چکیده تحقیق حاضر به منظور بررسی رابطه بین تجمع اسمولیت های سازگار، فعالیت آنزیم سوپراکسیددیسموتاز و تعیین شاخص های مناسب مقاومت به خشکی در ژنوتیپ های نخود به صورت سه طرح آزمایشی مجزا در شرایط مزرعه، گلخانه و اتاقک رشد هر یک در سه تکرار انجام شد. کشت مزرعه ای به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در فروردین ماه 1390 اجرا شد. فاکتور اصلی شامل دو تیمار آبیاری کامل و دیم و فاکتور فرعی شامل 19 ژنوتیپ نخود بود. آزمایش اتاقک رشد به صورت فاکتوریل در قالب یک طرح کاملاً تصادفی اجرا شد که فاکتور اول شامل سه سطح پتانسیل آبی: شاهد(آب مقطر)، 4- بار و 8- بار، و فاکتور دوم شامل 19 ژنوتیپ نخود بود. کشت گلدانی نیز به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو سطح پتانسیل آبی 3- بار(شاهد) و 12- بار (تنش)، و 19 ژنوتیپ نخود انجام -شد.کاشت در گلدان ها به صورت انتظاری و در بهمن ماه 1389 صورت گرفت. نتایج نشان داد که اثرات تنش خشکی و ژنوتیپ بر عملکرد دانه در آزمایش مزرعه ای معنی دار بود. تحلیل همبستگی بین شاخص های مقاومت به خشکی و میانگین عملکرد نشان داد که مناسب ترین شاخص ها برای غربال ارقام شاخص های mp، sti، gmp و harm می باشد. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در تعداد روز از کاشت تا گلدهی و رسیدگی و نیز سرعت رشد محصول(cgr) در شرایط مزرعه، درصد و سرعت جوانه زنی در اتاقک رشد و سرعت سبز شدن در گلدان ها در بین ژنوتیپ ها تنوع وجود دارد. در مرحله رشد رویشی در شرایط تنش میزان پروتئین محلول برگ، پرولین و کربوهیدرات محلول برگ به طور معنی داری افزایش ولی فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز کاهش یافت. در مرحله رشد زایشی در شرایط تنش میزان پروتئین و پرولین کاهش و میزان آنزیم سوپراکسید دیسموتاز افزایش یافت. همچنین در بین ژنوتیپ ها در مرحله رشد رویشی از نظر میزان پروتئین، پرولین و کربوهیدرات محلول برگ و در مرحله رشد زایشی در میزان پرولین و کربوهیدرات محلول برگ تفاوت معنی داری در بین ژنوتیپ ها وجود داشت ولی از نظر فعالیت آنزیم سوپر اکسید دیسموتاز در بین ژنوتیپ ها در هر دو مرحله رشد زایشی و رویشی تفاوت معنی داری دیده نشد.

چکیده بررسی تغییرات مورفوفیزیولوژیکی و بیوشیمیایی گیاه تحت تنش خشکی می تواند به شناسایی مکانیسم های موثر در مقاومت به خشکی کمک کند، بدین منظور در سال زراعی90 -1389 در دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان، در یک آزمایش مزرعه ای صفات عملکرد، اجزای عملکرد و سرعت رشد نسبی محصول در 19 ژنوتیپ نخود به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در شرایط آبیاری مطلوب و تنش خشکی بررسی گردید و ژنوتیپ ها بر اساس عملکرد به دو گروه مقاوم و حساس دسته بندی شدند. به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مراحل رشدی رویشی و زایشی، هدایت روزنه ای این ژنوتیپ ها در مرحله رویشی و صفات درصد آب گیاه، سرعت کاهش آب از برگ، خسارت به غشاء سلولی، پرکسیداسیون لیپیدهای غشاء سلولی و میزان فعالیت آنزیم پلی فنل اکسیداز نیز در طی مرحله رویشی و زایشی در یک آزمایش گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار در دو سطح آبیاری (3- و 12- بار) ارزیابی شد، همچنین به منظور بررسی اثر تنش خشکی در مرحله جوانه زنی، ژنوتیپ های مورد نظر در آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی، در 3 سطح پتانسیل آب (صفر، 4- و 8- بار) و در سه تکرار بوسیله محلول پلی اتیلن گلایکول مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تنش خشکی عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته، سرعت رشد نسبی، درصد آب گیاه، سرعت کاهش آب از برگ در مرحله رویشی ، هدایت روزنه ای، میزان فعالیت آنزیم پلی فنل اکسیداز، طول ریشه چه، وزن تر و وزن خشک ریشه چه را کاهش داد، از طرف دیگر میزان خسارت به غشاء سلولی، پرکسیداسیون لیپیدهای غشاء سلولی، سرعت کاهش آب از برگ در مرحله زایشی و میزان فعالیت آنزیم پلی فنل اکسیداز در مرحله رویشی تحت تنش خشکی افزایش یافت. نتایج آزمون همبستگی نشان داد که در شرایط تنش خشکی صفات شاخص برداشت، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته و هدایت روزنه ای بر عملکرد تأثیر مثبت داشت. همچنین نتایج بیانگر آن بود که میزان این صفات در ژنوتیپ های مقاوم نسبت به ژنوتیپ های حساس از مقادیر بالاتری برخوردار بوده و با مقاومت به خشکی مرتبط بوده و می توانند جهت غربال ژنوتیپ های مقاوم به کار روند.

