تاریخ تحولات سیاسی ایران و جهان بیانگر این واقعیت انکار ناپذیراست که رقابت ها ،کشمکش ها و بحران های جانشینی یکی ازمهم ترین مباحث چالش برانگیز درتمام حکومت ها بوده وحتی امروزه نیز در بسیاری ازکشورهای سلطنتی جهان صادق است. در این میان تاریخ ایران دوره ی اسلامی به خصوص در حکومت های اثرگذاری چون سامانیان و دیلمیان نمونه های بسیاری از چالش و ستیز بر سر تاج و تخت و جنگ ها و شورش های منبعث از آن را به ثبت رسانده است. مهم تر از همه آن که بخش قابل توجهی از تاریخ تحولات سیاسی این دوره از تاریخ ایران ، حول محور جنگ ها و بحران های جانشینی سپری گردیده است. منازعات مذکورکه در بیشتر مواقع به یک بحران اساسی سیاسی تبدیل می گردید ، در پرتو مجموعه- ای از عوامل و از جمله : فقدان قوانین مدون و مشخص جانشینی ، قدرت مطلقه و استبدادی سلاطین ، منافع و مطامع ساختار سیاسی قدرت و..... و با بازیگری ساختار قدرت از جمله نهاد امارت ، وزارت ، خلافت و حرمسرا به وقوع پیوست. در کنار این عوامل و بازیگران نتایج و پیامدهای این کشمکش ها و بحران ها در ابعاد و زمینه های سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی نیز قابل توجه است . تاریخ ایران در مقطع مورد اشاره پیامدهای منفی بسیاری را در جای جای جغرافیای خود به ثبت رسانده است که سرانجام نیز در ضعف و سقوط حکومت های مستقر بر آن خود را به نمایش نهاد. پژوهش حاضر سعی کرده است تا کشمکش ها و بحران های جانشینی در قرن چهارم هجری قمری را با محوریت سلسله هایی چون سامانیان ، آل زیار و آل بویه با دیدی موشکافانه و با بهره گیری از منابع تاریخی معتبر و به صورت توصیفی-تحلیلی مورد نقد ، بررسی و تحلیل قرار دهد.

چکیده بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی سیستان از دوران پادشاهی خسروپرویز تا پایان عصر اول عباسی ( خلافت معتصم) مریم جلالی مشایخی سیستان در شرق ایران یکی از ایالات بسیار مهم عصر ساسانی و یکی از چهار بخش اصلی کشور در سده پایانی حکومت ساسانی بشمار می رفت. سپاهبد سیستان یکی از ارکان اصلی دخیل در بسیاری از تحولات تاریخ سیاسی عصر ساسانی محسوب می شد و این ناحیه آخرین پایگاه امید شاهزادگان ساسانی برای تجدید حکومتشان بعد از حمله ی اعراب بود که گذشته از اهمیت سیاسی اش، سرزمین داستان های حماسی و اساطیری ساسانی و مهد آیین زرتشتی نیز بشمار می آمد؛ سیستان از یک سو سرزمین خاندان کیانی و محل نشو و نمای خاندان کیانی محسوب می شد و از سوی دیگر زادگاه زرتشت؛ و دریاچه کیانسه یا همان هامون نیز محل نگهداری نطفه ی زرتشت و ظهور سوشیانت های زرتشتی بود . با حمله-ی اعراب و ورود اسلام تحولات عمیقی در این ناحیه پدید آمد؛ که می توان به ایستادگی و شورش چند باره ی اهالی سیستان در برابر سپاهیان عرب، تغییر ساختار اجتماعی در نتیجه-ی تضعیف خاندان های عهد ساسانی ، استقرار گروه ها و قبایل عرب مسلمان و تبدیل سیستان به پایگاه گروه های مخالف و شورشی مانند خوارج، مطوعه، عیاران و قیام هایی مانند قیام ابن اشعث و حمزه ی آذرک اشاره کرد. سیستان به دلیل ویژگی های خاص جغرافیایی خود، به ویژه دوری از خلافت، نه تنها زمینه ی استقرار گروه های پیش گفته را فراهم نمود؛ بلکه بعدها بستر شکل گیری حکومت صفاریان نیز گردید. از اینرو پژوهش حاضر تلاش می-کند تا به بررسی اوضاع سیاسی- اجتماعی سیستان در اواخر عصر ساسانی، نقش سیستان در این تحولات و پیامد های حمله ی اعراب و ورود اسلام به سیستان تا اواخر عصر اول خلافت عباسی بپردازد. واژگان کلیدی: سیستان، پادشاهی ساسانی، حمله ی اعراب، دین اسلام، خلافت اموی – عباسی، خوارج

