بحث مدیریت در مراتع از نکات کلیدی می باشد، تا جایی که ادامه ی حیات مراتع بستگی به دیدگاه مدیریتی حاکم بر این منابع خدادادی دارد. در این پایان نامه ضمن مطالعه ی کلیه ی پرونده های اجرای مقررات منابع ملی در 139 روستا، پرونده های ممیزی مراتع در 106 سامانه ی عرفی، پرونده های اراضی اختلافی موضوع ماده 56 قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع، پرونده های تخلف از ماده 44 و 44 مکرر قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع، بررسی و مقایسه ی اعتبارات سه پروژه ی حفاظت، مرتع و جنگل در طی یک دوره ی چهار ساله و در نهایت با مطالعه ی و کنترل صحرایی طرحهای مرتعداری تهیه شده در سطح اراضی ملی شهرستان کبودراهنگ، از شهرستانهای استان همدان، چهار دوره ی مدیریتی در مراتع مشخص گردید، که شامل دوره ی قبل از ملی شدن مراتع، دوره ی بعد از ملی شدن مراتع تا زمان ممیزی مراتع، دوره ی بعد از ممیزی مراتع تا زمان تهیه ی طرح مرتعداری و در نهایت دوره ی بعد از داشتن طرح مرتعداری. در دوره ی قبل از ملی شدن مراتع، در این شهرستان مراتع تحت مدیریت عرفی حاکم بر منطقه که از طرف اربابان حاکم کنترل و نظارت می شد، اداره می گردید. و مطابق مدارک موجود (اوقافی شدن مراتع برخی روستاها، قبل از ملی شدن توسط اربابانی مثل امیرنظام) و اظهار نظر بزرگان روستا که دوران قبل از ملی شدن مراتع را به یاد دارند، مراتع در این زمان در اختیار اربابان بوده، و با توجه به حساسیت این افراد به نحوه ی استفاده از مراتع و عرف حاکم بر منطقه زمان ورود وخروج دام رعایت و هر ساله قسمتی از مراتع تحت مدیریت قرق قرار می گرفته . اما بررسی پرونده های ممیزی مراتع نشان می دهد، بعد از ملی شدن مراتع و حذف مالکیت خصوصی مرتع، یک خلاء مدیریتی، و حتی حاکمیتی در سطح مراتع برای مدت طولانی، که گاهی در برخی سامانه ها به بیش از 40 سال هم می رسد، ایجاد شد. که این دوران را می توان دوران رها شدگی مراتع از لحاظ مدیریتی دانست. در دوران سوم که دولت بعلت عدم توانایی در تهیه و اجرای طرحهای مرتعداری در هر سامانه با توجه به تبصره یک ماده سه قانون حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع و اصلاحات بعدی (مصوب 30/05/1346 مجلس سنا) اقدام به صدور پروانه ی چرا نمود. مطالعات انجام شده در مورد پروانه چراهای صادر شده، نشان می دهد که دولت هیچگاه نتوانسته بوسیله ی این پروانه های چرای صادر شده مدیریت و نظارت خوبی بر مراتع داشته باشد. و به ندرت دیده شده، که بعد از صدور، حتی برای یک بار این پروانه های چرا تمدید شده باشند. هر چند که اداره های منابع طبیعی هنوز هم در برخی از سامانه ها عرفی به این مرحله ی مدیریتی برای مراتع نرسیده اند. ولی با بررسی پرونده های تخلف تشکیل شده در رابطه با چرای غیر مجاز در سطح مراتع شهرستان کبودراهنگ در یک دوره ی شش ساله (از سال 1380 تا 