مباحث ادبی قرآن کریم در ابتدا، در قالب آثاری چون «معانی القرآن» و «مجاز القرآن» صورت علمی به خود گرفت؛ اما آغاز قرن سوم را باید نقطه ی شروع مباحث اعجاز به صورت جدّی دانست. اندیشه ی اعجاز از این قرن به بعد در ادبیات قرآنی آشکار گردید و دانشمندان فراوانی در قالب آثار مستقل یا در ضمن تفاسیر خود به اهمیت آن پی برده و آن را مورد بحث و پژوهش قرار دادند. دانشمندانی مانند نظّام و شاگردش جاحظ، با طرح نظریه ی صرفه و نظم قرآن کریم مباحثی را مطرح نمودند که اندیشمندان بعدی در قالب ردّ یا تأیید و ذکر وجوه بیشتری برای اعجاز، موجبات بسط این موضوع را فراهم کردند. در میان این دانشمندان می توان به ابن قتیبه، واسطی، رمّانی، خطّابی، باقلانی و جرجانی اشاره نمود. هر کدام از این دانشمندان، در بررسی اعجاز ادبی قرآن کریم، یک یا چند رویکرد (لغوی، نحوی، بلاغی، هنری) را مورد توجّه قرار داده اند؛ البته، رویکرد بلاغی رویکرد غالب و محوری در تألیفات این پژوهش گران بوده است. در پژوهش حاضر تلاش ما بر این بوده که تا حد امکان دیدگاه های معروف ترین دانشمندان و متفکران قرآن پژوه را از ابتدا تا پایان قرن پنجم هجری درباره ی اعجاز ادبی قرآن کریم بررسی و تحلیل نموده و سیر تحول اندیشه ی اعجاز ادبی قرآن کریم را نزد این دانشمندان پیگیری نماییم. روش ما در این تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی است.

الملخص باللغه العربیه عاش الشریف الرضی فی النصف الثانی من القرن الرابع الهجری/العاشر المیلادی ، ففیه بلغت الحضاره الاسلامیه ذروتها ،و استوت فیه علی سوقها ،وقد أنجبت عدداً کبیراً من الأعلام ،کان من بینهم أدیبنا.و الشریف الرضی أدیب بلیغ ،جمع بین التّرسل و الفقه و الشعر ،فأکثر و أجاد فی مختلف الأغراض الشعریه،وقد طغت شهرته بالشعر علی سائر ملکاته ،فعرف بشعره و اشتهر به .و قد لقی الرضی فی دنیا الأدب أعنف ضروب العقوق ،فقد کان من فحول الشعراء و الفقهاء و البلغاء و مع ذلک سکت عنه النقد الأدبی. وممّا یسترعی الانتباه أنّ عدداً من الّذین إهتمّوا بدراسه الشعر و الشعراء فی الأعصر العباسیه ،لم یأتوا علی ذکره فی مولفاتهم . فقد تجاهل أنیس المقدسی فی کتابه : (أْمراء الشعر فی العصر العباسی )ذکر الشریف الرضی ، و تغافل عنه بطرس البستانی فی کتابه : (أدباء الأعصر العباسیه) وغیرهم من المولفین الّذین سهوا عن ذکره و لعلّ ضیاع معظم مولفات الشریف الرضی دلیل ساطع علی إهماله وهذا السکوت و الإغفال لشاعر من کبار الشعراء فی عصره زاد فی اندفاعی إلی الاهتمام بدراسه مختصر من أشعار هذا الشاعر . وفی هذه الأطروحه أولاً ألقیت نظره عابره علی حیاه هذا الشاعر و شعره و ثانیاً قد حاولت أن أدرس دراستین ، بلاغیه و نحویه فی مائتی بیت شعرمنتخب من خلال دیوانه ، و استخرجت الموضوعات البلاغیه الّتی ساهمت فی جمالیهَ أشعاره ،و انتقال المفاهیم من التشبیه و الاستعاره والمجازو الکنایه و الطباق والتکرار و وغیرها من أنواع البدیع ، و الموضوعات النحویه مستفادهً من مصادر بلاغیه و نحویه هامه . وجدیر بذکر أنَّ الدراسه البلاغیه لأشعار هذا الشاعرتودی أنه قد أجاد و أحسن الاستفاده من التصاویر البلاغیه فی نقل المعانی السامیه الی ذهن المتلقی. الکلمات الرئیسیه :الشریف الرضی ،الشعر ،الدراسه، النحو ، البلاغه