از دیدگاه صدرالمتألهین، انسان حقیقت واحدی است که در یک سوی آن، ماده جسمانی و در سوی دیگر، عقل مفارق قرار دارد و از چنین وجود دارای مراتبی، ماهیت نفس انتزاع میشود. بنابراین نفس دارای مراتب طولی متعددی است که هر یک کاملتر از مرتبه مادون خود میباشد و در عین واحد بودن، تمام قوی است. این مراتب، به واسط? حرکت جوهری برای نفس حاصل میشود و هر مقدار که نفس در حرکت تکاملی خود، پیشتر میرود، سع? وجودی بیشتری مییابد و با حفظ مراتب پیشین، مراتب و کمالات دیگری را به دست میآورد و انسان طبیعی، انسان نفسانی، انسان عقلانی و انسان الهی میگردد. سیر استکمالی نفس را غایتی محدود، همانند آنچه در سایر موجودات است، نمیباشد. سیر انسان در مسیر بینهایت و به سوی اسمی از اسمای الهی است. بنابراین انسان در اوج کمال خود هیچ محدودیتی را برنمیتابد و هیچ ماهیتی او را محدود نمیکند. انسان به عنوان موجودی درّاک، حقیقش با ادراکات او ارتباطی وثیق دارد؛ به طوری که هستی هر کس به وسعت ادراک اوست. از این رو، شرح مراتب انسان، با ادراکات او و مراتب هستی ارتباط دارد. انسان در نهایت سیر صعودی، به نقط? آغازین هستی در قوس نزول بازگشت میکند که مصداق اتم و اکمل آن، وجود مبارک پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله و خاندان، به عنوان انسانهای کامل است که هم قبل از خلق و هم همراه با خلق، به عنوان واسطه فیض الهی و هم بعد از خلق موجوداند.