در سد? اخیر، همراه با تحولاتی که در تمام ابعاد زندگیِ ایرانی صورت گرفت، شعر فارسی نیز به عنوان یک پدید? فرهنگی و انسانی، تعریف و کارکردی نوین و متفاوت با کارکرد کلاسیک خود، یافت. پشتوان? فرهنگی یکی از سرچشمه های تجرب? شعری به شمارمی آید، که در شعر معاصر، متناسب با زمان، کارکردی متفاوت با کارکردش در شعر کهن یافته است. یکی از کارکردهای معاصر و متعارف آن، که در دستگاهِ بلاغی قابل بررسی است، شگرد نقاب است. در این شگرد، شاعر غالباً نام شخصیتی برخاسته از پشتوان? فرهنگیخود را در محور عمودیِ شعر می آورد و از ورای آن، اندیشه، احساس و سخن ناگفتنیِ خود را به صورت غیر مستقیم و از زبانِ او بیان می کند. نقاب گیری، علاوه بر مقاصد هنری، دلایلِ سیاسی و اجتماعی نیز دارد. اگرچه نقاب، کم تر مورد توجه منتقدین شعر فارسی قرارگرفته است، در شعر معاصر فارسی، نمونه های فراوانی برای این اسلوب بیانی می توان یافت. این پژوهش، با هدف تبیین جایگاه نقاب در شعر معاصر فارسی، با روشی کتاب خانه ای و توصیفی-تحلیلی، پس از تدوین چارچوب نظریآن، آثار شعری نیمایوشیج، اخوان ثالث و شفیعی کدکنی را به عنوان نمایندگان سه دور? تاریخی شعر نو، از این زاویه می کاود.در این نوشتار، سیمای شعر معاصر فارسی به صورت بسیار اجمالی ترسیم می گردد و در پیِ اثبات اسقلال آن از شعر کلاسیک، شاخصه-های بلاغی و کارکردهای سنت در آن روشن می شود. سپس، شگرد بلاغی نقاب، تعریف و محدود? آن مشخص می گردد. آن گاه، میزان حضور و نیز، چگونگیِ تبلور این تکنیکِ بلاغی، در شعر شاعران نام برده تحلیل و تبیین می شود.

بلاغت مجموعه شگردهایی است که کلام عادی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می کند یا کلام ادبی را به سطح والاتری تعالی می بخشد. گاهی در مطالعه اشعار به شگردها و فنونی بلاغی بر می خوریم که در حیطه بلاغت سنتی تعریفی برای آن وجود ندارد و حتی گاهی با تعاریف موجود در کتابهای بلاغت سنتی در تضاد است. مثلا در کتابهای بلاغت سنتی صنعت ارصاد و تسهیم _ که در آن اجزاء جمله و نسق کلام به گونه ای باشد که مخاطب بتواند ادامه کلام را حدس بزند_ جزء صنایع بدیع معنوی است و آن را باعث زیبایی کلام دانسته اند در حالیکه طبق تئوری های جدید ادبی، ارصاد و تسهیم نمی تواند حسن شعر باشد زیرا قدرت پیش بینی زبان باعث می شود خواننده بر هیچ جزئی از زبان درنگ نکند و این سبب یکنواختی و ابتذال زبان می شود؛ برعکس، هرچقدر واژگان و عبارات غیرمنتظره و غریب باشد توجه بیشتری جلب می کند و زبان، تأثیرگذارتر و زیباتر می شود. در مورد زیبایی شناسی کلام سعدی سخن بسیار رفته و عناصر بلاغی لفظی و معنوی آن که نقش اعظمی در گرمی و دلنشینی شعر سعدی دارند بسیار مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه در این نوشته بیشتر بدان پرداخته می شود تمرکز بر فنون و شگردهای بلاغی و دستوری است که در بلاغت سنتی اشاره دقیقی به آن نشده. این نوشته بررسی آن بخش از کلام سعدی است که در آن تغییراتی در کاربرد زبان ایجاد شده و به لحاظ واژگان، نحو یا معنا از هنجار زبان معمول، عدول شده، به هم ریختگی هایی در اجزای جمله صورت گرفته و شاعر از تمامی این موارد به نفع زیباسازی کلام خویش بهره برده است، سپس به تکرار واژگان پرداخته شده و با بررسی انواع تکرار واژه (تکرارآغازین، تکرار میانی، تکرار پایانی) و تکرارهای پنهان و تکرار واژه در موازنه و تکرار در واژه های متضاد، نشان داده شده که چگونه سعدی از این تکنیک _ که البته یکی از محبوب ترین شگردهای زبان شعر اوست _ در خدمت زیباسازی کلام استفاده می کند. همین طور به حذف عناصر جمله در شعر سعدی پرداخته شده و نشان داده شده که چگونه شاعر به سبب ضرورت شعری برخی عناصر جمله را بدون صدمه زدن به معنا و فصاحت کلام، و برای گریز از حشو، حذف، می کند. نیز بحثی آماری در مورد انواع منادا شده و تلاش بر این بوده به این سوالات پاسخ داده شود: محبوب ترین و پرکاربردترین حرف ندای سعدی در اشعار بررسی شده کدام است؟ چند درصد از تخلص های اشعار بصورت منادایی است و شاعر به چه میزان خود را مورد خطاب قرار داده ؟ شاعر در تخلص ها بیشتر تمایل دارد خود را چگونه و با چه حرف ندایی مخاطب قرار دهد ؟ مناداها از نظر نقش دستوری چگونه اند؟ بیشتر صفت هستند یا اسم؟ همچنین، واو ربط از نظر کارکرد دستوری و کارکرد معنایی آن بر حسب مقتضای کلام، بررسی شده است. نیز بر بسامد بالای کاربرد حرف نفی «نه» قبل از فعل که از ویژگی های زبان شعر سعدی است، تأکید شده است. شایان ذکر است غزلیات مورد بررسی، بخش طیبات دیوان غزلیات سعدی به تصحیح مرحوم دکتر یوسفی است که شامل سیصد و ده غزل می باشد. واژگان کلیدی: غزلهای سعدی، زبان شعر سعدی، بلاغت، دستور، زیبایی شناسی، برجسته سازی، هنجارشکنی، آشنایی زدایی، تکرار، حذف، منادا، واو ربط

