به منظور بررسی اثرات متقابل تنش های شوری و خشکی بر رشد دو رقم سورگوم (اسپیدفید و پگاه) یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در گلخانه گروه خاکشناسی دانشگاه زنجان انجام شد. در این آزمایش فاکتورهای شوری و خشکی هر کدام دارای چهار سطح و فاکتور رقم دارای دو سطح بود. اعمال تیمارهای شوری از طریق آبیاری گلدان های حاوی ارقام مختلف سورگوم با آب شور صورت پذیرفت. سطوح شوری آب آبیاری عبارت بودند از شوری طبیعی آب آبیاری به عنوان شاهد و شوری های 4، 8 و 12 ds/m که از طریق انحلال nacl در آب آبیاری حاصل گردیدند. سطوح خشکی شامل تنظیم رطوبت خاک تا حد fc (شاهد)،fc 80%،fc 60% و fc40% بود و برای اعمال سطوح آن ابتدا با استفاده از دستگاه صفحات فشاری، درصد رطوبت خاک در نقطه fc تعیین و سپس با توجه به وزن خاک داخل گلدان ها، میزان آب لازم برای رسیدن رطوبت خاک به سطح مورد نظر محاسبه گردید. کنترل سطوح رطوبت گلدان ها بطور روزانه و بصورت وزنی انجام شد. در پایان دوره رشد وزن خشک، غلظت عناصر na، k، p، n، ca، mg و همچنین نسبت های na/k، na/ca، na/mg، k/ca و k/mg در برگ و ریشه گیاه و در تیمارهای مختلف اندازه گیری و محاسبه گردیدند. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که با افزایش شوری آب آبیاری وزن خشک و همچنین غلظت عناصر پتاسیم، فسفر و نیتروژن در برگ و ریشه کاهش ولی غلظت عناصر سدیم و کلسیم در این اندام ها افزایش یافت. با افزایش تنش خشکی وزن خشک و همچنین غلظت عناصر سدیم و فسفر در برگ و ریشه کاهش و غلظت عناصر پتاسیم، نیتروژن و منیزیم در این اندام ها افز ایش یافت. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که با افزایش شوری آب آبیاری نسبت های k/ca، k/mg و k/na در برگ و ریشه کاهش ولی نسبت های na/k، na/ca و na/mg در این اندام ها افزایش یافت. با افزایش تنش خشکی نیز نسبت های na/k، na/ca و na/mg در برگ و ریشه کاهش ولی نسبت های k/ca و k/mg در این اندام ها افزایش یافت. اثر متقابل تنش های شوری و خشکی بر اکثر شاخص های اندازه گیری شده معنی دار بود و اثر سوء تنش های شوری و خشکی بصورت توأم بر رشد گیاه سورگوم بیشتر از تأثیر جداگانه آنها بود. تنش شوری با کاهش غلظت نسبی پتاسیم و تنش خشکی با کاهش غلظت نسبی کلسیم باعث بهم خوردن تعادل عناصر na، k، ca و mg در برگ و ریشه گیاه شدند که کاهش رشد را در پی داشت. به نظر می رسد افزودن پتاسیم و کلسیم به محیط رشد گیاه بتواند به ترتیب اثر سوء تنش های شوری و خشکی را تا حدودی مرتفع سازد.