رساله حاضر کوششی است برای توصیف گفتار کودکان 6 ساله فارسی زبان تهرانی(پایه اول دبستان) در قالب نظریه نقشگرای نظام‏‏مند هلیدی و متیسن (2004). در این رساله که در پنج فصل تدوین یافته از دو فرانقش متنی و تجربی این نظریه برای توصیف گفتار کودکان استفاده شده است.ضرورت و اهمیت چنین پژوهشی از موارد ذیل ناشی می‏شود.نخست اینکه مطالعات توصیفی درباره زبان فارسی و به ویژه درباره گونه گفتاری زبان فارسی و آن هم گفتار کودکان بسیار کم انجام شده است. دوم اینکه دستیابی به یک نظریه زبان‏‏شناختی منسجم و یکپارچه در توصیف زبان فارسی و گونه ‏ ‏های آن برای جامعه علمی ایران لازم و ضروری است. و آخر اینکه سایر رشته‏‏های علمی و مطالعات غیرزبان‏‏شناختی اما مرتبط و مربوط به زبان فارسی مانند روان‏‏شناسی زبان، جامعه‏‏شناسی زبان، آسیب‏‏شناسی زبان، هوش مصنوعی، کاملاً و جداً به توصیفی دقیق و جامع از زبان فارسی نیازمند و محتاج هستند.داده‏‏ ‏های مطالعه شده در این رساله بیش از چهار هزار و دویست بند (ساده و مرکب) می‏باشند. این داده‏‏ ‏های گفتاری کودکان از پژوهشی انجام شده در سالهای 1380 تا 1384 با نام "طرح ملی واژگان پایه در کودکان ایرانی" استخراج و تهیه شده‏‏اند. این داده‏‏ ‏ها از بیان 14 داستان مصور (آزمون تولیدی) توسط 20 کودک فارسی زبان جدیدالورود پایه اول دبستان در شهر تهران حاصل آمده‏‏اند (10 دختر و 10 پسر که بطور تصادفی انتخاب شدند). هر داستان با 3 تا 4 تصویر رنگی و گویا نمایش داده شده است.نتایج کلی این پژوهش نشان می‏دهند که: 1- دختران نسبت به پسران، در توصیف داستانهای مصور، از بندهای بسیار فراوان‏‏تری (دو برابر پسران) استفاده می‏کنند. 2- 90 درصد از بندها در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، بند ساده‏‏اند و 10 درصد مابقی، بند مرکب می‏باشند. 3- دختران غالباً نشانه‏‏‏ ‏‏‏ها‏‏ی پیرونما را بکار می‏برند (67 درصد) ولی پسران غالباً این نشانه‏‏ها را به کار نمی‏برند (68 درصد). 4- میزان بروز آغازگرهای تجربی نشاندار در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، 18 درصد است. 5- میزان حذف ضمیر فاعلی در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، 55 تا 60 درصد است و به عبارت دیگر، حذف ضمیر فاعلی، تمایلی غالب و فراوان و بی‏نشان است. 6- در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، میزان کاربرد آغازگرهای مرکب/ چندگانه 30 درصد بوده است. 7- سلسله مراتب زیر برای انواع توالی‏‏های احتمالی در آغازگرهای مرکب/ چندگانه در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان مشاهده شده است: متنی- تجربی (98%)< بینافردی- تجربی (5/1%) < متنی – بنیافردی- تجربی (1%). 8- آغازگر متنی در 98 درصد از آغازگرهای مرکب/ چندگانه بکار رفته است. 9- فراوان‏ترین آغازگر متنی، کلمه (بعد) و گونه‏‏های آن بوده و پس از آن، کلمه (دیگر) و گونه‏‏های آن بوده است. 10- آغازگر متنی در بندهای پیرو غالباً (که) است و پس از آن و با کاربرد بسیار کمتر، (تا) می‏باشد. 11- در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان، میزان کاربرد آغازگر بینافردی در آغازگرهای مرکب/ چندگانه تنها 2 درصد است. 12- فرایندهای شش‏گانه فرانقش تجربی با بسامد زیر در گونه گفتاری زبان فارسی در کودکان مشاهده شدند: مادی(5/61 %)< رابطه‏ای(13 %)< ذهنی(10 %)< وجودی(7 %)< رفتاری(5/6 %)< بیانی (2%) 13- پسران بیشتر از دختران از فرایندهای مادی استفاده می‏کنند (68 درصد به 58 درصد) و دختران بیشتر از پسران از فرایندهای ذهنی استفاده می‏برند (12 درصد به 6 درصد). 14- فرایندهای مادی بیش از 60 درصد از کل فرایندها را در گونه گفتار زبان فارسی در کودکان به خود اختصاص می‏دهند. 15- پسران و دختران در کاربرد فرایندهای رابطه‏ای، وجودی، رفتاری و بیانی، تفاوت و اختلاف معناداری را نشان نمی‏دهند. 16- این رویکرد نظری به خوبی می‏تواند از عهده توصیف داده‏‏های زبان فارسی برآمده و در مطالعات گوناگون زبان مانند گویش‏شناسی، سبک‏‏‏شناسی، گونه‏شناسی، آسیب‏‏شناسی زبان بکار گرفته شود.