1385) معلوم شد که در این مدت تعداد 77 (هفتادو هفت) فقره پرونده ی تخلف تشکیل شده است. که با بررسی پراکنش مکانی و زمانی این پرونده ها مشخص شد که سالانه فقط حدود شش درصد از سامانه های عرفی این شهرستان تحت نظارت قرار گرفته اند. در این دوران مدیریتی حدود 78/16 درصد از سطح مراتع شهرستان از حیزانتفاع خارج شده و کاربری آنها تغییر یافته، و تعداد دام موجود به مجاز86/6 برابر، و نرخ دامگذاری در سطح مراتع برای دام موجود3/3 واحد دامی در هکتار، و برای دام مجازحدود 652/0 واحد دامی در هکتار بوده است. که همگی حکایت از فشار بالا بر مراتع این شهرستان می باشد. با تهیه ی طرح مرتعداری برای مراتع این شهرستان انتظار بر شروع مرحله جدید مدیریتی می باشد. که در این پایان نامه با بررسی و مطالعه ی 89 سامانه ی عرفی این شهرستان که تا سال 1384 تهیه ی طرح مرتعداری شده، این موضوع مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت مشخص گردید، که اجرای طرحهای تهیه شده بعلت مشکلات فراوان اقتصادی و اجتماعی از یک طرف و دیدگاه مدیریت حاکم بر مراتع از طرف دیگر یا به مرحله ی اجرا نرسیده اند، و یا بعد از اجرا بعلت بالا بودن فشار بر مراتع اثر چندانی در اصلاح و بهبود مراتع نداشته اند. بطوری که مطالعه ی این طرحها نشان می دهد، با اینکه حدود 37 درصد از دامهای موجود در مراتع نسبت به زمان ممیزی کاهش یافته، ولی از طرف دیگر ظرفیت مجاز این مراتع نسبت به زمان ممیزی 31 درصدکاهش یافته، که حدود 14 درصد این کاهش مربوط به کاهش کیفیت مراتع شهرستان می باشد. زیرا نرخ دامگذاری این مراتع از 652/0 واحد دامی در هکتار در زمان ممیزی به 56/0 واحد دامی در هکتار رسیده است. و مطالعات حاصله نشان می دهد که 82 درصد سطح مراتع تهیه ی طرح مرتعداری شده دارای وضعیت ضعیف تا خیلی ضعیف می باشد. و گرایش حدود 85 درصد این مراتع منفی و روبه قهقرا می باشد. بنابر آنچه در طرحهای مرتعداری آمده است حدود 40 میلیارد ریال اعتبار در یک دوره ی هشت ساله برای اصلاح و احیاء مراتع این شهرستان نیاز می باشد. یعنی سالانه حدود 5 میلیارد ریال اعتبار مورد نیاز است، این در حالی است که در سال 1385 اعتبار بخش مرتع این شهرستان فقط 293 میلیون ریال بوده است، یعنی چیزی حدود 6 درصد اعتبار مورد نیاز در نظر گرفته شده است. که در این پایان نامه موضوع مدیریت اعتبارات بررسی شد و در نهایت با بررسی آمار چهار ساله ی اعتبارات سه پروژه ی حفاظت، مرتع و جنگل، مشخص شد که 72 درصد اعتبارات به نگهداری و توسعه ی پروژه ی درختکاری حاشیه ی راههای شهرستان اختصاص داده شده، و 17 درصد اعتبارات به پروژه های مرتعداری و در نهایت فقط حدود 11 درصد از اعتبارات به پروژه حفاظت اختصاص داده شده است. و این دقیقاً بر خلاف اهداف قانونی سازمان، مطابق ماده دو قانون ملی شدن جنگلها و مراتع است. که اولین وظیفه ی سازمان را حفاظت می داند.