چکیده زندگی، آراء و اندیشه های شیخ هادی نجم آبادی سارنگ میزان پور رخدادهای بزرگ تاریخی، مانند انقلاب ها، در زمینه های فکری، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، علل گوناگونی داشته اند. یکی از این انقلاب ها، انقلاب مشروطیت ایران است. وقوع انقلاب مشروطه ایران علاوه بر علل گوناگونی که در تاریخ به آنها اشاره شده است؛ علل فکری و فرهنگی نیز داشته است که تحت تأثیر افکار اندیشمندان آن دوران شکل گرفت. بعبارت دیگر در زمینه های فکری و نظری انقلاب مشروطیت افراد بسیاری تأثیرگذار بوده اند. یکی از نام آورترین اینان، شیخ هادی نجم آبادی بوده است. وی در زمینه های سیاسی و مذهبی صاحب نظرات آزادیخواهانه ای می باشد که با توجه به ارتباطات فراوان او با روشنفکران آن زمان، اندیشه هایش بی تأثیر بر افراد مذکور نبوده و انتقال اندیشه های وی در میان افراد مبارز آن عصر را نمی توان نادیده گرفت. در پی این انتقال اندیشه نیز مردم به تکاپو برای مبارزه علیه استبداد و تلاش برای رسیدن به آزادی و حاکمیت قانون واداشته می شدند. پژوهش حاضر بیشتر به شناساندن زندگی این اندیشمند و تلاشش برای بیداری مردمان آن عصر، بررسی افکار و اندیشه های او و مقایسه آن با دیگر نواندیشان هم عصرش، با تکیه بر رساله ای که از خود به جا گذاشته می پردازد. واژگان کلیدی: نواندیشی دینی، آزادیخواهی، فقه سیاسی، عقلگرایی

چکیده یکی از مسائل مهم تاریخ معاصر ایران، ورود نوگرایی و اندیشه های آزادیخواهانه در عرصه ی سیاست و اجتماع ایران است که یکی از نمودهای آن به شکل حکومت مشروطه و تأسیس مجلس تجلی یافت. این تغییر در نتیجه ی یک فرایند در حیطه ی اندیشه منجر به تغییر در محیط سیاسی – اجتماعی ایران گردید. شکل گیری حکومت مشروطه و به دنبال آن تأسیس مجلس که نماد حاکمیت ملت محسوب می شد، آغاز شکل گیری چالش بین دولت و مجلس نیز بود که عوامل مختلفی، بسترهای لازم را برای بروز آن هموار می ساخت. وجود این مشکلات برای هیچکدام از قوّه ها مفید نبود و موجب ایجاد اختلال در امور طرفین و در نتیجه در امورات کشور می گردید. دو مورد از زمینه های اختلاف را مسائل قانونی و مالی تشکیل می داد و بستر چالش دولت و مجلس را در دوره مورد بررسی فراهم می آورد. در همین راستا پژوهش حاضر با روش تحلیلی - تبیینی و استفاده از منابع و اسناد تاریخی، به بررسی عوامل موثر در شکل گیری این چالش ها بر آمده است.