هدف: آزمون ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی امکان تشخیص افتراقی اختلالات صدای گفتار را فراهم می کند. پژوهش پیش رو با هدف تهیه نسخه فارسی مجموعه آزمون ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی(دیپ) برای کودکان 3 تا 6 ساله و تعیین ویژگی های روان سنجی آن به انجام رسید. روش بررسی: در این پژوهش توصیفی- تحلیلی با الگویی پژوهش بنیاد ویژگی های روانسنجی آزمون ارزیابی تشخیصی آوایی و واجی تعیین شد. 387 کودک 3 تا 6 ساله فارسی زبان از 12 مهدکودک و مرکز پیش دبستانی در شمال غرب شهر تهران در این پژوهش شرکت داشتند. شواهد روایی محتوا با رجوع به آراء صاحب نظران (آسیب شناس گفتار و زبان و زبان شناس)، شواهد روایی ملاک با بررسی روایی همزمان نتایج حاصل از آراء صاحب نظران با آزمون های آوایی، واجی، بی ثباتی، شواهد روایی سازه با بررسی روایی افتراقی بین دو گروه مبتلا به اختلالات آوایی و واجی و بدون آن و تفاوت های گروهی بین گروه های سنی مختلف بررسی شد. شواهد روایی همگرا با مقایسه نتایج دو آزمون غربال گری تشخیصی و بی ثباتی و آزمون آوایی و آزمون اطلاعات آوایی به دست آمد. در بررسی اعتبار آزمون، تکرارپذیری نتایج حاصل از بررسی همخوان ها و واکه ها از طریق محاسبه درصد توافق و نتایج حاصل از مقیاس های کمّی به دو روش بررسی ثبات زمانی (آزمون- بازآزمون) و ثبات محتوایی (نمره گذاری توسط دو ارزیاب مستقل) انجام شد. تمام محاسبه ها در سطح کمتر از 05/0 معنادار در نظر گرفته شد. یافته ها: نسخه فارسی مجموعه دیپ بر اساس نظر متخصصان صاحب نظر از روایی محتوایی مناسبی برخوردار بود (92/94cvi>). نتایج هریک از آزمون های آوایی، واجی، بی ثباتی حاکی از همبستگی زیادی با آراء صاحب نظران و روایی همزمان آزمون بود(به ترتیب 72/0، 76/0 و 68/0). مقایسه نتایج آزمون آوایی با آزمون اطلاعات آوایی و درصد بی ثباتی در دو آزمون غربال گری تشخیصی و بی ثباتی حاکی از روایی همگرای دو آزمون بود (به ترتیب 8/0 و 6/0). نتایج اجرای آزمون های آوایی، واجی و بی ثباتی در دو گروه مبتلا به اختلالات آوایی و واجی و بدون آن نشان از تفاوت آماری معنادار بین دو گروه با و بدون اختلال داشت (001/0>p). در بررسی اعتبار میزان شاخص های خطای معیار اندازه گیری، همسانی درون طبقه ای، ضریب تغییرات و ضریب همبستگی پیرسون، درصد توافق کاپای برآورد شده حاکی از تکرارپذیری زمانی و محتوایی آزمون بود. نتیجه گیری: با توجه به داده های پژوهش حاضر به نظرمی رسد نسخه فارسی آزمون آوایی و واجی ابزاری روا و معتبربرای شناسایی مهارت های آوایی و واجی در کودکان 3 تا 6 ساله و شناسایی اختلالات آوایی و واجی در آنان است.

