آئین دادرسی مهمترین تضمین کننده حقوق انسانها و از برجسته ترین عوامل تحقق عدالت اجتماعی، در عرصه قضایی، است. دادرسی کارآمد بدون سازمان دادرسی کارآمد امکان پذیر نیست. این امر و دغدغه دین مداری امور در جامعه اسلامی و نیز روشن ساختن گوشه ای از تاریخ حقوق اسلامی، نگارنده را بر آن داشت تا چگونگی سازمان دادرسی را در دوران مهم و تاثیر گذار صدراسلام یعنی دوران حکومت پیامبر اسلام (ص)، خلفای سه گانه و امام علی (ع) مورد بررسی و کاوش قرار دهد. این پژوهش با روش تاریخی و با بهره گیری از شیوه بازنگری یعنی نگریستن گذشته با دیدی امروزین و البته به دور از تحمیل اندیشه های جدید بر دوره مذکور انجام پذیرفته است. از این رو، با بر گرفتن ارکان چهارگانه سازمان دادرسی در نظام قضایی حال حاضر، یعنی مراجع قضایی، مامورین قضایی، معاضدین دادگستری و نهادهای نظارتی، و فحص و جستجو در منابع دست اول تاریخی، روایی، قضایی و ... ضمن روشن ساختن زوایای گوناگونی از این موضوع در صدر اسلام و پاسخگویی به سوالات متعددی در این زمینه، همچون نحوه حل و فصل منازعات (حکمیت و دادرسی)، صلاحیت های دادرسی، نقش مردم در دادرسی، نحوه انتخاب مامورین قضایی، انواع معاضدتهای قضایی آن عهد و چگونگی نظارت بر عمال و دادرسان و به ویژه سیر تحولی هر یک از مباحث در دوران مورد نظر، این فرضیه به اثبات رسیده است که: ؛سازمان دادرسی در دوران صدر اسلام، تحت تاثیر نیازها و ضرورت ها و با محوریت حق و عدالت، تغییر و تحول یافته است.؛ و بالاخره، این پژوهش، بهره گیری از روش تاریخی در استنباط احکام را به عنوان مقوله ای بسیار در خود تامل مطرح می سازد.