گیاهان معمولاً از تغییرات قابل برگشت اپی ژنتیکی برای سازگار شدن با تنش های محیطی و اجتناب از تغییرات ژنتیکی استفاده می کنند. متیلاسیون dna نقش اساسی در تنظیم اپی ژنتیکی بیان ژن در پاسخ به تنش های محیطی دارد. مقایسه الگوی متیلاسیون dna در نمونه¬های آلوده به بیماری فوزایومی و شاهد بافت¬های برگ، ساقه و ریشه با استفاده از نشانگر msap انجام شد. به منظور جداسازی قارچ بیماری زا، از مزارع نخود نمونه برداری انجام شد. بیماری زایی جدایه ها در گلخانه با استفاده از مایه تلقیح قارچ آزمون شد. واکنش نسبت به عامل بیماری در هفت ژنوتیپ نخود و در سه بافت ریشه، ساقه و برگ ارزیابی شد. ژنوتیپ ها براساس واکنش به بیماری در سه دسته مقاوم، نیمه مقاوم و حساس تقسیم بندی شدند. نتایج نشان داد که در بافت¬های ریشه و برگ مقدار دمتیلاسیون در ارقام مقاوم بیشتر از ارقام حساس بود. اما در بافت ساقه تغییر الگوی متیلاسیون در ارقام حساس و مقاوم دارای روند مشخصی نبود. هیچ تغییر معنی¬داری از نظر میزان متیلاسیون در برگ ارقام مقاوم و حساس در واکنش نسبت به بیماری وجود نداشت. اما، در بافت ریشه الگوی متیلاسیون در ژنوتیپ حساس(کاکا) با ژنوتیپ مقاوم (sel 95 th 1716) تفاوت معنی داری داشت. این نتایج نشان می دهد که واکنش بافت ها و ژنوتیپ های مختلف نخود در برابر بیماری پژمردگی فوزاریومی متفاوت است. با توجه به نتایج حاصل می توان پیشنهاد داد که افزایش میزان دمتیلاسیون در ارقام مقاوم در طی بیماری زایی ممکن است در مقاومت به بیماری پژمردگی فوزاریومی در ریشه نخود دخالت داشته باشند. همچنین، بسته به مراحل رشد و بافت¬ها و شرایط مختلف مقدار متیلاسیون برای هر ژنوتیپ می¬تواند متفاوت باشد.

به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی برخی از ژنوتیپ¬های نخود زراعی تحت شرایط عدم تنش وتنش رطوبتی در سنندج، 20 ژنوتیپ نخود (تیپ¬های دسی و کابلی) جهت شناسایی مطلوب¬ترین ژنوتیپ¬ها از لحاظ عملکرد و سایر صفات زراعی، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با 3 تکرار در سال زراعی 1392-1391 مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه واریانس داده¬ها نشان داد که ژنوتیپ¬های مورد بررسی از نظر بیشتر صفات در هر دو شرایط رطوبتی تفاوت معنی¬داری دارند. نتایج مقایسه میانگین¬ها نشان داد که در شرایط تنش رطوبتی ژنوتیپ¬های شماره iccv10304، iccv10308و iccv10117و در شرایط عدم تنش رطوبتی ژنوتیپ¬های شماره iccv10105، iccv10304و iccv10114به¬ترتیب دارای بیش¬ترین مقدار عملکرد اقتصادی بودند. نتایج همبستگی فنوتیپی صفت عملکرد اقتصادی با سایر صفات نشان داد که در شرایط تنش رطوبتی، صفات تعداد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته و زیست توده و در شرایط عدم تنش رطوبتی، صفات تعداد شاخه های اصلی در بوته، تعداد شاخه های فرعی در بوته، تعداد دانه در بوته و تعداد غلاف در بوته دارای همبستگی مثبت و معنی دار با عملکرد اقتصادی بودند. نتایج تجزیه رگرسیون گام به گام نیز بیانگر این بود که مهم¬ترین صفات تاثیرگذار بر عملکرد اقتصادی در شرایط تنش رطوبتی، صفات زیست توده، شاخص برداشت، تعداد شاخه فرعی در بوته، روز تا 50 درصد غلاف¬دهی و روز تا رسیدگی و در شرایط عدم تنش رطوبتی صفات تعداد