رساله حاضر دارای شش بخش است ، بخش اول به بیان عقل گرایی در فلسفه قدیم اختصاص دارد. بحث از زمینه های فکری فلسفه افلاطون آغاز گردیده و پس از بررسی فلسفه های این دوره، عقل گرایی نزد آنان تبیین شده است . در بخش دوم، ضمن بحث از فلسفه مسیحیت ، به نکته برجسته این دوره، یعنی ایمان گرایی پرداخته ایم و نحوه تقابل آنرا با عقل گرایی، روشن نموده ایم و همچنین تفکرات عقل گرایانه در این دوره، مدنظر قرار گرفته اند. در بخش سوم، به مناسبت بحثی که در بخش دوم ارائه شد و به جهت اثرپذیری بعضی از فلاسفه مسیحی از فلاسفه اسلامی، به بیان دیدگاه متکلمین و فلاسفه اسلامی راجع به عقل گرایی در مقابل تجربه گرایی در فلسفه جدید مطرح شده است زیرا اصطلاح "عقل گرایی" در اصل در این دوره با افکار رنه دکارت (1596-1650) فیلسوف فرانسوی شروع گردیده است . نزاع میان عقل گرایی و تجربه گرایی در دوره جدید که باب شناخت شناسی در فلسفه را گشوده است در سایر مسائل فلسفی نتثیر بسزایی گذارده و باعث گردیده صورتهای متفاوت تجربه گرایی در دوران معاصر، نمودهای متفاوت تجربه گرایی آشکار می گردد. در بخش ششم که آن را پیامد بحث شناخت شناسی تلقی می کنیم ضمن پرداختن به مکاتب اخلاقی در حوزه فلسفه اخلاقی، از شناخت گرایی اخلاقی در برابر شناخت ناگرایی اخلاقی، سخن به میان آورده ایم.

این رساله مشتمل بر سه بخش می باشد. نگارنده در بخش اول رساله به بررسی احوال و آثار نجم الدین دبیران کاتبی قزوینی پرداخته است . در بخش دوم بررسی افکار منطقی و فلسفی و کلامی کاتبی را مدنظر قرار داده، و در بخش سوم تصحیح المفصل فی شرح المحصل نجم الدین دبیران کاتبی قزوینی را ارائه نموده است .