چکیده: منظوم? "شیرین وخسرو" سرودهای غنایی است، که توسّط «عبدالله هاتفی جامی» یکی از شعرای خوب قرن نهم و اوایل قرن دهم، به تقلید و تتبّع از منظوم? "خسرو و شیرین"حکیم نظامی گنجوی در 1815 بیت سروده شده است. موضوع این پژوهش نقد و تحلیل منظوم? «شیرین و خسرو» عبدالله هاتفی است. بنابراین، در آغاز به معرّفی هاتفی و پس از آن به بررسی فنون زیبایی شناسی و سبک شناسی این اثر ارزشمند، پرداخته شده و سطح زبانی، ادبی و فکری آن که مربوط به حوز? سبک شناسی است به تفصیل، مورد ارزیابی و نگرش قرار گرفته تا نقاط ضعف و قوّت آن آشکار گردد. این منظومه از نظر تعداد ابیات، بسیار کوتاهتر از منظوم? حکیم نظامی گنجوی است. هاتفی در شیو? داستان پردازی و همچنین سطح ادبی و بلاغی اثر خویش، به حکیم گنجه نظر داشته و از وی پیروی کرده است. با این حال،او شاعری تقلید کار صرف نیست و در موارد بسیاری، برخلّاقیت و استعداد هنری خویش تکیه دارد. اگر بخواهیم این منظومه را ارزیابی کنیم، در خواهیم یافت که این شاعر از دانش آموختگان و آشنایان به رموز شعر و ادبیات فارسی بوده است، چون جوانب فصاحت و بلاغت کلام را تا جایی که توانسته به جای آورده و منظومهاش تا حدّ قابل توجّهی از عیوب مخلّ فصاحت و بلاغت برکنار مانده است. هاتفی از داستانها و تلمیحات قرآنی و نیز ارسالالمثلها به زیبایی استفاده کرده و ارادت خاص وی نسبت به پیامبر و اهل بیت در سروده هایش بخوبی آشکار است. وجود انواع صنایع لفظی و معنوی در این منظومه، نشانگر توانایی و قدرت والای شاعر است، که بهخوبی از عهد? ارائ? آن برآمده. در این میان وجود آرایههایی چون انواع جناس، واج آرایی و همچنین تشبیهات و استعارات بسیار بدیع و زیبا، ازبسامد قابل توجّهی برخوردار گردیده است. همچنین در اثنای متن، به وضعیّت سیاسی و اجتماعی و شعر و ادبیات پارسی در زمان? هاتفی [دور? تیموری] اشاره شده تا عوامل تأثیر گذار بر کلام و ذهنیّت وی روشنتر گردد. در بطن داستان نیز هاتفی بیشتر رو سوی فرهاد دارد و از وی به نیکی و جوانمردی یاد میکند. از سوی دیگر خسرو پرویز، همواره با عشرت طلبیها و شادکامیهای خویش، موجب نابسامانی و بی عدالتی در کشور میشود. امّا شیرین، شاهزاد? ارمنی، که معشوق? خسرو پرویز و فرهاد است، زنی عفیف و پاکدامن معرّفی شده و نامش در این منظومه خوش میدرخشد و حتّی در عنوان، بر خسرو مقدّم شده است.

