با تأمل در نظام تربیتی اسلام درمی یابیم که هدف نهایی این مکتب تربیت انسان های کامل و سعادتمند است که رکن اساسی آن اخلاق می باشد. آموزه های دینی نشان می دهند که تفکر و شناخت از مهم ترین راه کارها برای نیل به اخلاق پسندیده و دوری از رذائل است. لذا در کلام خداوند و به تبع آن معصومان (علیهم السلام) بر شناخت فرد از یک سلسله معرفت های بنیادی در مقام اصلاح و مدیریت اخلاق تأکید جدی شده است. بررسی گزاره های قرآنی و روایی مرتبط با این موضوع حکایت از آن دارد که شش دسته شناخت در اصلاح و مدیریت اخلاق مهمند. این شناخت ها عبارتند از: شناخت انسان از خود و ویژگی هایی که خداوند در اختیار او قرار داده است و نیز ویژگی هایی که به صورت اکتسابی به آن دست می یابد. شناخت کرامت انسان سبب دوری از گناهان و پیروی از امیال نامشروع، ناچیز دانستن دنیا و صبر در برابر مشکلات می شود. نیز خویشتن شناسی از جنب? پستی آغاز و انجام سبب می شود تا انسان از خود بزرگ بینی و تکبر دوری کند. شناخت دیگر، شناخت دنیا است. شناخت واقع بینانه نسبت به دنیا سبب می شود تا انسان با توجه به فنا پذیری دنیا از اندوه، حرص و طمع بپرهیزد و با توجه به سختی های دنیا از جزع دوری کند. توجه به زودگذر بودن دنیا نیز سبب زهدورزی می گردد. همچنین توجه به این که زندگی دنیا، زندگی در لحظه حال است، نه در گذشته و نه در آینده سبب می شود تا انسان فقط رنج و نگرانی لحظه ای را که در آن قرار دارد تحمل کند و صبور باشد. همچنین شناخت ناپایداری و عدم بقای دنیا سبب دوری از آرزوی طولانی، تکبر و تفاخر می گردد. شناخت مرگ به عنوان واقعیتی دیگر از هستی، سبب دوری از آرزوی طولانی، اندوه دنیا و کاهش ترس و اضطراب به گاه مرگ می شود. شناخت آخرت نیز به عنوان سرایی پایدار سبب زهدورزی در دنیا، پرهیز از حرص، عجب و دوری از گناهان می شود. همچنین شناخت خدا از جنبه های گوناگون موجب برخی تأثیرات اخلاقی دیگر می شود. شناخت رازقیت خداوند سبب دوری از ترس از فقر، غم و اندوه، گناه، حرص، طمع و بخل می گردد. همچنین شناخت و یقین به قدرت و توانایی او بر انجام هر کاری سبب دوری از خشم و حزن می شود. شناخت عظمت و بزرگی خداوند نیز سبب دوری از تکبر و ایجاد خشیت می گردد توجه به علم خداوند سبب رهایی انسان از ترس و اضطراب، دوری از زشتی ها و حیاورزی می شود. نیز یقین به لطف و رحمت او سبب دوری از غم، اندوه و یأس و نا امیدی می-شود. شناخت دیگری که در متون دینی به کرات به آن اشاره شده است، شناخت پیامد برخی خلق ها و اعمال است. این شناخت خود به دو دسته شناخت پیامد نیک اعمال و پیامد منفی اعمال تقسیم می شوند. در ذیل شناخت پیامد نیک اعمال مواردی چون آسایش و راحتی دل، برتری و بلندی رتبه، عنایت ویژه خداوند در روز قیامت، ایجاد محبت، برطرف شدن کینه، پاداش و اجر الهی، پیروزی و موفقیت قرار دارد و در ذیل شناخت پیامد منفی اعمال مواردی چون از بین رفتن ایمان، ایجاد ناراحتی و غم، عذاب اخروی و دنیوی، پستی و ذلت، ندامت، کینه و احباط عمل قرار دارد. کلید واژه ها: اخلاق، شناخت، تفکر، خودشناسی، خداشناسی، دنیا و آخرت شناسی، پیامد شناسی.