چکیده یک سیستم رتبه بندی و ارزیابی برای مناطق حفاظت شده لازم است تا نه تنها در انتخاب مناطق و بالا بردن سطح رضایت به توریست کمک کند بلکه برای مدیران نیز با کسب شناخت بهتر از منطقه موثر واقع شود. در این مطالعه برای رتبه بندی مناطق حفاظت شده در استان اصفهان از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی اولین بار توسط ساعتی در سال 1980 ابداع شد. فرایند تحلیل سلسله مراتبی ahp)) برای حل انواع مختلفی از مسائل تصمیم گیری چند معیاره استفاده می شود. این روش شامل چندین مرحله است: 1. ایجاد سلسله مراتبی 2. انجام مقایسات زوجی 3. محاسبه وزن اجزاء ساختار وگزینه ها 4. اندازه گیری شاخص سازگاری نتایج تحقیق نشان دادند که ahp می تواند برای تعیین اهمیت نسبی همه فاکتورهای ساختار نسبت به هم و اهمیت نسبی مناطق منتخب نسبت به هر فاکتور استفاده شود. علاوه براین، دراین مطالعه، آنالیز تناسب تفرج برای تعیین مکان های مناسب تفرج منطقه حفاظت شده عباس آباد انجام شد. برای مکان یابی بهترین محل تفرج از مدل ترکیب خطی وزن دار، منطق بولین و تکنیک ارزیابی چند معیاره استفاده شد. سامانه اطلاعات جغرافیایی برای ایجاد داده های جغرافیایی و پردازش به کار رفت و فاکتورهای ورودی با استفاده ازahp وزن دهی شدند. نتایج، اثرتعداد فاکتورهای ورودی را بر محدوده نهایی تناسب نشان دادند. به طوری که مناطق مناسب تفرج در نقشه نهایی تناسب تفرج گسترده نسبت به نقشه نهایی تناسب تفرج متمرکز با روش بولین بیشتر بودند. در نقشه های نهایی تناسب که با روش فازی تهیه شدند. مناطق طبقه بندی شده و رنجی از تناسب نشان می دادند. سرانجام مناسب ترین منطقه تفرجی گسترده و متمرکز در شمال غرب منطقه عباس آباد تعیین شد. به نظر می آید این منطقه مورد توجه بازدیدکنندگان نیز باشد. البته منطقه حفاظت شده عباس آباد با وجود زیبایی های بسیار هنوز برای بسیاری از مردم ناشناخته است.

جریان ساقه ای یک فرآیند هیدرولوژیکی است که موجب انتقال بارش و محلول ها از تاج پوشش گیاهان به خاک می شود. این پژوهش در بوته زارهای شهرک علمی تحقیقات دانشگاه صنعتی اصفهان واقع شده در شمال غرب اصفهان انجام شد. برای بررسی ویژگی های جریان ساقه ای پرند و آناباسیس، اندازه گیری جریان ساقه ای بر روی 5 پایه از هرگونه از رویدادهای بارش بین ماه های فروردین 92 تا اردیبهشت 93 صورت گرفت. زهکشی جریان ساقه ای با استفاده از قیف های پلاستیکی در دور ساقه، چسب های محکم کننده و یک بطری جمع کننده صورت گرفت. برای بررسی اثر پرستاری بر گیاهان زیراشکوب، در هر یک از گونه ها دو تیمار در نظر گرفته شد، یکی با ورود جریان ساقه ای و دیگری بدون ورود جریان ساقه ای. گونه شاهی به دلیل رشد سریع به عنوان گونه هدف انتخاب و در سه بخش تصویر تاج، سایه انداز و قسمت باز، هر کدام 200 بذر شاهی کاشته شد. نمونه برداری خاک برای آزمایش های رطوبت، مواد آلی، بافت خاک، اسیدیته خاک، هدایت الکتریکی خاک و پایداری خاک زیرین دو گونه آناباسیس و پرند و همچنین خاک بدون پوشش تا عمق 100 سانتی متری با فواصل 20 سانتی متری برای 10 رویداد بارش صورت گرفت. به منظور مقایسه داده های طبیعی و مصنوعی و همچنین بررسی برخی از عوامل موثر در تولید جریان ساقه ای مانند ارتفاع و سطح تاج پوشش از یک سیستم مه پاش استفاده شد. تجزیه وتحلیل ها نشان داد که یک رابطه همبستگی قوی (95/0 r2=) بین بارش و جریان ساقه ای تولیدی در دو گونه گیاهی وجود دارد. مقدار جریان ساقه ای با افزایش عمق بارش افزایش می یافت. نتایج نشان داد که مقادیر جریان ساقه ای در پرند به طور متوسط %5/18 بارش نا خالص، با دامنه %24-11 است، درحالی که در آناباسیس