چکیده: طراحی مقدمه اصلی در خلق اثر هنری است. لذا در دنیای امروز در خلق اثری سنتی، بعضاً با هویت اسلامی، اهمیت این اصل دوچندان می شود. بهترین منبع مطالعه در رسیدن به طرح هایی با هویت ایرانی و اسلامی، آثار هنری گذشتگان است. در این بین، همپای کاشیکاری مساجد و امامزاده ها، منبت کاری در آثار چوبی چون درب ها و صندوق قبرها هم قابل توجه هستند. لذا در این پژوهش که تلاشی در رسیدن به طراحی برای ساخت زیورآلات چوبی است؛ نمونه درب ها و صندوق قبرهای امامزاده ها در مازندران مورد توجه قرار گرفتند. از میان آثاری که تا امروز فرصت مطالعه نداشتند، ده اثر به ترتیب زمانی بررسی شدند؛ که شامل درب ورودی امامزاده سید قاسم تنکابن و آقا پلاسید رامسر، صندوق و درب های شرقی،عربی و شمالی امامزاده ابراهیم بابلسر، صندوق امامزاده حاضر روستای آقمشهد، درب جنوبی امامزاده ابراهیم بابلسر، صندوق و درب ورودی شیخ موسی در روستای شیخ موسی است. نتایج این تدوین از طریق آنالیز نقوش به روش توصیفی ـ تحلیلی بدست آمده است. هدف اصلی شناسایی و معرفی نقشمایه های موجود در این آثار است؛ که به موجب آن ویژگی های بصری منبت کاری مازندران، به لحاظ نقشمایه، ترکیب بندی و اجرا بررسی و شناسایی شده و شاخصه های اصلی در هر دوره معرفی می شود. در پایان، نتایج حاصل از داده ها، تغییرات در نقوش و ترکیب بندی آثار، مبنای اصلی در طراحی زیورآلات برای اجرای پروژه عملی در این پژوهش قرار گرفت. نکته قابل توجه در بخش عملی این پژوهش، تهیه ی قالب لاستیکی از زیورآلات چوبی بوده است؛ و زیورآلات نقره مشابه با اصل اثر چوبی، که از طریق ریخته گری با قالب مذکور بدست آمده است. واژگان کلیدی: منبت کاری مازندران ـ درب و صندوق قبرـ ویژگی های بصری ـ طراحی زیورآلات چوبی.

استفاده از عناصر تزئینی در هنرهای اسلامی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و جزء لاینفک هنرهای اسلامی محسوب می شود. به کارگیری این عناصر در هنرهای اسلامی، از آن جمله معماری از جایگاه ویژه ای برخوردار است؛ بطوریکه کمتر اثر معماری را می توان یافت که در آن عناصر تزئینی به کار نرفته باشد. کاخ عالی قاپو نیز از این امر مستثنی نبوده و عناصر تزئینی بکار رفته در آن سرمنشأ الهام بسیاری از نقوش تزئینی دوره های مختلف بوده است. این کاخ مانند گنجینه ای از طرح مایه های اصیل و بدیع، متضمن هویت و فرهنگ ایرانی است، که تناسبات و ترکیب بندی عناصر اسلیمی و ختایی ویژه ای آن به دست استادانی نظیر رضا عباسی و شاگردانش به انجام رسیده است. برای بررسی عناصر تزئینی کاخ عالی قاپو، پس از عکاسی، طراحی و طبقه بندی تزئینات به تجزیه، تحلیل و آنالیز نقوش آن در قالب یک بحث توصیفی و تشریحی پرداخته شد. نتایج حاصل در مقایسه با نقوش تزئین هنرها و بناهای دیگر نشان از سرمنشأ مشترک اغلب این نقوش تزئینی دارد. بر اساس مطالعات انجام شده، نقوش این کاخ در قالب اسلیمی،ختایی و گل ها به روش گچ بری، کشته بری، نقاشی و طلاچسبانی کار شده است. در راستای اثرمحور بودن پروژه مطالعاتی، بر اساس نتایج حاصل و با الهام از کالبد بنا و نقوش تزئینی آن، نسبت به طراحی و ساخت جعبه چوبی مخصوص کتابت مبادرت گردید.