خانواده به عنوان مصدر پیدایش نسل انسان مهمترین کانون شکل دهی به شخصیت انسان و واسطه دریافت مجموع داشته های نسلهای پیشین است.با توجه به این نکته، در کنار توجه به دریافتهای علوم تجربی، باید برای یافتن بهترین نوع ارتباط میان افراد آن، در دیدگاه خالق انسان به جستجو پرداخت. چه این که اوست که مخلوق خود را می شناسد و برای او بهترین برنامه ها را ارائه کرده است. این تحقیق مهمترین شاخه از ارتباطات درون خانواده را که غالبا میان والدین و فرزندان است، مدّ نظر قرار داده و برای یافتن دستورات خداوند، به سراغ بهترین منابع یعنی قرآن و سنت معصومین? رفته است. پژوهش حاضر با توجه آیات و مراجعه به روایات مربوط به آنها در تفصیل و تبیین بیانات موجز قرآن، سعی در کشف و ارائه آیین نامه ای دارد که با بیان حدود اختیارات و مسولیتهای هر یک از والدین و فرزندان در مقابل دیگری بعنوان نقشه راه بیان کننده ویژگیهای حرکت صحیح در مسیر تربیت در درون خانواده باشد. جهت بالا بردن دقّت در استخراج این دستورالعمل ها آیات و ورایاتی که پدر و مادر را مشترکاً تحت عنوان والدین دیده است و آیات و روایات اختصاصی پدر و مادر، هر کدام به صورت جداگانه مورد ارزیابی قرار گرفته است. در بخش پایانی نیز بحثی راجع به پدر خوانده ها و مادر خوانده ها و فرزند خوانده ها (مانند بحث رضاع و آثار آن )، در قرآن آورده شده است که این مباحث، می توانند به عنوان شاهد و موید به کار گرفته شوند. این پژوهش در سه فصل آماده گردید: فصل اوّل: کلیّات شامل: تبیین موضوع و محدوده پژوهش، اهمیت، اهداف، بیان مسأله تحقیق، فرضیه ها، پیشینه(همراه با معرفی منابع متعدد مرتبط با موضوع)، تبیین مفاهیم کلیدی در پژوهش، روش پژوهش و تنگناها در مسیر پژوهش. فصل دوّم: گونه های مشترک تعامل والدین با فرزندان در قرآن وروایات. فصل سوّم: گونه های اختصاصی تعامل میان والدین و فرزندان در قرآن و روایات. حاصل این پژوهش علاوه بر اثبات وظیفه والدین و فرزندان در ارتباط با یکدیگر و ارائه الگوهای پیشنهادی در آیات و روایات برای ارتباط والدین و فرزندان، کشف پیوند های محکم و ظریف میان آیات و روایات است.

چکیده دین ابعاد گسترده ای دارد و تمام ابعاد وجودی انسان را می شناسد و در جهت سعادت بشری برنامه صحیح و روشمندی را تنظیم نموده است. یکی از عرصه هایی که دین مورد توجه خاص قرار داده ،تربیت به خصوص تربیت دینی است. تربیتی که در ضمن شکوفایی استعدادهای آدمی ،گفتار و اعمال و در کل تمام جوانب زندگی او را جهت دهی الهی و توحیدی کرده و سعادت دنیوی و اخروی را تأمین نماید. یکی از بهترین زمینه های تحقق این تربیت درجوامع انسانی برپایی حکومت دینی است. حکومتی که اهداف و وظایف خود را از دین می گیرد و در راستای این تحول، فرامین و قوانین فردی و اجتماعی دینی را در جهت رشد و کمال حقیقی انسانها محقق می سازد. با بررسی منابع بنیادین اسلامی، قرآن و حدیث مشخص می شود که حکومت دینی علاوه بر آنکه در ایجاد امنیت و رفاه عمومی جامعه و تنظیم روابط اجتماعی مسئول است؛ در هدایت جامعه به سمت کمال و تربیت دینی مردم نیز وظیفه ای سنگین بر دوش دارد. در ادامه بررسی این ادله و ادله مختلف دیگر می توانیم ادعا کنیم که بدون شک حکومت در تربیت اجتماعی مردم دخالت دارد زیرا مسئول به حفظ مصالح عموم جامعه و پیشبرد آن به سمت اهداف خاصی است؛ ولی در عرصه تربیت فردی تنها در مواردی حق دخالت دارد که حریم خصوصی افراد با حقوق دیگران و عفت و حیا و در کل مصالح عمومی و شریعت دینی تزاحم پیدا کند. حکومت دینی از رهگذر راهکارهای مختلفی می تواند در تربیت دینی مردم نقش موثری را ایفا کند. نخستین راهکار، ایجاد بسترهای لازم جهت تربیت دینی مردم مانند،ایجاد عدالت اقتصادی و ساماندهی خانواده و جلوگیری از مسئولیت افراد ناشایست و راهکار دیگر تبیین صحیح باورهای دینی از طریق راهها و ابزارهای مناسب و آخرین راهکار مطرح شده تنبیه و تشویق به جا و مناسب است. در صورت حرکت حکومت و مردم در مسیر صحیح و همکاری کامل آنها با یکدیگردر پیش برد اهداف دینی ، می توان انتظار جامعه ای سعادتمند در دنیا و آخرت را داشت. واژگان کلیدی: امام علی (علیه السلام ) - حکومت - تربیت دینی - نهج البلاغه.