زمینه و اهداف: هدف از پژوهش حاضر تدوین آزمون حذف واج در سه جایگاه آغازی، میانی و پایانی و تعیین روایی و اعتبار آن در کودکان طبیعی فارسی زبان پایه های اول تا سوم دبستان است. روش ها: مطالع? حاضر مطالعه ای توصیفی-مقطعی از نوع ابزارسازی است. در این پژوهش 300 دانش آموز پای? اول تا سوم فارسی زبان مدارس دولتی ناحی? یک و دو شهرکرد شرکت کردند. پس از تهی? نسخ? تجربی آزمون، پرسشنام? تهیه شده جهت تعیین روایی محتوایی برای 10 نفر از آسیب شناسان گفتار و زبان فرستاده شد. سپس شاخص روایی محتوایی محاسبه گردید. پس از اجرای آزمایشی و نهایی آزمون اعتبار آن از دو روش بررسی همسانی درونی با محاسب? ضریب آلفای کرونباخ و محاسبه ضریب همبستگی بین میانگین آزمون- باز آزمون مورد بررسی قرار گرفت. برای همه تحلیل های آماری از نرم افزار spss نسخ? 21 استفاده شد. نتایج: شاخص روایی محتوایی برای هر یک از زیر آزمون های حذف واج آغازی، میانی و پایانی به ترتیب 89/0، 86/0 و 93/0 به دست آمد. ضریب همبستگی آلفای کرونباخ برای هر یک از این زیر آزمون ها به ترتیب 92/0، 89/0 و 78/0 به دست آمد. ضریب همبستگی پیرسون حاصل از میانگین امتیاز آزمون-باز آزمون برای زیر آزمون حذف واج آغازی، میانی و پایانی به ترتیب 98/0، 94/0 و 91/0 به دست آمد و همگی ازلحاظ آماری معنی دار بود (0001/0p?). بحث: بر اساس نتایج حاصل از پژوهش حاضر، به نظر می رسد آزمون حذف واج در سه زیر آزمون حذف واج آغازی، میانی و پایانی از همسانی درونی بسیار خوبی برخوردار است. علاوه بر این نتایج حاصل از باز آزمون نشانگر پایایی بالای این آزمون است و نشان می دهد که آزمون از قابلیت تکرارپذیری خوبی برخوردار است.

