چکیده: عامل ph به عنوان غلظت یون های h+ یا oh- است که یکی از مهم ترین ویژگی های ریزوسفر محسوب می شود، به طوری که برجذب عناصر غذایی، فعالیت نسبی ریز جانداران، رشد گیاه و کیفیت محصول تأثیر دارد و به طور مستقیم می تواند جذب کاتیون های معدنی و آنیون ها را تحت تأثیر قرار دهد به عبارت دیگر حلالیت عناصر غذایی به شدت تحت تأثیر ph محیط کشت است، بنابراین ایجاد یک ph مناسب در محیط کشت یک عامل بسیار مهم در حفظ تعادل عناصر غذایی است و در محصولات گلخانه ای می تواند یک عامل محدودکننده باشد که قابلیت جذب عناصر غذایی و به دنبال آن رشد گیاه می تواند تحت تأثیر ph محیط کشت و محلول غذایی قرار گیرد. لذا این تحقیق باهدف بررسی سه سطح ph (5/5، 7، 5/8) به صورت تناوبی در محلول غذایی بر عملکرد و خصوصیات رشدی و فیزیولوژیکی خیار در کشت هایدروپونیک با طرح آزمایشی از نوع طرح پایه کاملاً تصادفی که شامل 7 تیمار (5/5= ph: محلول غذایی با ph ثابت 5/5، 5/8= ph: محلول غذایی با ph ثابت 5/8، 7= ph: محلول غذایی با ph ثابت 7 (میانگین دو سطح ph قبلی)، (1)5/8: (1)5/5= ph محلول غذایی با دو سطح ph متغیر 5/5 و 5/8 با تناوب 1 روز از هر ph ، (2)5/8 : (2)5/5= ph محلول غذایی با دو سطح ph متغیر 5/5 و 5/8 با تناوب 2 ، (3)5/8 : (3)5/5= ph محلول غذایی با دو سطح ph متغیر 5/5 و 5/8 با تناوب 3 روز، (4)5/8 : (4)5/5= ph محلول غذایی با دو سطح ph متغیر 5/5 و 5/8 با تناوب 4 روز) و 4 تکرار انجام شد. گیاهان به صورت کشت بدون خاک (بستر پرلایت + ورمی- کولایت – به ترتیب 75% و 25% ظرفیت حجمی) و در بالشتک ها در گلخانه کشت شد، عملکرد، خصوصیات رشدی و فیزیولوژیکی خیار در دو مرحله یعنی در طول رشد گیاه از ابتدای دوره ی میوه دهی و در انتهای رشد شامل ارتفاع بوته، سطح برگ، شاخص کلروفیل برگ، وزن تر و خشک، مواد جامد قابل حل (tss) میوه و دم برگ، ec آب میوه، سفتی بافت میوه، فسفر، پتاسیم، کلسیم برگ و میوه و همچنین نیتروژن کل برگ اندازه گیری شدند. نتایج حاصل از تجزیه واریانس نشان داد که تیمارهای مختلف ph تأثیر معنی دار در سطح احتمال یک درصد بر عملکرد داشتند، و تیمارهای (2)5/8 : (2)5/5= ph و (3)5/8 : (3)5/5= ph به ترتیب نسبت به 7=ph، 25 و 15 درصد افزایش عملکرد را نشان دادند. همچنین سطح برگ، وزن تر و خشک بوته و همچنین وزن خشک میوه تیمارهای (2)5/8 : (2)5/5= ph و (3)5/8 : (3)5/5= ph بیشتر از سایر تیمارها بود اگرچه با 7=ph اختلاف معنی داری نداشت و کمترین سطح برگ، وزن تر و خشک بوته مربوط به 5/8= ph بود، ولی کمترین وزن خشک میوه را 5/5= ph داشت، همچنین ضریب همبستگی نسبتاً قوی 76/0r2= بین صفت سطح برگ با میزان عملکرد مشاهده گردید. بیشترین شاخص کلروفیل مربوط به تیمار (3)5/8 : (3)5/5= ph بود اگرچه با سایر تیمارهای تناوب اختلاف معنی دار نداشت ولی با تیمار 7=ph در سطح احتمال یک درصد معنی دار شد. ph های متناوب باعث افزایش درصد مواد جامد محلول (tss) و ec آب میوه شد، به طوری که بیشترین (tss) و ec آب میوه مربوط به تیمارهای (2)5/8 : (2)5/5= ph و (3)5/8 : (3)5/5= ph بود که نسبت به سایر تیمارها در سطح یک درصد اختلاف معنی دار نشان دادند. تیمارهای ph های متناوب همچنین باعث افزایش غلظت عناصر در برگ و میوه نسبت به تیمار 7=ph شد، بیشترین غلظت فسفر و کلسیم در برگ و میوه مربوط به تیمار (2)5/8 : (2)5/5= ph بود، درصورتی که بیشترین میزان پتاسیم برگ و میوه مربوط به تیمار (3)5/8 : (3)5/5= ph بود. به طورکلی تیمار ph های متناوب باعث افزایش جذب و کارایی عناصر و درنتیجه شرایط رشدی و فیزیولوژیکی بهتر گیاه و در نهایت عملکرد بیشتر خیار در کشت هیدروپونیک شد و با توجه به این آزمایش به نظر می رسد که تیمارهای (2)5/8 : (2)5/5= ph و (3)5/8 : (3)5/5= ph مناسب ترین تناوب را در جهت افزایش عملکرد در خیار دارد.