تصمیم زیربنای اعمال و رفتار آدمی و نمود قدرت اراده و اختیار اوست و به طورحتم رشد و تعالی انسان در گرو تصمیم گیری های درست و اجرای بهینه آنهاست. ازهمین رو شناخت فرآیند تصمیم سازی وعوامل تاثیرگذاربرآن از نظر دین مبین اسلام در پرتو هدایت قرآن و روایات معصومین(ع) در رشد و بالندگی انسان و رسیدن او به سعادت اخروی و دنیوی نقش بسزایی خواهد داشت. در این تحقیق با روش کتابخانه ای-تحلیلی وبا استفاده از آیات و روایات معصومین(ع)عوامل ومولفه های تاثیرگذاربرفرآیند تصمیم سازی وآفات وآسیب های آن را شناسایی نمودیم. برهمین اساس می توان گفت از نظر دین مبین اسلام تصمیم گیری درست و موثر با رعایت موارد ذیل به دست می آید. بسترسازی مناسب با پرورش عادتهای خوب، جهت دهی الهی با خالص سازی نیت وانگیزه، به کارگیری تعقل وتفکر، بهره گیری از دوراندیشی، احتیاط، عبرت گیری، بهره گیری ازعلم و آگاهی، مشورت و...و پرهیز از غفلت، شتاب و تأخیر و با تقویت نیروی عزم و قاطعیت با فرصت شناسی وکوتاه کردن آرزوها وسرانجام با توکل بر خداوند متعال. همه این موارد درپایان این تحقیق در اصولی بیست گانه آورده شده است. کلید واژه ها: تصمیم سازی، اصول تصمیم سازی، تصمیم گیری عاقلانه

هدف از این بررسی یافتن عوامل تقویت کننده ی نیروی «صبر» از نگاه قرآن و ارائه الگوی قرآنیِ توان افزایی در تحمل سختی ها است. این پژوهش از نوع «کتابخانه ای» است که در آن بیش از سیصد آیه در 14 جریان دشوار از زندگی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) با تکیه بر تفاسیر مورد بررسی قرار گرفته اند؛ و عوامل تقویت کننده در هر کدام با استفاده از روش «پژوهش معکوس» مشخص شده اند. یافته های این پژوهش آن است که اولاً: تعداد 45 عامل توانمند سازی در چهار موقعیت: اصل رسالت، انکار رسالت، جنگ روانی و جهاد استفاده شده است. ثانیاً: این عوامل به دو بخش تقسیم می شوند: «پیشینی» با دو عامل، و «پسینی» مجموعاً با 43 عامل که خود به سه گروه تقویت «خدا محور» با 24 عامل ، «عاقبت محور» با نُه عامل و «مشکل محور» با 10 عامل طبقه بندی می شوند. ثالثاً: توان افزایی در هر کدام از آن موقعیت های چهارگانه، الگویی خاص و متفاوت از دیگری دارد؛ بدین شکل که در هر موقعیت، از همه یا برخی از بخش ها و گروه های تقویتی استفاده شده، و از هر گروه نیز به تناسب موقعیت، عوامل خاصی به کار گرفته شده اند. رابعاً: در میان عوامل، تقویت «تعمیمی» با نُه بار و تقویت های «معنوی» و «عذاب انتظاری» هر کدام با پنج بار تکرار، بیشترین کاربرد را در این الگوها داشته اند. نتیجه این بررسی آن است که برای توان افزایی در سختی های سیاسی اجتماعی دین، باید نگاه تک عاملی را کنار گذاشت و به تناسب ماهیت هر پدیده، از مُدل های ترکیبی استفاده نمود.

پرسش از معیار ارزش گذاری رفتارهای بشری، پرسشی کُهن و مهم در همه مکاتب اخلاقی از قدیم تا کنون بوده است. هدف این پژوهش، یافتن منشأ اخلاقی شمرده شدن رفتارهای بشر، از منظر خدای متعال است. از آن جا که طیف وسیعی از مفاهیم اخلاقی را مفاهیم اخلاق اجتماعی تشکیل می دهند، شناسایی ملاک اخلاقی شمرده شدن رفتارهای اجتماعی بشر، هدف اصلی و مهم این پژوهش به شمار می رود. روش و سیر انجام شده این پژوهش، عبارت است از: بررسی مبنای اخلاق از نگاه علوی، با جمع آوری و تحلیل متون اسلامی مربوط به خودکانونی و خداکانونی، سپس جمع آوری و تحلیل متون خاصِّ مربوط به ارزش ها و ضد ارزش های اجتماعی برای شناسایی نقاط کانونی آن ها. یافته های این پژوهش نشان می دهد در حوزه مبنای اخلاق، از منظر علوی دو نقطه کلیدی و مهم وجود دارد: نقطه کانونی «خود» و نقطه کانونی «خدا». و برای رسیدن به این نقطه کانونی چاره ای جز «عبور از خود» به عنوان اولین گام لازم، نخواهد بود. در حوزه تحلیل 19 عنوان اخلاقی بحث شده در این پژوهش، یافته ها عبارت است از: الف) اخلاق اجتماعی به دو گونه اصلی قابل تقسیم است؛ یکی حوزه مناسبات فرد با دیگران و دیگری واکنش فرد به مناسبات دیگران با یکدیگر. ب) حوزه مناسبات فرد با دیگران، با توجه به انواع مسائلی که در روابط اجتماعی وجود دارد، به گونه های متعددی قابل تقسیم است. ج) عناوین 19 گانه در قالب پنج گونه مسأله یا موقعیت کلی شکل می گیرند. 1. هنگامه مقایسه؛ که چهار عنوان (تکبر، تواضع، خودرأیی، مشاوره) در این گروه قرار می گیرند. 2. هنگامه رعایت حقوق دیگران؛ که دو عنوان (عدالت و ظلم) را شامل می شود. 3. هنگامه برخورداری از نعمت؛ که گاه حالت صاحب نعمت مد نظر قرار می گیرد و جایگاه بروز دو عنوان (بُخل و جود) است، و گاه حالت دیگران در برابر صاحب نعمت لحاظ می شود که عناوینی چون (حسد، غبطه، نُصح و همچنین امانت داری و خیانت در امانت) امکان بروز می یابند. 4. هنگامه بروز خطا و اشتباه؛ که نسبت به شخص خطاکار عناوینی چون (عذرخواهی و جبران خطا) را پدید می آورد و نسبت به واکنش دیگران به خطای رخ داده، عناوینی چون (غضب، حلم و بردباری، پذیرش عذر دیگران، رد عذر دیگران) امکان بروز و ظهور پیدا می کنند. 5. هنگامه گزارش واقعیت؛ که اگر صرف مطابقت گزارش با واقع لحاظ شود عنوان (صدق و کذب) شکل می گیرد و اگر قصد گزارش کننده لحاظ شود عناوینی چون (غیبت و عیب پوشی) به منصه ظهور می رسند.