فرایند دشوار و چالش برانگیز ارزیابی زبان، یکی از مهم ترین فعالیت های روزانۀ بسیاری از آسیب شناسان گفتار و زبان و یکی از ضرورت های بالینی است. کمبود آزمون های رسمی یکی از مشکلات اصلی آسیب شناسان گفتار و زبان در ایران است؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر ساخت و استانداردسازی آزمون تخصصی و تفصیلی درک نحو در زبان فارسی بود. این پژوهش ترکیبی در 4 بخش انجام شد. در بخش اول با رویکرد قیاسی ـ استقرایی 41 ساخت نحوی از طریق انجام هفت فعالیت استخراج شد، پس از حذف اولیۀ 8 ساخت، 33 ساخت نحوی باقی ماند که 198 گویه برای آن ها ساخته شد. در بخش دوم برای تعیین روایی محتوایی به روش لاوشه، 14 صاحب نظرساخت های نحوی و 12 صاحب نظرگویه ها را مورد بررسی قرار دادند. پس از تعیین روایی محتوایی، در بخش سوم پژوهش،120 تصویر چهارتایی برای120گویه طراحی شد. پس از محاسبۀ ضریب توافق وضوح تصاویر توسط 5 کارشناس، فرم مقدماتی آزمون که شامل 120 گویه به همراه تصاویر آن ها بود بر روی 30 کودک 4 تا 6 سالۀ فارسی زبان اجرا شد. پس انجام اصلاحات موردنیاز، 6 گویۀ نامناسب حذف شدند و 114 گویه باقی ماند و فرم تجربی آزمون درک نحو را تشکیل داد. فرم تجربی آزمون درک نحو که شامل 114 گویه بود، بر روی 100 کودک 4 تا 6 سالۀ فارسی زبان اجرا و ضریب دشواری و ضریب تشخیص گویه ها محاسبه شد. پس از تجزیه وتحلیل گویه ها و انتخاب گویه های دارای ضریب تشخیص و دشواری مناسب، درنهایت 96 گویه به همراه تصاویر آنها فرم نهایی آزمون را تشکیل دادند. در بخش چهارم فرم نهایی آزمون( با 96 گویه) بر روی 436 کودک بهنجار و 15 کودک مبتلا به آسیب ویژۀ زبانی اجرا شد. سپس روایی وابسته به ملاک (همبستگی بین تشخیص آسیب شناس گفتار و زبان و نمرۀ آزمون درک نحو و همبستگی بین نمرۀ آزمون درک نحو و خرده آزمون درک دستوری آزمون رشد زبان)، روایی سازه (تمایز گذاری سنی و گروهی، روایی گویه، ماتریس همبستگی درونی ساخت های نحوی) و پایایی آزمون (بازآزمایی، همسانی درونی) محاسبه شد. سپس نمرات استاندارد و رتبه های درصدی محاسبه شد. شاخص روایی محتوایی آزمون درک نحو بر اساس مدل لاوشه 81/0 بود. 4/61 درصد گویه ها ضریب دشواری بین 30/0 تا 70/0 داشتند. ضریب تشخیص گویه ها بین 20/0 تا 53/0 قرار داشت. همبستگی بین آزمون درک نحو و خرده آزمون درک دستوری آزمون رشد زبان 57/0 برآورد شد. افزایش تدریجی درک ساخت های نحوی با افزایش سن، تفاوت آماری معنادار بین چهار گروه سنی در نمرۀ کل آزمون درک نحو (01/0>p)، تفاوت آماری معناداری بین دو گروه کودکان بهنجار و مبتلا به آسیب ویژۀ زبانی در نمرة کل آزمون درک نحو (01/0>p) و اندک بودن روابط درونی ساخت های نحوی، شواهدی برای روایی سازه فراهم کرد. همبستگی معناداری بین نمرات کل آزمون در دو بار اجرا مشاهده شد (56/0=r). همسانی درونی آزمون 89/0 به دست آمد. آزمون درک نحو که از طریق 96 گویه 24 ساخت نحوی را ارزیابی می کند دارای روایی محتوایی، سازه و روایی وابسته به ملاک مناسبی است. همسانی درونی آزمون بسیار بالا است. ازاین رو آزمون درک نحو می تواند از سوی پژوهشگران و آسیب شناسان گفتار و زبان به عنوان ابزاری روا و معتبر در بررسی ویژگی های درک نحو در کودکان 6-4 ساله و تشخیص اختلال درک نحو در کودکان 5 سال و نیم و بالاتر و استفاده شود.

چکیده هدف: نحو در بین سایر مولفه های زبانی، بیشترین میزان اهمیت را به خود اختصاص داده است و در اختلالات زبانی، مشکلات مربوط به این مولفه از رایج ترین مشکلات زبانی هستند. جهت بررسی این مولفه، استفاده از ابزاری روا و پایا مورد نیاز است، اما کمبود آزمون های رسمی یکی از مشکلات اصلی آسیب شناسان گفتار و زبان در ایران است. بنابراین با توجه به ضرورت بررسی ویژگی های این مقوله زبانی، هدف مطالعه حاضر، طراحی و تعیین روایی و اعتبار آزمون تصویری بیان دستور زبان فارسی در کودکان 4 تا 6 ساله ایرانی می باشد.