چکیده آقامحمّدکاظم واله اصفهانی(1145ـ1229ق.) از شاعران مشهور در اواخر دوران زندیه و اوایل عهد قاجار می¬زیسته است. دیوان اشعار او چیزی کمتر از شش هزار بیت را شامل می¬شود که قالب عمد? آنها را غزل تشکیل می¬دهد. واله با آنکه در دور? رواج مکتب بازگشت می¬زیسته اما بطور کامل، از معیارهای سبکی آن پیروی نکرده؛ بطوری که ویژگی¬های سبک عراقی در بخش¬هایی از اشعار او نمود بیشتری دارد. در این پایان¬نامه که به نقد زیباشناسان? دیوان واله اصفهانی اختصاص دارد، پس از معرّفی شاعر و شرایط زندگی و زمانه و آثار او و بحث دربار? نهضت بازگشت ادبی، به بررسی دیوان واله اصفهانی و نشانه¬های زیبایی¬شناسی و سخن¬آرایی در آن پرداخته شده است. در این بررسی، ابتدا، به وضعیت قالب¬های شعری و پراکندگی آنها در دیوان توجّه شده و سپس، لایه های مختلف سبک شعر واله در مقایسه با مکتب بازگشت و معیارهای شعر کلاسیک فارسی تشریح گردیده که شامل سبک¬شناسی زبانی، ادبی و فکری می¬شود. در سطح زبانی به ویژگی¬های آوایی، عنصر وزن و واژه¬گزینی، عناصر دستور تاریخی و عوامل نحوی پرداخته شده و سبک ادبی مباحث بدیعی و بلاغی را در برمی¬گیرد که شامل آرایه-های لفظی و معنوی و صورخیال می¬شود. در بررسی سطح فکری سبک شعر واله، علاوه بر برشمـردن مضمون¬هـای مختلف دیوان و طبقه¬بندی آنها، بعضی اندیشه¬های محوری او ـ از جمله مقول?عشق ـ و نیز تلمیحات اشعار او و اصطلاحات مختلف مندرج در آنها گنجانده شده¬است. واله اصفهانی در گزینش قالب¬ها بیشتر به آن دسته از شاعران بازگشت نزدیک شده که غزل را محور خلاقیّت خود قرار داده¬اند؛ با این همه، مضمون غزل¬های او آمیزه¬ای از فضای سبک عراقی، گرایش واسوخت و مضامین بازگشتی است. قصاید واله کم¬شمار و کاملاً تقلیدی هستند و استحکام اشعار قصیده¬سرایان خراسان را دارند. در عین حال، قطعات او بیشترین شباهت را به آثار شاعران بازگشتی دارند و در آنها بیشتر مدح و مادّه تاریخ دیده می¬شود. نمونه¬هایی از قطعات تعلیمی نیز در دیوان واله هست. شعر واله از نظر ویژگی¬های زبانی در مقایسه با شاعران دور? بازگشت پختگی بیشتری دارد که ناشی از وفاداری او به برخی ارزش¬های سبک عراقی است. در زبان وی مواردی از کاربرد الفاظ و ساختارها و کاربردهای کهن فارسی با همان مفاهیم قدیمی دیده می¬شود که ریشه در تقلید شاعر و انس او با آثار کلاسیک دارد. الفاظ عربی درحد متعادل و متعارف به شعر او راه یافته¬اند. مضامین شعر او نیز تابع فضای حاکم بر شعر کلاسیک است و جز برخی لحن¬ها و مضمون¬ها که در غزل او نمود بیشتری یافته-اند ـ نظیر شکواییه، واسوخت و فراقیه است. از نظر ادبی، واله توجّه خاصی به آرایه¬های مبتنی بر تکرار نظیر واج¬آرایی و جناس و تکرار واژه ها داشته است و در بین صنایع معنوی موسیقایی-ترین¬ها را به کار گرفته است. صورخیال نیز نقش موثری در زیبایی اشعار واله دارند او انواع تشبیه را با دقّت و موفقیت در شعر خود به کار گرفته و استعاره¬هایش بیشتر به تشخیص گرایش دارند. استعار? مصرحه نیز در شعر واله چشمگیر است البتّه، این شاعر در کاربرد آرایه ها و صورخیال هرجا به تقلید روی آورده کوشیده است با تصرفات مضمونی یا ساختاری، آن را با ابتکار همراه سازد. وزن اشعار واله متنوع و کیفیّت اعمال قواعد عروضی در شعر او بسیار خوب و بدور از ضعف¬ها و لغزش¬هاست. بحر هزج و رمل بیشترین بسامد را در دیوان او و نیز در غزلیاتش دارد و نمونه های وزن دوری، جز یکی دو بحر سالم، در دیوان او اندک است. ¬ کلید واژه¬ها: واله اصفهانی، شعر دور? قاجار، نقد ادبی، بلاغت، بازگشت ادبی.