دوره میانه ی تاریخ ایران به جهت تکوین حکومت های ایرانی و رویارویی با نهاد خلافت یکی از مهمترین دوره های تاریخی به لحاظ سیاسی به شمار می رود. از این رو، حفظ و تحکیم سلطنت، مقابله با بحران ها و مشکلات سیاسی ناشی از تزلزل قدرت و نیز فائق آمدن بر برخی از چالش های مشروعیتی، دغدغه اصلی صاحبان قدرت سیاسی در این دوره محسوب می شود. سلاطین و متفکران حکومتی سده های میانه از هر وسیله ای چون اعتقادات رایج در جامعه و مورد قبول افکار عمومی، جهت حفظ و تحکیم پایه های قدرت خویش و غلبه بر موانع سیاسی و مشکلات احتمالی بهره می بردند. رویا و تظاهر به خواب دیدن به عنوان ابزار برقراری ارتباط با مبدأ غیب و الهام از عالم قدسی و ماورایی، روشی بود که به رغم عدم اعتبار و حجیّت در نزد دانشمندان علم اصول، مورد توجه سلاطین و نخبگان سیاسی پیرامون آنان بوده است. در همین راستا پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و استفاده از منابع معتبر تاریخی، دلایل و زمینه های کاربرد رویا را مورد بررسی قرار داده و با تبیین روش های بهره مندی سلاطین از این عنصر سیاسی، کارکرد های آن را در ابعاد و زمینه های مختلف حکومتی ترسیم نموده است.کلید واژه: کارکرد رویا، قدرت الوهی، جعلیات رویا، مبلغان سیاسی، نمادپردازی، سیاست حکومت های میانه ایران

راه قم –قصرشیرین در دوره قاجار مهمترین راه داخلی ایران تا سرحدات غرب کشور بوده است این راه به دلیل کارکردهای متنوعی که داشت تاثیرات همه جانبه ای را در حیات سیاسی، فرهنگی ، مذهبی و اقتصادی شهرها، سکونتگاهها و منازل واقع شده درطول مسیر برجای گذارده است. این مسیر مورد استفاده طبقات گوناگون اجتماعی قرارمیگرفته است تودههای مردم از این مسیر راهی زیارت عتبات عالیات می شدند و یا جنازه های عزیزان خود را برای خاکسپاری در عتبات عالیات ازاین مسیر عبور می دادند.نیاز بغداد به انواع کالاهای ایرانی سبب گردید که تجار ازاین مسیر تجارت پر رونقی را با بغداد برقرار نمایند حتی غربی ها نیزدر امر تجارت ازاین راه سود می جستند به ویژه انگلیسی ها و فرانسوی و روسها که علاقه وافری به تجارت فرش داشتند. عبور علما و طلاب دینی که برای زیارت و یا تحصیل به عتبات می رفتند فرصت مغتنمی را برای آگاهی بخشی به توده های مردم ساکن این مسیر پررونق فراهم می نموده است تا جایی که به همین دلیل بعضی ازمناطق مانندکرمانشاه به یک مرکز مهم علمی وفرهنگی و مذهبی تبدیل شده بود.

