این آزمایش به منظور بررسی تأثیر همزیستی میکوریزا و کیفیت نور بر خصوصیات رویشی و محتوای اسانس نعناع ایرانی اجراء گردید. بدین منظور ابتدا 40 ژنوتیپ نعناع جمع آوری شده از مناطق مختلف شمال، مرکز و جنوب ایران و متعلق به گونه های m. spicata، m. piperita و m. longifolia در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با دو تکرار در مزرعه تحقیقاتی چاه اناری دانشکده کشاورزی، دانشگاه صنعتی اصفهان مورد ارزیابی قرار گرفتند. ریشه جمع آوری شده گیاهان از لحاظ تعیین میزان همزیستی با قارچ های میکوریزا مورد بررسی قرار گرفتند و نیز صفات مورفولوژیک، زراعی و محتوای اسانس تولیدی در مرحله شروع گلدهی در طی دو سال اندازه گیری و ثبت شدند. سپس 3 ژنوتیپ برتر (از لحاظ خصوصیات مورفولوژیک و اسانس تولیدی) انتخاب و در گلدان های 20×10 سانتی مترکاشته شدند و در انکوباتورهای led حاوی نورهای قرمز، آبی، قرمز+آبی، سفید و همچنین نور فلورسنت با شدت نور 300 میکرومول فوتون بر مترمربع در ثانیه قرار داده شدند و خصوصیات مورفولوژیک، محتوا و اجزاء اسانس تولیدی گیاهان کاشته شده در مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفت. محتوای کلروفیل-های a، b و کاروتنوئید و همچنین فعالیت آنتی اکسیدان های آنزیمی شامل کاتالاز، گلوتاتیون ردوکتاز، آسکوربات پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز در محیط های نوری مختلف مورد بررسی قرار گرفتند. در مرحله سوم آزمایش، 3 ژنوتیپ مورد بررسی تحت تلقیح با 3 گونه قارچ میکوریزا شامل g. clarum، g. mosseae و g. etunicatum قرار گرفته و طی دو مرحله در انکوباتورهای ذکر شده با شدت نور 150 و 300 میکرومول فوتون بر متر مربع در ثانیه برای تعیین و مقایسه خصوصیات مورفولوژیک و اسانس تولیدی قرار داده شدند. نتایج تجزیه واریانس، تفاوت بسیار معنی داری را بین ژنوتیپ ها برای کلیه صفات مورد مطالعه نشان داد. به استثنای 2 ژنوتیپ، تمام ژنوتیپ ها دارای همزیستی با قارچ میکوریزا بودند و میزان کلونیزاسیون بین 4/1 تا 8/71 درصد متغیر بود. وزن خشک اندام هوایی در سال اول بیش از سال دوم بود و در طی هر دو سال، گونه m. piperita در رده اول قرار داشت. بیشترین وزن خشک در انکوباتورهای نوری مربوط به گونه m. piperita بود و نور آبی+قرمز موثرترین نور برای افزایش این صفت بود. در آزمایش اثرات متقابل نور و میکوریزا، قارچ g. etunicatum بهترین گونه برای افزایش وزن خشک و درصد کلونیزاسیون در هر سه ژنوتیپ نعناع و در هر دو شدت نوری بود و نورهای سفید و آبی+قرمز led موثرترین نورها و گونه m. spicata بهترین گونه در افزایش صفات مذکور بودند. نورهای سفید led و فلورسنت باعث افزایش محتوای کلروفیل و کاروتنوئید ژنوتیپ های نعناع شدند و فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان در نورهای آبی و قرمز led افزایش یافت، به استثنای سوپراکسید دیسموتاز که حداکثر فعالیت را در نور فلورسنت نشان داد. همپنین فعالیت آسکوربات پراکسیدار در نور آبی led و فلورسنت بیشترین بود. گونه m. spicata بیشترین محتوای کلروفیل، کاروتنوئید و فعالیت آنتی اکسیدانی را دارا بود. محتوای اسانس در سال دوم در مقایسه با سال اول در تمام گونه ها افزایش یافت و در هر دو سال گونه m. longifolia برترین گونه در تولید اسانس بود. تحت انکوباتورهای نوری، گونه های m. piparita و m. longifolia بیشترین محتوای اسانس را تولید نمودند و به طور کلی تولید اسانس تحت نورهای led و به خصوص نورهای قرمز و آبی+قرمز به طور چشمگیری نسبت به مزرعه افزایش یافت. محتوای اسانس در شدت نور بالاتر نسبت به شدت نور پایین تر، بیشتر بود. نور قرمز بهترین نور برای افزایش محتوای اسانس شناخته شد. همچنین گونه قارچ g. mosseae و ژنوتیپ های قزوین و همدان برای این امر مناسب تر بودند. تجزیه ترکیبات اسانس در 3 ژنوتیپ متعلق به گونه های مختلف، 15 ترکیب در گونه m. spicata، 19 ترکیب در گونه m. piperita و 11 ترکیب در گونه m. longifolia را مشخص نمود. ترکیبات غالب در 3 گونه مذکور، به ترتیب شامل منتول (6/21 درصد)، منتول (8/32 درصد) و پولگون (2/63 درصد) بود. گونه m. longifolia به عنوان کموتایپ غنی از پولگون مشخص گردید.