پژوهش حاضر با تکیه بر پتانسیل های موجود در نقش مایه ها و تزئینات وابسته به معماری ایرانی-اسلامی با تاکید بر ویژگی های معمارانه بنای مسجد کبود و بررسی نقش مایه های موجود در این بنا در طراحی و ساخت جواهرات چوبی، سعی بر تداوم و صیانت هنر ظریف و روح جاری در هنر اسلامی و تلفیق آن با صنعت جواهرسازی که از نیازهای جامعه امروز به شمار می رود را دارد. در این راستا ضرورت شناخت همه جانبه صورت و معنی و مفاهیم این نقوش احساس می شود زیرا درک معانی بنیادین پدیدآورنده آن ها به شناخت تقارب آن با اندیشه ایرانی – اسلامی و همچنین نحوه تداوم گفتمان آن یاری رسانده و استفاده کاربردی از آن ها، باعث مصون ماندن از نابودی و تأثیرات گذر زمان می شود. بررسی و تأمل در تزئینات و نقش مایه های این بنا و طبقه بندی آن ها می تواند آلبوم تصویری غنی ای از یکی از مهم ترین بناهای تاریخ معماری ایران محسوب شود که در کارهای پژوهشی و آفرینش های هنری مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به ماهیت پژوهش، تحقیق در زمره تحقیقات بنیادی و کاربردی قرارگرفته و روش انجام آن توصیفی و تحلیلی بوده و جمع آوری اطلاعات با استفاده از دو روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است که در بخش کتابخانه ای به بررسی تاریخی، مستندسازی و بررسی تکنیک ها پرداخته شده و در روش میدانی از عکاسی بهره گرفته شده است. در این پژوهش ضمن بررسی نقوش و مطالعه ی ویژگی های شاخص تزئینات در بنای مسجد کبود تبریز با تأملی در ماهیت آن ها،به نظر می رسد که تفکر هنری و فلسفه ی حاکم بر این نقوش مبین این پیام است که تزئینات صورت گرفته بیانگر گفتمانی درباره ی شرایط حاکم اجتماعی و مذهبی باشد.

از جمله منابر موجود در ایران از دوره سلجوقی، منبر فریزهند و منبر برزرود می باشد، که قطعات این منابر از مرغوبترین چوب ها به صورت اتصال فاق و زبانه بدون چسب و میخ ساخته شده است. این منابر دارای نقش مایه های گیاهی و هندسی و کتیبه هایی به خط کوفی تزئینی و نسخ است که اطلاعات ارزشمندی از هنر های چوبی و باورهای مذهبی دوران خود در اختیار می گذارد. پژوهش حاضر، با هدف بررسی خصوصیات و ارزش های هنری دو منبر فریزهند و برزرود انجام شد. روش پژوهش از نوع توصیفی و تحلیلی است که با جمع آوری اطلاعات به صورت مطالعات کتابخانه ای و میدانی انجام پذیرفت. برای انجام پژوهش پس از بررسی نقوش به کار رفته در منبر های دوره سلجوقی، به دسته بندی و گونه شناسی و مقایسه نقوش و کتیبه های به کار رفته در این منابر پرداخته شد. نتایج به دست آمده نشان داد در بیشتر تزئینات موفق دوره اسلامی، از جمله نقوش تزئینی منابر فریزهند و برزرود، نکاتی مانند فضای مثبت ومنفی ، قرینه سازی، تناسب و ترکیب و بافت به چشم می خورد که در تزئینات این منابر هم این موارد به نحو مطلوب مشاهده شد. در نتیجه با الهام گرفتن از این نقوش به طراحی و اجرای قندیل برای فضاهای امروزی مساجد اقدام شد.

دراین پروژه روشنایی های چوبی که به صورت منقول ، در فضاهای داخلی بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیل میتواند مورد استفاده قرار گیرد طراحی و اجرا خواهد شد. موتیف ها و نقوش و تکنیک ساخت برگرفته از آثارچوبی موجود در بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیل خواهد بود. انجام طراحی مستلزم شناخت آثار چوبی، تجزیه و تحلیل نقوش و فرمها و ترکیب بندی ها و شناخت تکنیک های انجام کار و ارائه ی طرح خطی از آنهاست.و همچنین شناخت فضاهای مورد نظرکه این روشنایی ها برای استقرار در آنها طراحی خواهند شد. فرم و شکل روشنایی ها،زوایای مناسب نوردهی و مکان نصب و استقرار باید با هم متناسب بوده وطراحی شوند. بدیهی است که به دلیل ارتباط میان روشنایی و نور، این آثار عمدتاً به صورت مشبک و در ترکیب تکنیک مشبک چوب با سایر تکنیک های هنرهای چوبی ، اعم از منبت و معرّق اجرا خواهند شد.طراحی و تحلیل و مستند نگاری به صورت دستی و رایانه ای انجام خواهد پذیرفت .