شاخه فرعی، زیست توده، شاخص برداشت وتعداد روز تا رسیدگی بودند. نتایج تجزیه علیت نشان داد که در شرایط تنش رطوبتی صفات عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت در شرایط عدم تنش تعداد شاخه فرعی در بوته و شاخص برداشت، دارای بیشترین تأثیر مستقیم مثبت بر روی عملکرد اقتصادی بودند و به عنوان مطلوب¬ترین صفات جهت انتخاب غیر مستقیم عملکرد شناسایی شدند. نتایج وراثت پذیری بیانگر این بود که در شرایط تنش رطوبتی بیشترین میزان وراثت پذیری مربوط به صفت وزن صد دانه و کمترین میزان وراثت پذیری مربوط به شاخص برداشت بود. در شرایط عدم تنش رطوبتی بیشترین و کمترین میزان وراثت پذیری به¬ترتیب مربوط به صفات وزن صد دانه و ارتفاع بوته بود. بر اساس نتایج تجزیه عاملی در شرایط تنش رطوبتی ژنوتیپ¬های شماره 3 و 6 و در شرایط عدم تنش رطوبتی ژنوتیپ¬های3 و 14 مطلوب¬ترین ژنوتیپ¬ها بودند. شاخص snpi بیش¬ترین همبستگی را با عملکرد در شرایط تنش رطوبتی داشت. در تجزیه به مولفه¬های اصلی شاخص¬ها، دو مولفه اول بیش از 99 درصد واریانس کل داده¬ها را توجیه کردند. واژه¬های کلیدی: نخود زراعی، تنش رطوبتی،تنوع زنتیکی، تجزیه گام به گام، تجزیه علیت، تجزیه عامل، شاخص¬های مقاومت وحساسیت به خشکی

در کشور ما همانند سایر کشورهای درحال توسعه نخود نقش مهمی در نظام کشت سنتی ایفا می کند، بنابراین تلاش هرچه بیشتر جهت شناسایی ارقام با عملکرد بالا مفید واقع شده و باعث افزایش محصول در واحد سطح می شود. هدف از اجرای این آزمایش ارزیابی تنوع ژنتیکی در ژنوتیپ های مختلف نخود با استفاده از روش آماری چند متغیره، شناسایی ارقام پر محصول در کشت پاییزه دیم استان کردستان و معرفی آن به زارعین استان بود. که این پژوهش در دو سال زراعی 92-1391 و 93-1392 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی سارال واقع در 70 کیلومتری شهرستان سنندج، انجام شد. دو آزمایش مجزا در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 14 ژنوتیپ مختلف در چهار تکرار برای هرسال مورد آزمون قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس داده های حاصل از آزمایش در سال اول و دوم نشان داد که رقم های مختلف نخود ازنظر برخی صفات نظیر تعداد بوته در پلات، تعداد روز تا گلدهی، تعداد روز تا رسیدگی و عملکرد در هکتار دارای اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1 و 5 درصد بودند و بقیه ی صفات دارای اختلاف معنی داری نبودند. نتایج مقایسه میانگین نشان داد که ژنوتیپ 13 در سال اول و ژنوتیپ های شماره 7 و 13در سال دوم بهترین عملکرد را داشتند. با انجام تجزیه به مولفه های اصلی در سال اول و دوم به ترتیب، پنج مولفه اول با مقادیر ویژه بالاتر از یک، 31/83 درصد از کل تغییرات مربوط به صفات و شش مولفه اول با مقادیر ویژه بالاتر از یک، 45/92 درصد از کل تغییرات مربوط به صفات را در برداشتند. نتایج تجزیه همبستگی در سال اول و دوم نشان داد که صفت عملکرد تک بوته باصفت عملکرد بیولوژیک همبستگی مثبت و معنی داری داشتند. ضریب تبیین رگرسیون گام به گام در سال اول 92 درصد و در سال دوم 82 درصد بود، بر این اساس در تجزیه علیت صفت عملکرد بیولوژیک در سال اول و صفت تعداد بوته در پلات در سال دوم بیشترین تأثیر را بر عملکرد داشتند.