حکیم ناصر خسرو از شاعران سبک خراسانی است که برجسته شعر او استحکام وزن و تنوع اوزان و بحور است در این پژوهش مبانی دانش عروض در حوزه آوا، هجا ، ارکان و بحور معرفی شده و با شمردن جزییات قواعد عروض نمونه ها و نشانه های کاربرد هریک از این قواعد در دیوان ناصرخسرو نشان داده می شود.

منصور اوجی فرزند محمدرضا، شاعر معاصر، ادیب، نویسنده، مدرس و مترجم ایرانی، در نهم آذرماه 1316 هجری خورشیدی، در شیراز چشم به جهان گشوده است. اوجی، از پیشروان شعر کوتاه امروز در حوز? رباعی و شعر کوتاه نیمایی است. وی بیش از پنجاه سال است که به صورت حرفه ای شعر می گوید و در جریان های ادبی نیم قرن اخیر، حضوری مستمر و موثر داشته است. همچنین، تاکنون بعد از پنجاه سال فعالیت شاعری، بیش از 50 تن از شاعران و منتقدان معاصر در زمین? آثار او نقدهایی نوشته اند. وی در کنار شعر، در حوز? ترجمه (ترجم? شعر) و تحقیق نیز فعالیت دارد و آثاری در این حوزه ها از وی به جامانده است. دو عنصر اساسی در شخصیت اوجی که در شعرش هم نمود دارد کوتاه گویی و انزواست. در این پژوهش که به «بررسی زیبا شناسان? اشعار منصور اوجی» اختصاص دارد، پس از ارائ? زندگی نامه و معرفی آثار اوجی، جایگاه و ویژگی های این شاعر در میان معاصرانش، در کنار تأثیر و تأثّرهایی که در حوز? شعر داشته است، بررسی خواهد شد و در ادامه، به طور مفصّل و با ذکر شواهد، به موسیقی بیرونی و کناری اشعار اوجی در سطح این دو نوع موسیقی پرداخته می شود و در فصل های چهارم و پنجم، بترتیب، ویژگی های زبانی (در دو سطح آوایی و لغوی) و ادبی (صور خیال) اشعار اوجی در معرض نقد و تحلیل قرار می گیرد و در پایان، نگارنده از هم? این فصل ها نتیجه گیری نموده است.

مشرف¬الدّین مصلح بن عبدالله شیرازی(694-609) متخلّص به «سعدی» نویسندهء اندرزگو و شاعر حکمت سرای قرن هفتم هجری قمری است. او تخلّص خود را از نام اتابک مظفرالدّین سعد بن ابوبکر بن سعد بن زنگی گرفته است. وی در سال ??? سعدی نامه(بوستان) را به نظم درآورد و در سال بعد (???) گلستان را تألیف کرد. دیگر آثار او قصاید فارسی، غزلیّات، قطعات، ترجیع¬بند، رباعیّات، مقالات و قصاید عربی است که تحت عنوان کلیّات سعدی گردآوری شده است. وی قسمت عمده ء آثار خود را به بیان اندیشه های تعلیمی اختصاص داده است، چنانچه علاوه بر گلستان و بوستان در بسیاری از غزلیّات و قصاید خود به مسائل تعلیمی گریز می زند و برای انجام این کار به نحو موثّری از ابزارهای بلاغی بهره می برد. تمثیل یکی از کارآمدترین ابزارهای بلاغی اوست که به مناسبتهای مختلف و با شیوه های گوناگون برای ابلاغ پیام اخلاقی از آن بهره می¬گیرد. کاربرد تمثیل در آثار او با چنان ظرافتی همراه است، که بسیاری از شگردهایش در استفاده از تمثیل را در نوع خود کم نظیر دانسته¬اند. استفاده از امثال عامیانه که حاصل مطالعه، جهان¬بینی و نیز سفرهای دور و دراز سعدی است، یکی از ویژگی¬های اصلی سبک او به شمار می¬رود. برخی از این امثال در روزگار سعدی جنبه ضرب¬المثل داشته¬اند و برخی دیگر به دلیل ایجاز، جذّابیّت و عمق معنی بعد از او به مثل سائر تبدیل شده¬ است. او