آیا استعاذه آثار روانشناختی نیز دارد؟ بخش مهمی از این نوشته به بررسی اثرات استعاذه بر جان و روان انسان اختصاص دارد و یافتن و گردآوری این آثار و نیز تحلیل چگونگی اثر گذاری استعاذه در پرتو متون دینی اعم از قرآن و حدیث، تعهد این پایان نامه است. در بررسی متون مرتبط که در قرآن و برخی تفاسیر و نیز متون روایی شیعه و اهل سنت صورت گرفت، به دو دسته آثار روانی ایجابی و سلبی دست یافتیم. آثار ایجابی شامل سه احساس آرامش و بهره مندی از رحمت خدا، امنیت خاطر از گزند دشمنان و مصونیت نسبی در برابر شیطان است. آثار سلبی نیز در بردارنده چهار امر است که مهمترین آنها دور شدن برخی ترس ها و دلهره های عادی مانند ترس از دشمنان و بیمناکی از پیشامدهای ناگوار و نیز ترسهای غیر منطقی و نامتعارف مانند تنهایی هراسی، شب هراسی که در دانش روانشناسی نوین (فوبیا) خوانده می شوند. در آثار سلبی همچنین به نقش استعاذه در زدودن یا تقلیل اضطراب، افسردگی وخشم نیز پرداخته شده و متون مرتبط یافته و آورده شده است. در همه این موارد نقش استعاذه برای ایجاد این آثار مثبت و یا زدودن آثار منفی تایید شده است، ولی برای برخی دیگر از آثار روانی مانند اختلالهای حاد شخصیتی، تمایل به خودکشی، احساس حقارت و کهتری، و یا خودشیفتگی به متون تایید و رد کننده و مرتبط دست نیافیتم. گفتنی است به دلیل نیاز به تعریف استعاذه و دامنه آن از جهت مستعیذ، مستعاذ منه و مستعاذالیه و نیز اهمیت استعاذه، در فصلهای ابتدایی به این موضوعات در زیر عناوینی مانند معناشناسی و حقیقت استعاذه و اهمیت و گستره آن به صورت گذرا پرداخته شده است .

موضوع این پژوهش به کارگیری اسلوب نقل قول های قرآن کریم است.آیات قرآن کریم دارای اسلوبی ویژه در هدایت گری وازجمله قصّه پردازی، نقل های تاریخی، تجربه های آدمی، نقل سنّت وسیره ی نیاکان به منظور پند پذیری انسان ها از حوادث تلخ و شیرین و فرجام به مقصد رسیدگان یا زیان دیدگان، در پیش گیری و اصلاح ناهنجاری های رفتاری است. این پژوهش با شناسایی همه ی نقل قول ها در قرآن کریم وطبقه بندی آن ها کوشیده است تا دلایل به کار گیری نقل قول ها را تبیین نماید و در پرتو آن ، آثارتربیتی این نقل ها را به دست آورد .عمده ی مباحث به رغم حجم گسترده نقل قول ها در دو بخش سامان یافته است بخش گزارش وتوصیف که طبقه بندی نقل ها در این قسمت انجام یافته وبخش دوم تحلیل یافته ها وبه دست آوردن مبانی وروش های تربیتی است

