نام پژوهشگر: بیژن کبودی
بیژن کبودی منصور رضایی
جهت بررسی وضعیت استفاده از روشهای آماری در مجلات تایید شده توسط کمیسیون نشریات علوم پزشکی کشور با روش نمونه گیری تصادفی، نود مقاله مداخله ای یا مشاهده ای تحلیلی که در سال 1377 چاپ شده بودند مورد مطالعه قرار گرفتند. برای هر مقاله نوع تحقیق بیان شده، نوع تحقیق براساس مطالعه روش کار، انواع آزمون آماری ذکر شده در قسمت روش کار، انواع آزمون بکار رفته در بخش نتایج، وجود آمارشناس در لیست نویسندگان یا در بخش تشکرات و برخی از سایر ویژگیهای مهم در ارتباط با روشهای آماری، ثبت شد. به علاوه برای هر مقاله آزمونهای آماری پیشنهادی نیز مشخص شد. در چهل و نه درصد موارد (44 مقاله) اصلا به نوع تحقیق اشاره نشده بود و براساس بررسی بخش روش کار عملا شصت و دو درصد مقالات از نوع تجربی یا نیمه ترجبی و 4/24 درصد آنها از نوع مقطعی - تحلیلی بودند و تنها 2/3 درصد مطالعات به روش مورد - شاهدی طراحی شده بودند. از نظر نحوه بیان روشهای آماری، در سی و هشت درصد مقالات یا اصلا روشهای آماری ذکر نشده بود و یا فقط به آوردن نام چند روش آماری در قسمت روش کار (بدون مشخص بودن محل کاربرد آنها) محدود شده بود در عین حال شصت و دو درصد مقالات نیز از نظر نحوه بیان روشهای آماری در حد خوب یا بسیار خوب قرار گرفتند. از نظر استفاده صحیح از روشهای آماری، در هفتاد و شش درصد مقالات مورد بررسی یا روشهای بکار رفته قابل ارزیابی نبودند و یا حداقل یک خطای واضح در استفاده از آزمونهای آماری وجود داشت (به ترتیب 25 و 51 درصد). در 13 درصد مقالات خطای واضحی وجود نداشت اما اطمینان از کاربردهای صحیح نیز ممکن نبود و تنها در یازده درصد مقالات با اطمینان کامل صحت همه آزمونهای بکار رفته تایید شد. فاصله اطمینان 95 درصد برای نسبت مقالاتی که مطمئنا بطور صحیح از روشهای آماری استفاده کرده بودند بین 5 تا 17 درصد برآورد شد. در بررسی برخی از ویژگیهای مهم بیان نتایج در مقالات (از نظر آماری) تنها در سه درصد موارد برای آماره های محاسبه شده، فاصله اطمینان ارائه شده بود. همچنین 96 درصد مقالات هیچ توجهی به شدت رابطه بدست آمده نداشتند و حداکثر به ذکر pvalue اکتفا کرده بودند و در 46 درصد مقالات حتی مقدار دقیق pvalue نیز ذکر نشده بود. از 57 مقاله ای که باید به عوامل مخدوش کننده در تفسیر نتایج توجه می کردند تنها در هفت مورد (112 درصد) به این نکته اشاره شده بود. بیشترین آزمونهای بکار رفته نیز به ترتیب آزمون t-student آزمون کای دو و روش آنالیز واریانس بود. در مجموع در مقالات چاپ شده به زبان فارسی کیفیت استفاده از آزمونهای آماری وضعیت مطلوبی ندارد. به محاسبه فاصله اطمینان و همچنین کنترل متغیرهای مخدوش کننده به اندازه کافی توجه نشده است. به نظر می رسد پژوهشگران ما خیلی کم از روش مورد - شاهدی استفاده می کنند و بطور عمده روشهای مداخله ای یا مقطعی را بکار می برند.