برای زیبا نمودن تمثیلاتش از آرایه¬ها، ابزار و عناصر مختلف نظیر تلمیح، جابجایی مشبّه و مشبّهٌ به، رعایت تناسب لفظی بین مشبّه و مشبّهٌ¬¬به بهره می¬گیرد. سعدی با 21150 تمثیل پیشرو تمثیل پردازان ایران به شمار می¬رود. او از انواع تمثیل در کلام خود بهره برده است. در این میان تشبیهات تمثیلی و پس از آن استعاره¬های تمثیلیّه بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است. حکایت تمثیلی او گاه به شکل مناظره و گاه به شکل روایت است و گاهی ساختار داستانی دارد. شخصیّت¬ داستان¬های وی انسان¬، حیوان و اشیا هستند. او در بیان این حکایات از الحان مختلف در خطاب به خوانندگان استفاده می¬کند و زبان او حدّ میانه¬ای از سبک خراسانی است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

موضوع این پایان نامه آنگونه که درعنوان هم ذکرشده ، جلوه آرایه های حسن تعلیل و مذهب کلامی در دیوان سه شاعر بزرگ سبک خراسانی یعنی ناصرخسرو قبادیانی ، مسعود سعد سلمان و فرخی سیستانی است . دراین پایان نامه به سبب نزدیکی آرایه های حسن تعلیل ، تمثیل و مذهب کلامی به یکدیگر ، ابتدا بصورت مفصل این سه آرایه بدیعی معنوی مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است . چون دو آرایه مورد بحث از عناصر دانش بدیع است ، بدیع و آرایه های آن در زیبایی و لطف شعر و کلام ادبی تاثیری بسیار دارد، در مورد علم بدیع و پیشینه آن نیز سخن رفته و جایگاه این دانش در علم بلاغت مشخص گردیده است . همچنین در چگونگی کاربرد آرایه های بدیعی و اینکه نباید در آوردن آنها افراط گردد ، بحث شده است . پیرامون تعقل و تخیل که یکی مبنای مذهب کلامی و دیگری پایه و اساس حسن تعلیل است ، بحث شده و نظرات دانشمندان و بزرگانی چون عبدالقاهر جرجانی و زکی الدین ابی الاصبع در این مبحث بیان گردیده است . دیدگاههای علمای علم بلاغت از قدیم و جدید مورد بررسی قرار گرفته و نظر ادیبان و سخن شناسانی چون استاد خلیل رجائی ، استاد جلال الدین همایی ، استاد نصرالله تقوی ، شمس العلما گرکانی ، حسام العلما آق اولی ، رضا قلی خان هدایت، دکتر سیروس شمیسا، دکتر حسین بهزادی اندوهجردی ، دکتر محمدعلی صادقیان و دیگران در مورد این دو آرایه بدیعی معنوی مورد بررسی و تحقیق کامل قرار گرفته است. نمونه ها و مثالهای شعری از سه شاعر موضوع پایان نامه یعنی ناصرخسرو ، فرخی سیستانی و مسعود سعد بصورت کامل استخراج شده است و کوشش به عمل آمده تا نمونه ها و مثالها نزدیک به ذهن خواننده و متناسب با موضوع پایان نامه باشد. نگارنده ضمن تعریف و بررسی دو آرایه مذهب کلامی و حسن تعلیل از شاعران و گویندگان عصر صفوی چون صائب تبریزی ، کلیم کاشانی ، وحشی بافقی و نظایر آنان نیز برای این دو آرایه شواهد و مثال آورده است. از آنجا که سه شاعر مورد نظر در قرن پنجم هجری می زیسته اند ، فصلی تحت عنوان : ویژگیهای ادبی قرن پنجم دراین پایان نامه آمده است . بدیهی است زندگی نامه های سه شاعر مورد بحث به صورت مختصر در این پایان نامه درج گردیده است و آنگونه که معمول است در مقدمه پایان نامه ، تاریخچه این تحقیق و اهداف و کاربرد آن نیز ذکر شده است.