چکیده احساس نظارت؛ یعنی، انسان توجّه کند که ناظران، تمام کارهای او را زیر نظر دارند و از تمام حرکات و سکنات ریز و درشت، خواه در قالب گفتار، رفتار و یا افکار آگاه هستند، سوال مهم این است که این احساس، چگونه می تواند انسان را در جهت دهی انگیزه ها به سمت خیر، دوری از گناهان، تحمّل سختی ها و ... یاری رساند؟ نگارنده در این تحقیق با استفاده از آیات و روایات معصومان? با بیان ناظران، دامنه و عمق نظارت الهی، عوامل و موانع تأثیرگذاری بر احساس نظارت، به بررسی تأثیر احساس نظارت بر رفتار انسان و تقویت این احساس می پردازد. از عوامل تأثیر گذار بر شدت و ضعف این احساس، توجّه به کثرت ناظران اعمال، عمق و دامنه ی نظارت و ثبت و ضبط شدن اعمال است. از ثمره های مهم این توجّه، پیدا شدن ترس و امید است؛ گفتنی است که این دو پدیده سبب می شود که انسان دائم از رفتار و اخلاق خود مراقبت کند؛ از رفتار ناپسند دوری کرده، به رفتار پسندیده روی آورد؛ در برابر دشواری های زندگی و وسوسه های شیطان مقاومت کرده، انگیزه برای تلاش در زندگی پیدا کند و مهم تر از همه، نظارت و مراقبت درونی را در خود تقویت و فعّال تر کند. کلید واژه ‍ ها: ناظران اعمال، نظارت الهی، احساس نظارت

اعتقاد به یگانگی خداوند و تکیه و اعتماد بر او یکی از اعتقادات مشترک بین ادیان الهی به حساب می آید و پیروان ادیان الهی زمانی که امید خود را از دست می دهند به خداوند که نیرویی برتر است روی می آورند و کار خود را به او می سپارند. پس بحث توکل به خدا در کتاب های مقدس ادیان الهی مانند قرآن و عهد عتیق بیان شده است. هدف از این بررسی نشان دادن یکی از وجوه مشترک میان دو دین اسلام و یهود است تا به این وسیله زمینه همزیستی و تحقیق صحیح و بدون غرض ورزی فراهم شود. روش ما در این پژوهش روش کتابخانه ای مبتنی بر بررسی مقایسه ای بوده است. این پژوهش به بررسی ابعاد مختلف بحث توکل به خدا در قرآن و عهد عتیق پرداخته است؛ یعنی مصادیق توکل به خدا، ویژگی های خداوند به عنوان منبع توکل، ویژگی بارز متوکل، آثار توکل به خدا در قرآن و عهد عتیق مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد قرآن و عهد عتیق هر دو در بیان مصادیق توکل در دو یا سه موردمشترکند؛ در برابر توطئه های دشمن و تهدیدهای مشرکان و طاغوت، همچنین توکل در برابر حمله دشمن را با تفاوتهایی هر دو مطرح می کنند علاوه بر این ها قرآن مصادیق دیگری نیز ذکر می کند مانند: تصمیم گیری، مراحل مختلف تبلیغ دین، در برابر آزار و اذیت های دشمن، در برابر پیشنهاد های کافران و مشرکان، هنگام تبری از مشرکان، هجرت در راه خدا و در هنگام پذیرش پیشنهاد صلح. تطبیق مصادیق توکل در دو کتاب نشان می دهد که قرآن کریم به نکات ظریف و موثر در زندگی توجه خاص داشته است. همچنین خداوند در قرآن امر به توکل می فرماید، در حالی که در عهد عتیق امر به توکل به خدا بسیار کم است. وحدانیت، قدرت، جاودانگی، عدالت، رحمت از ویژگی هایی است که قرآن و عهد عتیق به طور مشترک برای خداوند به عنوان منبع توکل بر می شمارند و گاه قرآن در بیان یکی از این ویژگی ها از تعابیر مختلفی استفاده می کند تا مفهوم آن ویژگی بسیار خوب برای بنده قابل درک باشد. البته این دو کتاب در ارائه برخی ویژگی ها تفاوت هایی دارند؛ قرآن ویژگی های ربوبیت، علم، مالکیت، عزیز و شکست ناپذیر، حکیم، هادی، مقدر، مولی و سمیع و عهد عتیق نیز ویژگی وفای به وعده، محبت، نیکو و حافظ بودن را علاوه بر ویژگی های مشترک بیان می کنند. گویی قرآن منبع توکل یعنی خدا را با تعابیر و ویژگی های بیشتری معرفی می کند تا انسان معرفت و شناختش نسبت به او بیشتر شود و با اعتماد بیشتری امور خود را به او بسپارد. ایمان مهمترین ویژگی است که قرآن و عهد عتیق برای متوکل لازم می داند. البته کسانی که ایمان ندارند نیز راهی جز توکل بر خدا ندارند. عهد عتیق ویژگی های ترس از خدا داشتن، شناخت و معرفت نسبت به خدا داشتن و صالح و نیکوکار بودن را نیز برای متوکل مطرح می کند که این موارد ذیل ایمان جای می گیرند. قرآن و عهد عتیق هر دو، محبوب خدا شدن، شجاعت، تقویت اراده، رضایت خداوند، پیروزی، بدون حساب روزی گرفتن و برکت یافتن را از آثار توکل بر خدا می شمارند و علاوه بر این موارد قرآن به صبر، ایمنی از شر شیطان، پاداش اخروی و کفایت امور نیز اشاره می کند و عهد عتیق نیز وارث زمین شدن، آرامش، امید داشتن، شاد بودن، یاری خداوند، نجات، شرمنده نشدن، هدایت شدن را بر می شمارد.

