نام پژوهشگر: مینا شریعتی
مینا شریعتی محمد شعبان پور
هر کسی در نخستین مواجهه با قرآن کریم، با تقسیم آن به 114 فصل جداگانه تحت عنوان «سوره» مواجه می شود. این تقسیم، خاستگاه بشری ندارد؛ بلکه خداوند وحی قرآنی را در قالب سوره ها ارائه کرده است. پیامبر اکرم (ص) مطابق اقراء خداوند و دستور فرشت? وحی، نزول هر بسمله ای را آغاز فصلی جدید در وحی تلقی می کرد و کاتبان وحی و عموم مردم در عصر نزول نیز با این موضوع آشنا بوده اند. خداوند تمام انسان ها را به میدان مبارزه دعوت، و هماوردطلبی کرده تا اگر می توانند یک سوره مانند این سوره ها بیاورند. این که خداوند حکیم، قرآن را به 114 سوره تقسیم کرده و به هر کدام از این 114 سوره تحدّی کرده، نشان دهند? برخوردار بودن سوره از ویژگی یا ویژگی هایی است که به آن ها شخصیت مستقلی بخشیده است. هر سوره مشتمل بر حکمتی الهی است که انسان را در مسیر کمال هدایت می کند. امکان ندارد که سوره حکمتی داشته باشد، اما آیات آن در راستای تحقق آن حکمت نقشی ایفا نکنند. بنا بر این، سوره مجموعه ای هدفمند و منسجم است. ضمناً خداوند با شناختی که از انسان، استعدادها و نیازهای وی دارد، و نیز آگاهی از صراط مستقیم که مطابق با فطرت او می باشد، برنامه ای همه جانبه برای سعادت او ارائه داده است. لذا سخن او سخنی مخاطب محور و هدایتی است که بشر با علم محدودش نسبت به خودش و خدا و طریق رسیدن به او، هرگز توان آوردن چنین چیزی را ندارد. مسئل? دیگر در شناخت سوره ها، کیفیت نزول آیات در سوره ها است، از این جهت که آیا میان نزول آیات هر سوره، آیاتی از سوره های دیگر فاصل شده یا نه. گروهی اعتقاد دارند که آیات سوره ها به صورت آشفته و فاقد نظم خاصی نازل شده و بعدها توسط پیامبر (ص) یا به اجتهاد صحابه منظم شده است. لیکن در قرآن و روایات، دلایل معتبری یافت می شوند که تصریح دارند اصل در نزول، «نزول پیوست? سوره ای» بوده است. نزول هر سوره، نظمی طبیعی داشته است؛ با بسمله آغاز می شد و نزول آیات سوره، دفعاً یا تدریجاً، ادامه مییافت تا این که با نزول بسمل? جدید، پایانِ سور? قبل و شروع سور? جدید معلوم می شد. با روشن شدن این مبحث، توقیفی بودن چینش آیات نیز معنای جدیدی می یابد و البته دلایل آن همچنان به قوّت خویش باقی است.