادند و در شرایط تنش کمبود آب قادر به تولید عملکرد مطلوب بودند.