جریان ساقه ای به طور متوسط %4/13 بارش نا خالص با دامنه %23-12 بود. متوسط مقادیر نسبت انتقال برای پرند و آناباسیس به ترتیب 9/39 و 29 بود که این نشان می دهد که شاخه ها و ساقه ها به طور کامل در تولید جریان ساقه ای نقش داشته اند. مقادیر رطوبت، ماده آلی و mwd نشان داد که بین تیمار با ورودی جریان ساقه ای با تیمار بدون ورودی جریان ساقه ای و خاک بدون پوشش در دو گونه آناباسیس و پرند به ترتیب تا عمق 80 و 100 سانتی متری اختلاف معنی داری (0.05=?) وجود دارد. تغییرات ph در عمق های مختلف در دو تیمار و خاک بدون پوشش محسوس نبود. اسیدیته آناباسیس نسبت به پرند و خاک بدون پوشش افزایش ناچیزی داشت. مقادیر ec نشان داد که میزان شوری در تیمار بدون جریان ساقه ای بیشتر است که این نشان دهنده نقش آبشویی جریان ساقه ای در خاک است. اثر پرستاری جریان ساقه ای در دو گونه پرند و آناباسیس به ترتیب تا شعاع 10 و 7 سانتی متری بود. تغییرات جریان ساقه ای مصنوعی بین بیشترین و کمترین ارتفاع و سطح تاج پوشش دارای اختلاف معنی داری (0.05=?) است که بیان گر نقش مهم این پارامترها در تولید جریان ساقه ای است. مقادیر رطوبت، مواد آلی، پایداری، هدایت الکتریکی خاک بیان گر آن است که جریان ساقه ای منجر به آبشویی و تمرکز و ذخیره آب و مواد مغذی در لایه های عمیق تر خاک و بهبود پرستاری از گیاهان زیراشکوب می شود.

رشد روزافزون جمعیت و به تبع آن بهره برداری بیش از حد از منابع طبیعی موجب بروز خسارات متعددی از قبیل فرسایش خاک آلودگی های زیست محیطی و درنهایت بیابانزایی گشته است. لذا برای استفاده پایداری از منابع طبیعی بایستی به این نکته توجه داشت که منابع طبیعی و علاوه برارزش های تولیدی ارزش های زیست محییطی نیز دارند. اگزوفارستری که تلفیقی از امور زراعی و مرتعی با تولید چوب و جنگلکاری است علاوه بر تامین منابع اقتصادی –اجتماعی متعدد برای ساکنان و کاربران اراضی منافع و اثرات زیست محیطی مهمی از قبیل ذخیره سازی اب، کاهش فرسایش خاک، و از سوی دیگر بهبود وضعیت چشم انداز را به همراه دراد. سیستم های اگروفارستری در عین حال که سطح معقولی از بهره وری از طبیعت را به همراه دارد می توان منجر به توسعه در آمدهای اقتصادی از طریق تفرج گشته از فشار روز افزون بر طبیعت بکاهد لذا در این مطالعه ارزیابی پتانسیل های تفرجی سیستم های اگروفارستی مورد توجه قرار گرفت. ماتریس لئوپولد یکی از متداول ترین و متکامل ترین روش های ارزیابی زیست محیطی است لکن در این مطالعه از اصول این روش جهت ارزش گذاری تفرجی بهره گرفته شد. بدین ترتیب که پنج فعالیت تفرجی در مجوز افقی ماتریس و فاکتور های موثر در تفرج از دیدگاه تفرجگر در محور عمودی ماتریس، در نظر گرفته شد. سپس تاثیر هر یک از فاکتورها بر روی هر یک از فعالیت ها در ماتریس به صورت کمی مشخص شدند. برای کمی کردن این تاثیرات پرسشنامه هایی متشکل از فاکتور ها بر روی هر یک از فعالیت ها در ماتریس به صورت کمی مشخص شدند. برای کمی کردن این تاثیرات پرسشنامه هایی متشکل از فاکتورهای موثر در تفرج از دیدگاه تفرجگاه تهیه و توسط تعدادی از تفرجگران در فعالیت های مختلف تفرجی تکمیل شد پرسشنامه ها بر اساس روش تصمیم گیری چند معیاره و دوین شد و سپس دادههای بدست آمده از از این پرسشنامه ها در ماتریس مورد استفاده قرار گرفت. بدین ترتیب با استفاده از ماتریس لئوپولد مدلی برای ارزیابی تفرجی چشم اندازهای مختلف بدست امد. پس از ثبت سیستم های اگروفارستری موجود در منطقه و پیاده کردن مدل تفرجی در آن ها ، مشخص شد که در شرایط مشابه مناطق واجد سیستم های اگروفارستری ارزش تفرجی بالاتری نسبت به مناطق فاقد این سیستم دارند.