در این تحقیق با بررسی جنسیتی متون دینی (قرآن و حدیث) در حوز? خانواده، آن ها را از جهت نوع خطاب مورد تحلیل و بررسی قرار داده و به بحث دربار? شباهت ها و تفاوت های آموزه های خطاب شده به زن و مرد پرداخته ایم. مسئل? اساسی در این پژوهش آن است که اسلام در هر یک از موضوع های مورد بحث، مسئولیت را برعهد? کدام جنس نهاده و چه وظایف و حقوقی را برای هر کدام از آن ها در نظر گرفته است؟ و چه نسبتی میان وظایف و مسئولیت های زن و مرد وجود دارد؟ و آیا در نوع مسئولیت ها تفاوتی وجود دارد یا نه؟ در این پژوهش این نکته بررسی می شود که به لحاظ آماری بحث تفاوت خطاب ها تا چه حد صحیح است و به لحاظ محتوایی اگر تفاوتی در این خطاب ها وجود دارد به چه دلیلی است و چه حکمتی دارد. روش تحقیق حاضر، این است که ابتدا اقدام به جمع آوری متون مربوطه نموده و برای این کار، کتاب «تحکیم خانواده از نگاه قرآن و حدیث» تألیف آیت الله محمدی ری شهری که مجموع? جامعی از روایات مربوط به خانواده است، محور قرار داده شده است و پس از طبقه بندی و ارائ? تعالیم گرد آوری شده بر اساس موضوع، نوع خطاب هم? تعالیم دینی مذکور مورد بررسی قرار گرفته و در آخر هر بحث به تحلیل نوع و فراوانی خطاب ها و بررسی تفاوت یا تشابه آن ها پراخته شده است. در این راستا خطاب ها به سه دست? زیر تقسیم شده-اند: 1ـ خطاب اختصاصی به مرد 2ـ خطاب اختصاصی به زن (در مسائل قبل از ازدواج خطاب به سرپرست و خانواد? دختر است) 3ـ خطاب مشترک. در تعالیم دینی اسلام، هم زنان به رعایت حقوق مردان توصیه شده اند و هم مردها به انجام تکالیفی در برابر همسر، ملزم گشته اند، البته با توجه به یافته ها و تعالیم ذکر شده، وظایف مرد در راستای تحکیم خانواده بیشتر و سخت تر از زن بوده و مسئولیت او در این زمینه بیشتر است. شایان توجه است که در برخی موارد زن و مرد به صورت مشترک به یک موضوع توصیه و یا از آن نهی شده اند. نکت? دیگر این است که درصورت وجود تفاوت در نوع خطاب ها، دلیل آن تفاوت در نقش زن و مرد در خانواده و تفاوت در روحیات آنان بوده است. بر اساس بررسی های انجام شده به این نتیجه رسیدیم که اسلام به هیچ وجه در حق هیچ گروهی اعم از زنان و مردان ظلم ننموده و به هرکدام از آنان با توجه به روحیات، استعداد و توانایی هایشان توصیه هایی متفاوت داشته است. این مسئله نشان? ریزبینی و دقت اسلام و داشتن شناخت کامل از انسان می باشد.

توجه به مسائل اخلاقی سابقه ای به درازای تاریخ بشری دارد . در علم اخلاق صفات اخلاقی به دو دسته فضائل و رذایل اخلاقی تقسیم می شود، در چند سال اخیر و با پیشرفت علم روانشناسی ، گرایشی جدید به نام روانشناسی مثبت بوجود آمده که این علم توجه خود را به فضائل اخلاقی و قابلیت های انسانی معطوف کرده است. توجه به فضائل اخلاقی بدون نگاه به رذائل اخلاقی کاری ناقص می باشد و به همین خاطر نگاهی جدید در روانشناسی مثبت بوجود آمده که به رذایل اخلاقی و اثر آنها در تضعیف فضایل اخلاقی توجه می نماید. سه رذیله اخلاقی مهم که در منابع دینی و اخلاقی به آنها توجه فراوانی شده است کبر ، حرص و حسد می باشند، اهمیت این سه صفت به قدری زیاد می باشد که از آنها در روایات به عنوان(( اصول الکفر)) تعبیر شده است. برای شناسایی هر امری در زندگی احتیاج به دانستن نشانه های آن داریم و رذایل اخلاقی نیز از امر مستثنی نیستند بنابراین برای شناسایی رذایل اخلاقی باید ملاکی عینی برای آنها در اختیار داشته باشیم ، و همچنین با توجه به فرهنگ اسلامی و ضرورت اسلامی سازی علوم انسانی باید این نشانه شناسی از طریق منابع دینی صورت بگیرد. در این تحقیق به نشانه شناسی این سه صفت اخلاقی و اثر آنها بر فضائل و قابلیت های مطرح شده در روانشناسی مثبت پرداخته شده است.برای رسیدن به هدف تحقیق برای کبر 20 نشانه و برای حرص 15 نشانه و برای حسد 25 نشانه از منابع اسلامی استخراج شده و سپس رابطه نظری این نشانه ها را با قابلیت های مورد تاکید روانشناسی مثبت بررسی گردید که اثر منفی صفات فوق در اکثر قریب به اتفاق قابلیت ها بدست آمده است