تبیین اندیشه سیاسی از منظر تاریخی یکی از موضوعاتی است که تاکنون کم?تر به آن پرداخته شده است. اغلب پژوهشگران اندیشه سیاسی دوره صفویه را با روش?های تئوریک علوم سیاسی و یا بر اساس منابع فقهی بررسی کرده اند. در این پژوهش ما سعی داریم مولفه?های اندیشه ی سیاسی را بر اساس کتب تاریخی با روش تاریخی بررسی کنیم. در این روش تلاش می?شود تا مولفه های اندیشه سیاسی هم?چون مشروعیت، قدرت، سلطنت و مذهب در متون تاریخی این دوره معرفی ومورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. این نوشتار در راستای سوال اصلی پژوهش که عبارت است از: اندیشه سیاسی در کتب تاریخی صفویه چه می? باشند، در دو بخش سامان داده شد. در بخش اول که بخش مقدماتی برای ورود به بحث اصلی می?باشد، به معرفی اندیشه سیاسی در اسلام و تشیع و تاریخ? نگاری و اندیشه سیاسی دوره صفویه پرداختیم، سپس در بخش دوم به معرفی و تدوین مولفه های اندیشه سیاسی که کتب تاریخی دوره صفویه برای مشروعیت بخشی به قدرت و حکومت شاهان صفوی به کار گرفته اند، می پردازیم. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان خواهد داد که کتب تاریخی صرفا در تاریخ? نگاری سیاسی کاربرد ندارند؛ بلکه بازتابی از اندیشه?های سیاسی روزگار خویش نیز می باشند. اندیشه سیاسی حاکم بر منابع تاریخی دوره صفویه در جهت مشروعیت بخشی به قدرت، اندیشه «سلطان به عنوان نایب امام زمان» می باشد. این مفهوم خود بازتاب اندیشه شاهان صفوی در باب حکومت و پیوند «سلطنت» با «امامت» بوده است. بنابراین، منابع تاریخی دوره صفویه به عنوان یکی از رسانه های بازتاب دهنده اندیشه شاه و به عنوان ابزاری برای مشروعیت سازی حکومت شاهان صفوی عمل می کرده اند.

مطبوعات به عنوان عاملی تأثیرگذار در تحولات مختلف جوامع بشری، نقشی تعیین کننده در شکل گیری قدرت سیاسی و اجتماعی دارند؛ و به دلیل انعکاس و تحلیل و گزارش های روزانه، می توانند آیینه ی تمام نمای سیر تغییر و تحولات جوامع مختلف باشند. در دوران ناصرالدین شاه، به دلیل شرایط و فضای سیاسی حاکم بر جامعه، از سوی روشنفکران و اصلاح طلبان توجه ویژه ای به مطبوعات برای افزایش آگاهی و بیداری مردم شد. در مطبوعات این دوره مفاهیم جدید و تازه ای همچون: آزادی، قانون، دموکراسی، عدالت و ... بر سر زبان ها افتاد. رواج یافتن این عبارات تازه که می توانست خطری برای حکومت قاجار ایجاد کند از یک سو و استبداد و خودکامگی ناصرالدین شاه و سخت گیری های حکومت وی در این مسایل از سوی دیگر، باعث مهاجرت بسیاری از نخبگان فکری و فرهنگی ایران به کشورهای دیگر شد. اما همین نخبگان و اصلاح طلبان در جاهایی که تبعید شده بودند نیز دست از روشنگری و مبارزه با حکومت مستبد قاجار برنداشتند و از بیرون مرزهای ایران، مطالبی را برای داخل ایران می نگاشتند و آن را به طرق مختلف به دست مردم ایران می رساندند. افراد زیادی در تدوین و نگارش این روزنامه های در تبعید، نقش ایفا می کردند که می توان از سیدجمال الدین اسدآبادی، میرزاملکم خان و ... نام برد که همگی به فکر اصلاح وضع اسف بار جامعه ی ایران و آگاه کردن مردم به حقوق شان بودند. از این روزنامه های در تبعید می توان به مهم ترین آنها به نام های عروه الوثقی که در پاریس چاپ می شد، ضیاءالخافقین در لندن، معلم شفیق در هند، قانون در لندن و اختر در استانبول اشاره کرد.