درعهد صفویه از رونق شعر و ادب فارسی در ایران کاسته شد و شاهان صفوی توجه چندانی به شعرا و نویسندگان نشان نمی دادند.همزمان ، درکشور هندوستان فارسی زبان رسمی بود و هنرمندان و دانشمندان ایرانی در دربار گورکانیان مقبولیت و قرب و منزلتی خاص داشتند و این عوامل سبب مهاجرت ادبا و علما به سرزمین هند گردید. آشنایی با فرهنگ و فلسفه هند و نیز کوشش شاعران برای رهایی از ابتذالی که در دوره تیموری بر شعر فارسی حاکم شده بود، سبب پیدایش اسلوبی خاص در شیوه سخنوری این عهد گردید که بعدها سبک هندی نامیده شد. اساس بسیاری از ابیات سبک هندی بر صنعت تمثیل استوار است . در این صنعت ادبی، شاعر در یک مصراع ، پیام و فکر خود را بیان می کند و در مصراع دیگر برای تایید یا تعلیل یا توجیه آن ، مثالی از امور محسوس و قابل فهم همگان ارائه می دهد تا مخاطب آن را بهتر دریابد. با توجه به اهمیت و ضرورت آشنایی با صنعت تمثیل و جایگاه این صنعت ادبی دراشعار صائب دراین رساله به بررسی صنعت تمثیل در اشعار صائب تبریزی پرداخته شده است. در کنار مبحث تمثیل ، نکته ها و مقدماتی در باره زندگی و اشعار صائب، صور خیال در شعر فارسی ، معرفی انواع تشبیه و استعاره و کنایه و تمثیل به طور جداگانه و نیز فصلی در باره اسطوره در شعر صائب گنجانده شده است.

ناکامی و محرومی ادیب صابر با مرگ فجیعی که او را در کام خود فرو برد پایان نیافت، این ادیب بزرگ بعد از مرگ نیز همچنان در غبار ناکامی و گمنامی مستور ماند. این رساله تلاش می کند غبار این غربت را از سیمای ادیب صابر بزداید و چهره واقعی او را به دوستداران ادب و فرهنگ این مرز و بوم بشناساند. در فصل اول با تحلیل و بررسی مقایسه ای منابع، به ذکر نام، لقب، محل تولد و تحصیل ، چگونگی قتل ادیب، مذهب و اندیشه کلامی او و آثار باقی مانده از وی پرداخته می شود. در فصل دوم ، چند تن از ممدوحان و معاصران ادیب صابر معرفی شده اند. در فصل سوم ، در باره سلجوقیان ، عقاید و مذاهب آنها، اوضاع اجتماعی زمان سلجوقیان و تاثیر آن بر اندیشه و شعر شاعر سخن رفته است.فصل چهارم به روابط متقابل شاعران معاصر ادیب صابر با او می پردازد. در فصل پنجم ابتدا ذکری از سبک خراسانی به میان رفته و پاره ای از خصوصیات این سبک دراشعار ادیب، بررسی و تحلیل شده است. در ادامه، به بررسی قصیده سرایی و مدیحه سرایی و سبک شخصی ادیب صابر، قالبها و معانی شعر او پرداخته شده است. فصل ششم به صور خیال و آرایه های ادبی دیوان او اختصاص دارد، و در پایان ، بسامد ردیف ها، کیفیت قافیه اندیشی مورد بحث قرار گرفته وزن اشعار ادیب صابر به ترتیب کثرت استعمال ، با ارقام و آمار و نمودار به نمایش گذاشته شده است. در فصل پایانی(هفتم) به تاثیرپذیری شاعران از ادیب صابر اشاره شده است و دو قصیده او با دو قصیده، یکی از عنصری و دیگری از فرخی سیستانی مقایسه شده است.