اخلاق زیست محیطی با سابقه دارترین شاخ? اخلاق کاربردی است که مسائل نوپدید اخلاقی، در زمین? محیط زیست را بررسی می کند. این اخلاق، با قضایایی دربار? انسان با محیط زیست، شناخت طبیعت از سوی انسان و احساس مسئولیّت نسبت به آن و الزام انسان به حفظ برخی از منابع طبیعی برای نسل های بعدی، آلودگی، نظارت بر جمعیت، کاربرد منابع طبیعی، تولید و توزیع خوراک، تولید و مصرف انرژی، حفاظت از حیات وحش و تنوّع گونه های مختلف سر و کار دارد. آب، یکی از عناصر حیات بخش در عالم می باشد که اساسی ترین سنگ زیرین خلقت بشر و کل عالم هستی را تشکیل می دهد و به عنوان یکی از کلیدی ترین عناصر دخیل در توسع? اجتماعی و سیاسی کشورها به شمار می آید. ترویج اندیشه اخلاق زیست محیطی از منظر اسلام، که کامل ترین دستور زندگی بشریت است، بهترین شیو? جهت فایق آمدن بر بحران های موجود، مخصوصاً در حوز? آب است. در منابع دینی، از جمله آیات و روایات، اشارات گوناگونی به جایگاه آب شده و نکات ظریفی در آن دیده می شود. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و در برخی موارد به صورت مقایسه ای و انتقادی با شیو? گرد آوری، فیش ها و به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است و اهداف آن تدوین راهکارهای دینی جهت تحول رفتاری انسان ها در حوز? اخلاق زیست محیطی در حوز? آب می باشد. بررسی ها نشان می دهد که اسلام دارای اصول اخلاقی و عملی ارزشمندی چون مسأله عدالت در حوز? فردی و اجتماعی، صرفه جویی و ابزار صرفه جویی، امانت داری، رعایت حقوق دیگران و حرمت اسراف و آلودگی آن است. در این پژوهش سعی شده است، آب از منظر اسلام بخصوص، آیات و روایات و فقه اسلامی مورد کاوش قرار گیرد.

مفهوم موعظه با تأمل در کتاب های لغت و معنای استعمالی به کار رفته در روایات به معنای هدایتِ پیامد محورِ بازدارنده است ولی گاه مردم از موعظه اثر نمی پذیرند و هدایت نمی شوند. مسأله اساسی این جاست که با وجود بی نقص بودن موعظه و موعظه کننده، چرا موعظه ایشان ناکارآمد می شود؟ با آن که ناکارآمدی موعظه به سه عنصرِ ارکان موعظه وابسته است اما هدف این پژوهش آن است که موارد تاثیر گذار در موعظه شونده را بررسی کند. یافته این پژوهش آن است که قرآن کریم از تقوی و ایمان، و روایات معصومان از واعظ درونی، عقل و زهد به عنوان عوامل پذیرش موعظه یاد کرده اند. در برابر عوامل، موانعی نیز وجود دارد که موعظه را بی اثر می کند. این موانع عبارتند از: قساوتِ قلب، غفلت، غره، هوی، حب دنیا و عشق. با تحلیل و بررسی بر روی عوامل و موانع و با دست آوردن ارتباط بین آن ها، نتیجه حاصل بر این منوال است که پذیرش موعظه زمانی محقق می شود که انسان از چهار بعد دارای سلامت باشد. سلامت خاستگاه، سلامت قدرت شناخت، سلامت رغبت و سلامت عملکرد. فرد با داشتن سلامت خاستگاه طالب موعظه می شود و با قدرت شناخت درستی و مصداق آن را می شناسد و زمانی که مطابق با رغبت وی باشد بدان متمایل می شود و در نهایت با داشتن قدرت عملکرد بدان عمل می کند.

ذکر و یاد خدا با همه مراتبش حلقه اتصال بین انسان و خداوند است.این مساله در زندگی انسان از چنان ضرورتی برخوردار است که می تواند سعادت و شقاوت انسان را رقم بزند ، بر همین اساس مورد تاکید قران کریم و ائمه اطهار(ع) قرار گرفته است. هدف از این بررسی شناخت هر چه بیشتر این مساله مهم و تبیین کارکرد های ان جهت ترغیب مشتاقان سلوک به سوی خداست . روش ما در این پژوهش روش کتابخانه ای است که با رویکرد روایی و ادعیه ماثوره ، کارکرد های ذکر را مورد بررسی قرار داده است . این پژوهش به بررسی اهمیت و کارکرد های ذکر از منظر ائمه اطهار (ع) پرداخته است ، به عبارت دیگر ذکر و یاد خدا چه کارکرد هایی در زندگی دنیوی و اخروی انسان دارد و اینکه ترک ذکر و غفلت از یاد خدا چه پیامدهای شومی می تواند در زندگی شخص ایجاد کند . یافته های این پژوهش نشان می دهد که ذکر خدا کارکرد های سرنوشت سازی برای شخص ذاکر دارد . جامع ترین این کارکرد ها یاد متقابل خداوند است زیرا خداوند وعده قطعی داده که هر کس از او یاد کند خداوند نیز متقابلا از او یاد می کند . در واقع هر کارکرد دیگری که بای ذکر خداوند مطرح کنیم تبیین همین یاد متقابل است . افت زدایی از زندگی مادی و معنوی ،پرورش و شکوفایی روح ،دستیابی به علم و حکمت جهت برون رفت از تنگناها ، حل مشکلات مادی و تامین نیازهای زندگی و در یک کلمه مورد محبت واقعی خداوند قرار گرفتن را از مهمترین کارکردهای ذکر و یاد خدا بر شمرد . اگر چه ذکر خدا کارکرد های مثبت فراوانی دارد و سعادت انسان را رقم می زند در مقابل ترک ذکر و یاد خدا هم می تواند پیامدهای غیر قابل جبرانی را بوجود بیاورد . فراموشی متقابل ، تسلط شیطان بر انسان ، قساوت قلب ، معیشت سخت و در نهایت حسرت و شقاوت در اخرت به عنوان مهمترین این پیامدها مطرح است .

