چکیده در سال های اخیر اسانس ها و عصاره های استخراج شده از گیاهان به عنوان منبع تولید محصولات طبیعی مورد توجه بسیاری قرار گرفته اند و کاربردهای فراوانی برای آن ها در صنایع غذایی، دارویی و عطرسازی محقق شده است. کاربرد مواد گیاهی به عنوان رژیم های غذایی و نگه-دارنده، به دلیل ظرفیت های آنتی اکسیدانی و ضد میکروبی و دیگر ذخیره های زیستی آن هاست. در این پژوهش، گیاه calligonum arborescens litw. از خانواده علف هفت بند از منطقه کاشان مورد بررسی قرار گرفت. اسانس اندام های هوایی گیاه بالا با روش تقطیر و استخراج با بخار به طور همزمان با حلال پنتان، استخراج شد و با gc-ms مورد مطالعه قرار گرفت. در اسانس این گیاه تعداد 20 ترکیب شناسایی شد. در مرحله بعدی، استخراج عصاره از اندام های گیاه به روش سوکسله انجام شد و قابلیت آنتی-اکسیدانی نمونه ها با استفاده از دو روش ارزیابی شد: 1) مهار رادیکال آزاد پایدار 2و2- دی فنیل1- پیکریل هیدرازیل ( dpph) و 2) سنجش بتاکاروتن- لینولئیک اسید. ظرفیت تام فنلی عصاره های متانولی گیاه با معرف فولین سیوکالتیو اندازه گیری شد. همچنین عصاره های متانولی گیاه با سنجش مرگ و میر میگوی آب شور دریا برای ارزیابی اثر ضد سرطانی غربال شدند. نتایج نشان داد که ترکیبات اصلی اندام های هوایی گیاه شامل دودکانوئیک اسید (36/44%)، دکانوئیک اسید (14/9%)، پی پریتنون (49/8%)، بتا-یونون (89/5%) بود. عصاره متانولی ساقه کمترین میزان ic50 را در مقایسه با آنتی اکسیدان سنتزی بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن (16/1±06/17=(bht)ic50) نشان داد. در سنجش بتاکاروتن- لینولئیک اسید نیز عصاره های متانولی درصد مهار اکسیداسیون قابل ملاحظه ای را در مقایسه با شاهد bht نشان داد. با توجه به مقادیر ظرفیت تام فنلی عصاره های متانولی گیاه می توان گفت این گیاه دارای پتانسیل بالا در تولید ترکیب های فنلی است. عصاره های متانولی، همچنین فعالیت ضد میکروبی ضعیفی مقابل میکروارگانیسم های مورد آزمایش نشان دادند. طبق نتایج حاصل در این پژوهش این گیاه خاصیت ضد سرطانی نداشت.

در این تحقیق گیاه "اسکنبیل" .calligonum comosum l`her متعلق به خانواده علف هفت بند (polygonaceae) مورد بررسی قرار گرفته است. اسکنبیل از درختچه های مخصوص نواحی بیابانی است و گونه های مختلف آن در نقاط و عرض های مختلف جغرافیایی کشور ما، در خاک های بیابانی و شن های متحرک و همچنین در اراضی شوره زار دیده می شود. اسانس اندام های هوایی گیاه در زمان گل دهی به صورت تر و خشک با روش تقطیر و استخراج با بخار به طور همزمان با یک حلال آلی(sde)، استخراج شد. برای شناسایی ترکیب های تشکیل دهنده اسانس، از دستگاه های گاز کروماتوگرافی (gc) و گاز کروماتوگرافی متصل شده به طیف سنج جرمی (gc/ms) استفاده شد. همچنین ارزیابی خواص ضداکسیدانی عصاره های تام متانولی و اسانس اندام های هوائی این گیاه، با استفاده از دو روش مهار رادیکال آزاد پایدار 2، 2- دی فنیل-1- پیکریل هیدرازیل (dpph) و سنجش بتا-کاروتن- لینولئیک اسید ارزیابی شد. افزون بر این ظرفیت تام فنولی عصاره های متانولی اندام های گیاه، با معرف فولین سیوکالتیو اندازه گیری شد. هم چنین عصاره های متانولی اندام های گیاه با سنجش کشندگی میگوی آب شور دریا غربال شدند. نتایج این پژوهش نشان داد، ترکیب های اصلی اسانس گیاه تر و خشک به ترتیب n- تریکوزان (%22/17) و متیل پارا انیسات (%88/23) هستند. عصاره های متانولی اندام های گیاه به ترتیب با ic50 ساقه برابرg/ml µ 63/36، ساقه و میوه برابرg/ml µ 69/44، ساقه و گل برابرg/ml µ 68/19 و میوه برابر g/mlµ 8/114، در مقایسه با ضد اکسیدان سنتزی بوتیلیتد هیدروکسی تولوئن(bht) با ic50 برابرg/ml µ 06/17 به غیر از میوه، اثر متوسطی داشته که این اثر در ساقه و گل که تقریباً برابر bht بوده، مشهودتر است. در سنجش بتا-کاروتن-لینولئیک اسید، عصاره های متانولی اندام های مختلف گیاه، درصد مهار اکسایش متوسط (ساقه: %78/78، ساقه و میوه: %70/56، ساقه و گل: %43/55 و میوه: %53/75) را نشان دادند که تقریباً برابر نیمی از درصد مهار نشان داده شده با bht (%3/97) بود. ظرفیت تام فنولی عصاره های متانولی اندام های ساقه برابر gµ 83/78، ساقه و میوه برابر gµ 84، ساقه و گل برابرg µ 58/107 و میوه برابر gµ 88/79 مشاهده شد. از بین 11 سویه میکروبی مورد آزمایش، 6 سویه به نمونه ها حساسیت نشان دادند و بزرگترین هاله ممانعت از رشد در حد 22 و 19 میلی متر، به ترتیب مربوط به میکروب s. epidermidis در ساقه و میکروب k. pneumoniaeدر میوه گیاه نشان داده شد. سنجش کشندگی میگوی آب شور دریا روی عصاره های متانولی اندام های مختلف گیاه، دارای سمیت ضعیف و برابر با g µ 1000<lc50 بود. می توان نتیجه گرفت که فعالیت این گیاه از لحاظ ضد اکسیدانی در حد مطلوب و از لحاظ ضد میکروبی در حد متوسط و از نظر سمیت سلولی در حد ضعیف است.