یکی از مسائل مهم در پژوهش¬های تاریخی درسال¬های اخیر، بازخوانی مجدد متون مرجع به منظور رسیدن به تفسیری علمی و تازه است. این مسئله موجب شده که پژوهش¬گران حوزه¬ی تاریخ به سراغ روش¬های جدید پژوهشی بروند و از این طریق نگاهی نو به منابع مهم و معتبر بیندازند. منابع تاریخ¬نگاری قرون اسلامی از معتبرترین و مهم¬ترین منابع برای تاریخ ایران است و پژوهش¬گران همواره برای تحقیقات مختلف تاریخی ناگزیر از استفاده¬ی این متون هستند. همچنین این متون از منابع اصلی برای تاریخ ایران باستان است؛ چرا که هم از نظر زمانی به آن دوره نزدیک است و هم از منابع مختلف برای تدوین کتب خود استفاده کرده¬اند. در همین راستا برای شناختن تاریخ ایران باستان، مهم¬ترین منبع همان تواریخ قرون نخستین اسلامی هستند. از این¬رو در پژوهش حاضر، نگارنده با استفاده از تکنیک و روش تحلیل محتوا، متون تاریخی اسلامی را بازخوانی و تفسیری نو از روایت¬ها و گزارش¬های مورخین مسلمان از تاریخ ایران باستان ارائه داده و نشان دهیم که هدف آن¬ها از این شیوه¬ی گزارش¬گری و گزینش روایت¬ها نشان دادن چه جنبه¬هایی از حکومت¬داری در ایران باستان بوده است.

تاریخ عالم آرای عباسی و تاریخ عالم آرای نادری به عنوان دو منبع اصلی شناخت دو دوره مهم از تاریخ ایران مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجا که محمد کاظم مروی در نگارش اثر خویش، کتاب عالم آرای عباسی را مد نظر و الگو قرار داده، همواره بررسی شیوه های نگرش این دو مورخ بزرگ به تاریخ در کنار روش تاریخ نگاری، در میان پژوهشگران این حوزه مورد بحث و گفتگو بوده است. از این رو این پژوهش بر آن است با مقایسه تطبیقی این دو اثر از نظر روش، اولویت ها، نگرش و چگونگی تفسیر و تعبیر رویدادها، تبیین و اهمیت هر کدام از آن دو را روشن سازد. بر اساس یافته های پژوهش هر دو مورخ از لحاظ چگونگی تفسیر وقایع و رویدادها با اندکی تمایز از یک سرچشمه فکری تغذیه نموده اند

روابط خارجی ایران در سال های ١۳۳۰-١٢٨۰ ش. بسیار خاص و پراهمیت است. وقایع بسیار مهم، سرنوشت ایران و ایرانی ها را تحت تاثیر خود قرار داده است. یکی از کشورهای موثر در سرنوشت تاریخی ایران کشور آلمان است. آلمان در دوره مورد بررسی این رساله، نقطه مقابل دو کشور مورد نفرت اکثریت ایرانی ها، روسیه و انگلیس، است. این تحقیق بر آن است تا با روش کیفی، پی به این موضوع ببرد که، در این سال ها رویکرد ایرانی ها نسبت به آلمان و آلمانی ها چگونه بوده است؟ بررسی های انجام شده نشان می دهد که، رویکرد ایرانی ها به آلمان در سال های ١۳۳۰-١٢٨۰ش. که بیشتر از تمایلات مردمی درک می شود، دردوره ی زمانی مذکور، متفاوت است. گاه رویکرد موافق، بسیار شدید است و انتقاد و مخالفت اندک است و گاه درکنار موافقان با آلمان، منتقدان نیز انتقاد و مخالفتی شدید دارند. در سال های مذکور درکنار دو رویکرد مخالف و موافق، رویکرد بی طرفانه نیز قابل مشاهده است که به نوعی، به سمت موافقان و متمایلان به آلمان سوق دارد.

