شناخت چگونگی و مدیریت تأثیر عوامل و نهاده های اکولوژیکی بر تولید گیاهان به ویژه گیاهان دارویی و نیز واکنش این گیاهان به این عوامل، از مهم ترین گام های رسیدن به پایداری در سیستم های تولید کشاورزی به شمار می روند. در همین ارتباط، به منظور بررسی اثرات کودهای شیمیایی، آلی و بیولوژیک بر عملکرد کمی و کیفی گیاه دارویی اسفرزه (plantago ovata)، آزمایشی در سال زراعی 91-1390 در مزرعه ی تحقیقاتی دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد به صورت طرح کرت های خرد شده در قالب بلو ک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام شد. عامل کرت اصلی کاربرد و عدم کاربرد کود گاوی، و عامل کرت فرعی استفاده از کودهای مختلف شامل: 1- کود شیمیایی (n80p50k40)، 2- کود بیولوژیک بیوسولفور شامل باکتری thiobacillus sp. ، 3- کود بیولوژیک بیوفسفر شامل باکتری های pesudomonas sp. & bacillus sp.، 4- کود بیولوژیک نیتروکسین شامل باکتری های azospirillium sp. & azotobacter sp.، 5- ترکیب 3 کود بیولوژیک، و 6- شاهد (بدون کود) بودند. نتایج حاکی از آن بود که کاربرد کود گاوی در مقایسه با عدم کاربرد آن، تنها روی ارتفاع ساقه و طول سنبله ی اسفرزه تأثیر معنی داری داشت و اثر آن روی سایر شاخص های کمی و کیفی معنی دار نبود. اثر عامل کرت فرعی بر همه ی صفات کمی و کیفی اسفرزه به جز درصد تورم معنی دار بود. تأثیر تیمار کود شیمیایی روی همه ی صفات به جز درصد تورم، نسبت به کودهای بیولوژیک و شاهد معنی دار بود و در ارتباط با وزن هزار دانه نیز، تنها با تیمار ترکیبی کودهای بیولوژیک اختلاف معنی داری را نشان نداد. عملکرد دانه اسفرزه در نتیجه کاربرد کود شیمیایی به میزان 14 درصد (65 کیلوگرم در هکتار) نسبت به شاهد افزایش داشت. تمام کودهای بیولوژیک از نظر افزایش شاخص های رشدی و صفات کمی و کیفی اسفرزه به ویژه عملکرد دانه و میزان موسیلاژ، نسبت به شاهد برتری داشتند. ترکیب کودهای بیولوژیک با هم نسبت به کاربرد جداگانه ی آن ها، تأثیر بیشتری روی کلیه ی صفات اسفرزه داشت، به طوری که، این اثر در ارتباط با عملکرد دانه و تعداد دانه در سنبله معنی دار بود، و افزایش 7 درصدی عملکرد دانه در نتیجه ی کاربرد تلفیقی کودهای بیولوژیک در مقایسه با شاهد (به ترتیب 12/487 و 74/455 کیلوگرم در هکتار) را در پی داشت. اثرات متقابل تیمارها بر همه ی صفات به جز درصد تورم معنی دار بود. تأثیر کودهای شیمیایی و بیولوژیک در ترکیب با کود گاوی نسبت به کاربرد جداگانه ی آن ها بیشتر بود و در همه ی صفات مورد بررسی تلفیق کود شیمیایی با گاوی نسبت به سایر تیمارها برتری معنی داری را نشان داد. ضرایب همبستگی بین صفات نشان داد که بین عملکرد و وزن هزار دانه (**96/0=r) و بین میزان موسیلاژ و فاکتور تورم (**98/0=r)، همبستگی مثبت و قوی وجود داشت. به طور کلی، نتایج این آزمایش نشان داد که استفاده از کودهای بیولوژیک در تلفیق با کود دامی، می تواند سبب استفاده ی کارآمدتر از آن ها شده و ضمن تولید عملکردی مشابه به کودهای شیمیایی، سلامت محصول تولید شده را تضمین نماید.