تسلیم یکی از مفاهیم اساسی در اسلام است که از نظر قرآن و روایات مفهوم آن, انقیاد محض در پیشگاه خداوند متعال و انقطاع کامل از غیر خدا و چیزی را جز یاد و مهر او در دل قرار ندادن می باشد؛ این پژوهش با هدف مشخص کردن این مسئله که ضرورت تسلیم چیست و شاخصه ها و آثار آن کدام است, انجام شده است. روش پژوهش حاضر یک بررسی توصیفی ـ تحلیلی می باشد. یافته های اصلی این پژوهش در حوز? ضرورت از سه مبنای اصلی که شامل: خداشناسی, انسان شناسی و جهان شناختی است تشکیل شده است و مجموع? آنها نشان دهند? این است که چون انسان موجودی جاهل و نیازمند و در عین حال هدفمند بوده و به دنبال تکامل می باشد و از طرف دیگر در جهانی زندگی می کند که قوانینی ثابت و تخلف ناپذیر داشته و در عین حال خدایی دارد که مالک و مدبّر و هادی و ربّ و عالم و قادر است, پس به مصلحت انسان است که در هم? امور تسلیمِ محض خداوند باشد تا به سعادت دنیا و آخرت برسد, و در غیر این صورت آسیب دیده و به نتیجه نخواهد رسید. یافت? دیگر تسلیم, دربار? شاخصه های آن می باشد که خصیصه ها و نشانه های انسان تسلیم را بیان می کند که مشتمل بر راضی بودن به تقدیر الهی, پذیرفتن حق, صدق و اخلاص, مقدّم داشتن اراد? خدا بر اراد? خود, تنها به خدا اتکا داشتن, رضایت از داوری خدا و رسول اکرم (|) , خود را مالک چیزی ندانستن, تواضع و فروتنی است که هم? آنها در عنوانِ موحد تام بودن, جمع است. و یافت? آخر, دربار? آثار تسلیم در زندگی است که عبارت است از: هدایت, رستگاری و سعادت, سلامت نفس, آسایش و آرامش, خشنودی و سرور, حفاظت و امنیّت و برآورده شدن حوائج؛ و از جمله نتایجی که از این پژوهش بدست می آید این است که با شناساندن ضرورت تسلیم و آثارش به مردم جامعه, می توان میزان انقیاد آنها را در برابر اوامر الهی افزود و با تبیین درست این مبانی و تفهیم آن به مردم, سطح دین داری و شادکامی جامعه را ارتقا داد, همچنین در سیستم های آموزشی یا روانشناسی و جامعه شناسی با کمک شاخصه های تسلیم, می توان نقاط ضعف و قوت مردم را شناسایی نمود, تا به این وسیله جامعه را هر چه بیشتر به سمت سلامت و دین مداری و نشاط سوق دهیم و از کسالت و رخوت عمومی باز داریم.

هر یک از موضوعات و مفاهیم اخلاقی باید در موقعیت های عینی زندگی، تببین و شاخص گذاری شود. یکی از مفاهیمی که در خانواده و خصوصا در روابط همسران کاربرد زیادی دارد? رفق است. ما در این تحقیق در صدد برآمدیم شاخص های رفتاری آن را در این روابط تببین نموده تا بتوان بر اساس آن خانواده رفق مدار را مشخص کرد. طی این تحقیق،ابتدا با مفهوم شناسی لغوی و روایی رفق و افتراق آن با مفاهیم مشابه در فصل اول، مقدمه ای برای تبیین نظریه اخلاقی رفق و معیار آن در فصل دوم، فراهم گردیده و سپس با تحلیل آیات و روایات استخراج شده، شاخص های رفتاری رفق در سه حیطه کلی روابط همسران- حیطه اختلاف ها، حیطه مسئولیت ها، حیطه نیازها-، بدست آمده است. پس از آن، در بخش دوم، با توجه به مولفه های رفق و شاخص های آن، ساخت مقیاس رفق همسران، به صورت پرسشنامه اولیه در دستور کار قرار گرفت و در نهایت یک آزمون 50 ماده ای جهت سنجش رفق در روابط همسران ساخته شد.