در سطح موسیقایی استفاده از خوش آهنگ ترین اوزان شعر فارسی، یعنی بحر هزج، رمل و مضارع با بسامد بالا و تمایل به اوزان دوری برای افزایش آهنگ غزل استفاده از حداکثر توان قافیه به عنوان تقویت گر موسیقی کناری و افزاینده موسیقی درونی شعر از طریق ساخت جناس با سایر کلمات بیت، ایجاد تناسب و تقابل با قافیه در غزل از ویژگی های غزل دو شاعر است. در س.0طح زبانی کاربرد تنها 17 درصد واژگان عربی رایج و بومی شده ی این زبان در زبان فارسی از خصوصیات زبانی این دو شاعر است. استفاده از جملات و عبارات عربی به صورت ملمع که تکمیل کننده عبارات فارسی باشد، از ویژگی های شعر انوری و به تبعیت از ویژگی های غزل سعدی است . در سطح فکری نیز بررسی مضامین و محتوای غزل های انتخابی نشان دهنده اشتراکات محتوایی اشعار انوری و سعدی است.

چکیده قاآنی شیرازی از شاعران عصر بازگشت است که با تتبع دائم در آثار شاعران قدیم، به سبک آنان تسلط یافت. او با ترکیب سبک های خراسانی و عراقی و سبک خاص خود، اشعار زیادی در قالب ها و مضامین متنوع سرود. این اشعار در دیوانی با 22 هزاربیت در دست است، هرچند که این دیوان شامل تمام اشعارش هم نیست. نوشتار حاضر ضمن پرداختن به زندگی قاآنی، به برخی ابداعات قاآنی در حوزه های مختلف زبانی، موسیقایی و محتوایی پرداخته و بازتاب مسائل اجتماعی و سیاسی و سایر مضامین پربسامد در دیوان او را بررسی کرده است. کتابشناسی قاآنی نیز از مواردی است که در این نوشتار به آن پرداخته شده است. قاآنی، از شاعرانی مانند فرخی، منوچهری، عنصری، انوری، فردوسی، سنایی، خاقانی، مولانا، سعدی و حافظ تأثیر پذیرفته و برای برابری با این شاعران تلاش کرده و یا درصدد برتری جویی برآمده است؛ اما اشعار او تقلید صرف از شاعران پیشین نیست و در حوزه ی زبان با کاربرد وسیع و متنوع واژگان و وارد کردن لهجه های مختلف در شعر و حذف عامدانه ی برخی از ارکان جمله و ... به ابداعاتی دست یافته است. کاربرد اوزان سریع و موسیقی طرب انگیز و صنایع آهنگین نیز تازگی هایی در اشعار او ایجاد کرده است که در اشعار سایر شاعران دیده نشده و یا کمتر به چشم می خورد. با وجود برخی معایبی که در اشعار قاآنی هست، او با به کارگیری صنایع مختلف زبانی، بدیعی و موسیقایی یکی از برجسته ترین شاعران سبک بازگشت و به اذعان بسیاری از فرهیختگان ادبیات، بزرگترین شاعر عصر قاجار است. قاآنی در مضامین مختلف به طبع آزمایی پرداخته اما به مسائل اجتماعی و سیاسی توجه چندانی نداشته است؛ با وجود این، در برخی موارد از مسائل اجتماعی با زبان طنزآلود و برنده سخن گفته که حاکی از توانایی وی در این زمینه است. کلید واژه ها قاآنی، تقلید و نوآوری، ویژگی های زبانی و محتوایی، بزرگترین شاعر عصر قاجار، کتابشناسی.

