چکیده زیره سیاه ایرانی(bunium persicum boiss.) یکی از مهمترین گونه های دارویی مهم خانواده یapiaceae می باشد که در نقاط مختلف ایران رشد می نماید. بذر این گیاه به دلیل دارا بودن ویژگی هایی چون محرک بودن، اشتها آور، التیام بخش بودن و همچنین استفاده به عنوان طعم دهنده مواد غذایی از اهمیت خاصی برخوردار است. در مطالعه حاضر جوانه زنی بذر، ریز غده زایی و تولید جنین سوماتیکی زیره سیاه مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش جوانه زنی بذر نشان دارد بذر زیره سیاه در شرایط تاریکی و در محیط کشت ساده حاوی 5/0 درصد ساکارز طی مدت 3-4 هفته چینه سرما دهی بهتر از سایر محیط کشت های مورد بررسی جوانه می زند. به منظور تولید ریز غده های این گیاه، تحقیقی در قالب دو آزمایش مستقل اجرا شد. در آزمایش نخست تاثیر سه محیط کشت ms، ms2/1 وb5 و همچنین تاثیر سه غلظت 0، 25 و 50 میکرومولار اسید سالیسیلیک بصورت یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین در آزمایش دیگر تاثیر سه محیط کشت فوق و سه غلظت 0، 2 و 5 میکرومولار اسید جاسمونیک بررسی شد. نتایج این آزمایش نشان داد محیط کشت ms مناسب ترین محیط کشت جهت رشد ریز غده های زیره سیاه می باشد. در این پژوهش مشخص شد استفاده از غلظت 25 میکرو مولار اسید سالیسیلیک بیشترین تاثیر را در افزایش ویژگی های رشدی ریز غده های زیره سیاه دارد. در آزمایش مربوط به اسید جاسمونیک مشخص شد محیط کشت ms حاوی 2 میکرومولار اسید جاسمونیک بیشترین تاثیر را بر ویژگی های رشدی ریز غده های زیره سیاه دارد. از طرفی با توجه به تیمارهای موجود تیمار با2 میلی گرم در لیتر 2,4-d و 2میلی گرم در لیتر کینتین از نظر ایجاد کالوس جنین زا و نیز محیط رشد جنین غیر جنسی با 1 میلی گرم در لیتر کینتین و بدون هورمون اکسین از نظر رشد جنین غیر جنسی به عنوان مناسب ترین محیط کشت برای ایجاد کالوس جنین زا و رشد گزارش می شود. همچنین مشخص شد وجود سیتوکنین ها در محیط کشت بافت جهت جنین زایی زیره سیاه الزامی می باشد. بطور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد امکان جنین زایی و همچنین تولید ریز غده های زیره سیاه در شرایط کشت بافت و در مدت زمانی کوتاه تر از شرایط طبیعی وجود دارد. کلید واژه ها: اسید سالیسیلیک، اسید جاسمونیک، جنین زایی، زیره سیاه، غده زایی، کشت بافت

آلودگی محیط کشت بافت، یکی از مشکلات رایج کشت بافت می باشد که باعث از بین رفتن تعدادی و یا گاهی تمام کشت ها می شود. در این تحقیق، به منظور حذف و یا کاهش آلودگی کشت بافت، آزمایشاتی بصورت جداگانه صورت گرفت. در مرحله اول به منظور تعیین بهترین ماده ضد قارچی و غلظت مناسب برای جلوگیری از جوانه زنی قارچ پنی سیلیوم، آزمون جوانه زنی اسپور قارچ روی محیط کشت ms همراه با ماده و غلظت مورد نظر صورت گرفت. نتایج نشان داد که بهترین اسانس برای کاهش جوانه زنی اسپور قارچ، اسانس دارچین با غلظت 50 و75 پی پی ام و ماده متیل پارابن و پروپیل پارابن با غلظت های 600 و 225 پی پی ام می باشد، که مانع جوانه زنی اسپور می شود. در مرحله دوم رشد هیف در رابطه با ماده و غلظت مورد بررسی قرار گرفت، نتایج نشان داد که در تیمارهای انتخابی جوانه زنی اسپور بهتر از رشد هیف کنترل می شود، بیشترین رشد هیف مربوط به اسانس دارچین و کمترین مربوط به تیمارهای متیل پارابن بود. در مرحله سوم گیاهان سیب رقم گالا و داودی رقم ایریدون در محیط کشت ms همراه با اسانس و پارابن هادر غلظت های مورد نظر کشت شد. نتایج نشان داد که در همه تیمارها با افزایش غلظت ازخصوصیات رشدی گیاه کاسته می شود. بهترین رشد گیاه سیب وداودی در اسانس دارچین مشاهده گردید. در مرحله چهارم، تاثیر پارابن ها یا اسانس به همراه اسپور قارچ پنی سیلیوم دیجیتاتوم بر رشد گیاه روی محیط کشت ms بررسی گردید. نتایج نشان داد که در تیمارهای متیل پارابن و پروپیل پارابن هرچند در غلظت های 600 و 225 پی پی ام کنترل جوانه زنی اسپور مناسب بود، برخلاف انتظار در محیط کشت آلودگی ظاهر گردید و باعث صدمه به گیاه نیز شد. به طور کلی بهترین تیمار اسانس دارچین با غلظت 50 و 75 پی پی ام معرفی گردید اگرچه در تمام موارد میزان رشد گیاه نسبت به شاهد کاهش نشان داد.