همان گونه که خاک بر گونه های گیاهی اثر میگذارد گونه های گیاهی نیز به طور ویژهای بر خاک تاثیر میگذارند. در ناحیه ی پیرامون ریشه گیاه بر اثر فعالیت ریشه گیاه تغییرات مختلف شیمیایی، زیستی و فیزیکی ایجاد میشود. گونه های astragalus cyclophyllon و hedysarum criniferum از گونه های بسیار با ارزش مراتع ایران می باشند که هنوز مطالعه ای در زمینه کارایی این گونهها در تثبیت نیتروژن و اثرات آنها بر خصوصیات خاک صورت نگرفته است. مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر حضور astragalus cyclophyllon و hedysarum criniferum به عنوان گیاهان تثبیت کننده نیتروژن بر برخی از خصوصیات خاک انجام شد. به این منظور نمونه برداری از خاک تحت تاج پوشش astragalus cyclophyllon، hedysarum criniferum و bromus tomentellus به عنوان گیاه شاهد و همچنین خاک شاهد انجام شد. سپس خصوصیات خاک از جمله درصد آهک، ec، ph، درصد کربن آلی، نیتروژن معدنی، نیتروژن کل خاک، نسبت کربن به نیتروژن و بافت خاک اندازهگیری شد

به منظور شناسایی کاربری های سنتی اگروفارستری در استان کهگیلویه و بویراحمد از تعاریف مرکز بین المللی تحقیقات اگروفارستری ‏‎(icraf)‎‏ استفاده گردید و به طریق گزینش انتخابی سعی شد تا حد امکان اشکال مختلف عملیات اگروفارستری و سیستم های جالب توجه شناسایی و مشخصات آنها تشریح شود، برای این مقصود از سه منبع اطلاعاتی در توصیف سیستمها استفاده شد که عبارتند از: 1-ویژگیهای ثبت شده از سیستمها.2-مصاحبه.3-اطلاعات پایه موجود. تلاشهای اولیه برای ثبت ویژگیهای سیستمهای سنتی اگروفارستری در استان نشان داد که روشهای رایج در ثبت سیستمهای اگروفارستری در جهان به طورکلی کارآمد نمی باشند، از اینرو با مطالعه دقیق میدانی روشی بدین منظور تدوین گردید و سیستمهای شناسایی شده با استفاده از آن ثبت گردیدند. عملیات تشخیص و طراحی با کمک یک تیم متخصص ، متشکل از صاحب نظران علوم منابع طبیعی به منظور رفع اشکال از روشهای ثبت و همچنین اصلاح سیستمهای ثبت شده اجرا شد. بدین ترتیب سی سیستم سنتی شناسایی و ثبت گردید. نتایج این تحقیق همچنین مبین این است که این سیستمها متعلق به دوازده عملیات است که با استفاده از چهار مبنای طبقه بندی سیستمهای اگروفارستری یعنی1)طبیعت مولفه ها.2)خصوصیات اکولوژیک3)سطح تکنولوژی به کار رفته 4)مبنای اقتصادی-اجتماعی گروه بندی شدند. فراوانی و تنوع سیستمهای اگروفارستری در منطقه نشان می دهد که بهره وران اراضی این سیستمها را به عنوان راه حلی برای برآورده سازی نیازهای خود و در عین حال حفاظت از منابع طبیعی به وجود آورده اند.