زبان یک پدیده? اجتماعی است و همگام با تحوّلات اجتماع بشری دچار تحوّل می شود تا با صورت تغییریافته? جامعه منطبق شود و پاسخگوی نیازهای تازه باشد. تولد واژگان جدید و متروک شدن برخی واژگان از اصول مسلّم تحوّلات زبانی است.زبان فارسی به جهت ساختارترکیبی برای آفرینش واژگان نو از شیوه های مرکب سازی استفاده می کند .امّا تاریخ تحوّلات آن نشان داده که این زبان در ساخت فعل به عنوان یکی از اقسام واژه کمتر موفق بوده است؛ لذا، ضروری به نظر می رسد که راههای مختلف برای گسترش این حوزه از زبان بررسی شود تا برغنای ذخایر واژگان این زبان افزوده گردد.یکی از این راها استفاده از ذخایر واژگانی فعلی کهن و الگوبرداری از ساخت های کهن فعلی است. عطار در قرن ششم ازانواع مختلف ساختارهای فعلی(ساده،پیشوندی، مرکب، پیشوندی مرکب، عبارت فعلی وگروه فعلی)برای غنا بخشیدن به آثارخود بهره برده است.با گذشت زمان تغییر و تحولاتی دربعضی ازساختارها صورت گرفته است.به عنوان مثال برخی از فعل های ساده ( چخیدن، نیوشیدن و...) دیگردر زبان علمی امروز به کارنمی رود و دیگربا وجوداینکه افعال لازم یک شخصه درآثارعطاربه کار نرفته است امروزه استفاده از این نوع ساختار فعلی گسترش یافته است. به نظر می رسد عطار در استفاده از ساختارهای عبارت فعلی واصطلاحات کنایی در حوزه? عرفان وسیروسلوک نو آوری کرده است که شاعران پس عطار از این روش وی تأثیر پذیرفته اند.

سید حسن غزنوی از گویندگان توانای قرن ششم هجری است. دیوان وی نخستین بار در سال 1328ش. به تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، منتشر شده است امّا به علّت استفاده از نسخه های مغلوط و متأخر، اغلاط، تصحیف ها و افتادگی های بسیاری در آن راه یافته است. موضوع این رساله تصحیح مجدّد دیوان این شاعر است که به روش انتقادی و بر اساس 9 دستنویس دیوان (4 نسخ? اصلی، و 5 نسخ? معین) و 10 سفینه و جنگ خطّی انجام گرفته است. رساله شامل چهار بخش است: 1. مقدّمه شامل شرح احوال، شناسایی ممدوحان، بررسی شاخصه های سبکی و زبانی، میزان اثرپذیری شاعر از شاعران پیشین و تاثیرگذاری بر شاعران پس از خود، پیشینه و ضرورت تصحیح دیوان، و ... 2. متن مصحَّح دیوان بالغ بر 5 هزار بیت شامل قصاید، غزلیات، ترجیعات، قطعات، و رباعیات. 3. تعلیقات شامل شرح و توضیح نکات مبهم متن. 4. نمایه ها شامل فهرست آیات، احادیث، عبارات عربی، اشخاص، قبایل، خاندان ها، جای ها، ستارگان و اصطلاحات نجومی، لغات، ترکیبات و تعبیرات، مثلواره ها.

اسکندرنام? نظامی یک منظوم? داستانی از نوع حماس? تاریخی است. سرایند? این داستان در پدیدآوردن این اثر به فردوسی نظر داشته، امّا به اذعان خود شاعر از تکرار آنچه فردوسی پیشتر در باب اسکندر گفته پرهیز کرده و به مقوله هایی پرداخته است که تازگی دارد. اسکندرنامه نیز همچون هر اثر داستانی دیگر شامل حوادث و رویدادهای گوناگون و حضور شخصیّت های مختلف است که بروز این حوادث و رفتار شخصیّت های داستانی در موارد مختلف چه بسا زمینه را برای پرداختن به مقوله هایی که رنگ غنایی دارند برای شاعر فراهم ساخته است. اگرچه هر موضوع شعری زبان و تعابیر خاصّ خود را دارد و غالباً شاعران سعی می کنند به این نکته توجّه داشته باشند، با این حال انس و الفت نظـامی با داستـان-های بزمی و غنایی بر این اثر سایه افکنده است و حتّی الفاظ و تعابیری که در توصـیف صحنه های نبرد از آن ها استفاده کرده است رنگ غنایی دارند. نویسند? این پایان نامه با توجّه به تعریف رایجی که برای شعر غنایی شده است و آن را شعری دانسته اند که بیانگر احساسات و عواطف شخصی و حقیقی شاعر است، کوشیده است تا با ارائ? شواهد مختلف به این جنبه های غنایی در اسکندرنامه بپردازد و علاوه بر آن آنچه به طور خاص در ادب غنایی مطرح است و شامل داستان های عاشقانـه می شود در این تحقیق از نظر دور نمانده است.