به منظور بررسی تکثیر جنسی (بذر) و غیر جنسی (قلمه و کشت بافت) گیاه دارویی گون گزی ( گزانگبین) آزمایشی در طی سال های 1391 و 92 در دانشگاه فردوسی مشهد اجرا گردید. بذرهای این گونه دارای درصد جوانه زنی پایینی هستند، لذا برای رفع این مشکل از تیمارهای مختلف خراش دهی (اسید سولفوریک 98 %، آب داغ، کاغذ سمباده)، اسید جیبرلیک و چینه سرمایی استفاده شد. تکثیر غیر جنسی این گیاه از طریق قلمه چوب سخت و علفی و همچنین کشت بافت انجام شد. قلمه ها از رویشگاه های این گیاه تهیه و با تنظیم کننده های رشد، iba و naa در غلظت های مختلف تیمار شدند. آزمایش اول) به منظور پرآوری این گیاه، جوانه انتهایی در محیط کشت پایه ms حاوی بنزیل آمینوپورین (bap)، کاینتین (kin) و زآتین (ze) کشت شد. غلظت های 5/0، 1، 2 و 4 میلی گرم در لیتر به تنهایی و در تلفیق با 5/0 میلی گرم در لیتر نفتالین استیک اسید (naa) استفاده شد. آزمایش دوم: ریزنمونه های کوتیلدون و هیپوکوتیل از گیاهچه های استریل جهت باززایی مستقیم مورد استفاده قرار گرفتند. ریزنمونه ها در محیط کشت ms حاوی bap، kin و ze (هر کدام در سطوح 0، 1، 2 و 4 میلی گرم در لیتر) و در تلفیق با 5/0 میلی گرم در لیتر naa کشت شدند. شاخساره های پرآوری شده (با حداقل 2 سانتیمتر طول) جهت القای ریشه زایی مورد استفاده قرار گرفتند. تاثیر دو نوع اکسین (naa و iba) در غلظت های مختلف (0، 3/0، 6/0 و 9/0 میلی گرم در لیتر) بر روی محیط کشت ms و ms2/1 جهت ریشه زایی بررسی شد. نتایج بدست آمده نشان داد پوشش سخت بذرها تاثیر منفی بر روی میزان جوانه زنی داشت. تیمار اسیدسولفوریک 98 % به مدت 15 دقیقه منجربه بالاترین درصد جوانه زنی شد (86 %). درصد ریشهزایی در تیمارهای مختلف قلمهها صفر بود. نتایج ریزازدیادی نشان داد، بیشترین شاخه زایی (5/8 شاخساره در هر ریزنمونه) به همراه تعداد برگ مناسب (4/22 برگ در هر شاخساره) و ضریب ازدیاد بیشتر در محیط کشت ms حاوی 4 میلی گرم در لیتر bap حاصل شد. کاربرد naa بر روی تعداد شاخساره و برگ تاثیر منفی داشت، اما تولید کالوس در قاعده ی شاخساره ها تحریک شد. نتایج آزمون باززایی مستقیم نشان داد بیشترین درصد القای کالوس و حجم کالوس در محیط کشت حاوی 1 میلی گرم bap در لیتر بدست آمد. کاربرد naa بصورت تلفیقی با kin و ze در القای کالوس موثرتر از کاربرد آن همراه با bap بود بیشترین درصد القای ریشه (100 %) در محیط کشت ms حاوی 3/0 میلی گرم در لیتر naa بدست آمد. بیشترین تعداد ریشه (4 عدد در هر گیاهچه) و طول ریشه (3/9 سانتی متر) در محیط کشت ms2/1 حاوی 3/0 میلی گرم در لیتر از iba حاصل شد. گیاهچه های تولید شده با موفقیت در گلدان حاوی مخلوط خاک، پیت و پرلیت (1:1:1) سازگار شدند.