چکیده ازآنجا که راههای ارتباطی بر تمام شئونات جامعه تاثیر می گذارد،بررسی و شناخت وضعیت آن و تلاش برای رفع موانع و مشکلات سفر ازموضوعات مهم به شمار می آید. در این پژوهش کوشیده است تا به روش کتابخانه ای،عنوان یاد شده را در دوره قاجاریه بررسی و تحلیل نماید.یافته ها بر این دلالت دارد که در مقطع زمانی دوره قاجار وضعیت راهها بخصوص راههای اصفهان چندان مناسب نبوده اند و راهها بر بستری از راههای گذشته بوجود آمده اند. وجود راههای سنگلاخی و صعب العبور در مسیرهای کوهستانی و راههای کویری و شن زار در مسیرهای بیابانی و ناامنی راهها، سفر را درایران بسیار سخت می کرد. از آنجا که وسایل نقلیه ازنوع قاطر- اسب و شتر و به شکل ابتدایی بودند،مدت سفر به درازا می انجامید و بر مشکلات سفر می افزود. شکل گرفتن تاسیسات بین راهها از جمله کاروانسراهااز راهکارهای مناسب جهت مقابله با مشکلات بوده است.این کاروانسراها در راههای منتهی به اصفهان که در مرکز فلات ایران برسر چهارراه ترانزیتی قرار داشت وبا تدبیر و درایت حکومت صفوی که به تجارت و بازرگانی اهمیت می دادند دارای اهمیت است. سفرنامه نویسان راههای ایران از جمله اصفهان را مورد توجه قرار داده و درباره اهمیت ،مسافت،و تاسیسات بین راهی و ادوات سفر توضیح داده اند. همچنین روشن نمودند که انگلستان و روسیه به دلیل منافع استعمارگرانه خود پاره ای از راههای ایران را حفظ و مرمت و امن نگاه داشتند.

متون ادبی می¬تواند کمک شایانی به شناخت تاریخ در ابعاد و زمینه¬های مختلف داشته¬باشد¬. ادب فارسی و به تبع آن شعر، در انعکاس اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی از ظرفیت بالایی برخوردار بوده¬¬است. در همین راستا ادبیات در دوره سلجوقی¬، به راحتی توانسته بسیاری از نشانه¬های اجتماعی و فرهنگی و سیاسی ، را که کمتر در منابع تاریخی این دوره بیان شده ترسیم نماید. در این میان دیوان امیر معزی با توجه به ظرافت و دقتی که داشته¬ از جمله منابعیست که به شناخت تاریخ نانوشته دوره سلجوقی کمک می¬کند¬. وی از آنجایی که شاهد رویدادهای گوناگون دربار سلجوقی بود، توانسته تصویر نسبتا گویایی از شرایط فرهنگی¬، سیاسی و اجتماعی ایران عصر سلجوقی ارایه ¬دهد¬. پژوهش حاضر که درهشت فصل تدوین و در هر فصل به بررسی مباحث مختلف اجتماعی پرداخته¬ در پی آن بوده¬ که نشان دهد تا چه حد ادبیات و منابع ادبی می¬تواند در شناخت تاریخ و تحولات اجتماعی ایران عصر سلجوقی مؤثر باشند¬. با بررسی دیوان امیر معزی و اشعار وی این دریافت به خودی خود دست می¬دهد که گویی وی یک مورخ بوده¬. معزی بخوبی و با زیرکی تمام توانسته¬ به نوعی راوی تاریخ سلاجقه باشد¬. علاوه بر این وی تمامی مسائل اجتماعی از جمله پوشاک، معماری، سرگرمی و تفریحات و آداب و رسوم این عصر را بخوبی در میان اشعارش گنجانده¬است که با مطالعه آن¬ها اطلاعات بسیار مفیدی از این دوره بدست می¬آید.

اماکن مذهبی در هر جامعه¬ای بی¬شک، نمادی از دین و مذهب غالب در آن جامعه هستند. از این رو، توسعه و گسترش این اماکن گویای توسعه و گسترش مذهب در جامعه است. با ظهور صفویان در ایران و رسمیت یافتن آیین تشیع در کشور، در راستای اشاعه و گسترش این آیین، تلاش بسیاری از سوی حکمرانان جدید انجام پذیرفت که از جمله آنها، توجه به ساخت و مرمت اماکن مذهبی شیعیان بود. نوشته¬ی حاضر کوشیده است تا به روش توصیفی- تحلیلی، جایگاه اماکن مذهبی در دوره¬ی صفویه را بررسی، توصیف و تبیین کند، و نشان می¬دهد که سلاطین صفوی در این دوره جهت بازسازی اماکن مذهبی (حرم ائمه، امامزادگان، مساجد، آرامگاه بزرگان تصوف، تکایا و مدارس دینی) و ساخت و احداث اماکن جدید قسمتی از اموال خود را در این راه صرف کردند. تنها پادشاهان نبودند که به اماکن مذهبی توجه داشتند بلکه صاحب¬منصبان، بزرگان و زنان درباری نیز از اموال شخصی خود اقداماتی را جهت احداث مساجد و تعمیر و مرمت دیگر اماکن مذهبی انجام می¬دادند. پرسش محوری این پژوهش بر این اصل استوار است که پادشاهان صفوی چه نگرشی نسبت به اماکن مذهبی داشتند و جهت بازسازی این اماکن چه اقداماتی انجام دادند؟

نهاد وقف به عنوان یکی از پایگاه های مهم مالی، در جهت رفع نیازمندیهای جامعه از دیر باز مورد توجه قرار گرفته است اما پر کاربردترین عرصه در وقف از گذشته تا کنون بر اساس استناد به منابع، در زمینه مناسک دینی و آموزشی انعکاس می یابد. چنانکه می توان در تاریخ معـاصر از لابه لای وقفنامه های متعددی که در این زمینه شکل گرفته است به اهمیت و جایگاه موقوفات دینی و آموزشی در نزد واقفان پی برد. موقوفات استان مرکزی در تاریخ معاصر به لحاظ گستردگی قابل توجه می باشد، در این بین بخش اعظم موقوفات بنا بر اعتقادات مردم به امور دینی اختصاص یافته است که شامل ساخت اماکن مذهبی و برگزاری آیین های دینی است. در این دوره تعدادی مدرسه نیز به کمک موقوفات ایجاد شد که تعداد آنها انگشت شمار می باشد و گواهی است بر اینکه واقفان استان مرکزی بیشترین سهم موقوفات خود را جهت توجه و رونق امور دینی بویژه مراسم مذهبی صرف نموده اند. از سویی به مرور زمان و با تغییر در ساختار اجتماعی، بخشی از همین موقوفات دچار تحول گردیده لذا برای حفظ و احیای مجدد آن تمهیداتی از سوی اشخاص یا متولیان امر وقف در نظر گرفته شد تا منافع و درآمد آن را با توجه و تاکید بر خواست واقف صرف امور خیر نمایند.

دوران قاجار از بسیاری جهات قابل بررسی و تعمق است. در این دوران وضعیت ایران از نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و آموزشی، خاص و قابل تأمل بوده است. وجود تغییرات عمده ای مانند: ارتباط با جهان غرب، فرستادن دانش آموزان به اروپا، ورود معلمان خارجی و آموزش زنان، در این دوران، توانست ساختارهای بنیادین کشور را متحول کرده و دستخوش تغییر گرداند. مطبوعات و رشد آن ها در دوران قاجار نقش مهمی را در ایجاد انقلاب فکری و فلسفی و دگرگونی‏های ساختاری اجتماع آن دوران ایفا کردند و توانستند تأثیر اساسی و بنیادینی بر آگاهی مردم و رشد و بالندگی جامعه‏ی آن زمان ایران داشته باشند. با پررنگ تر شدن نقش مطبوعات در بخش های مختلف اجتماعی، آموزش نیز چهره ی نو و جدیدتری به خود گرفت و کم کم مفهوم سنتی خود را در جامعه از دست داد و برنامه های جدیدی در این زمینه ارائه گردید. در این نوشتار تلاش خواهد شد، ابتدا نمایی از اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی زمان قاجار ارائه گردد، سپس علاوه بر بررسی وضعیت آموزشی، به تحلیل این رکن مهم در مطبوعات دوره ی قاجار پرداخته خواهد شد.