در میان ترجمه های معاصر از قرآن به زبان فارسی ، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی و آیت الله محمد صادقی تهرانی به دلیل مشترک بودن هر دو مترجم در فقاهت و تفاوت ایشان در مبانی وپیش فرض های فقیهانه ، ترجمه هایی در خور بررسی تطبیقی جلوه می کنند . تطبیقی که به تبیین و تحلیل وجوه افتراق بینجامد و از تاثیر مبانی فقیهانه فقیهان در درک وفهم قرآن پرده بردارد. ترجمه آیت الله مکارم شیرازی ترجمه ای روان و سلیس است که در شمار ترجمه های رایج قرآن قرار گرفته است. نثر این ترجمه کاملا ساده و عامه فهم انتخاب شده و تلاش شده تا با آوردن توضیحات تفسیری ابهام های رایج در فهم آیات برطرف گردند. ترجمه مزبور در اصل بخشی از تفسیر نمونه بوده است که توسط گروهی از محققان حوزه تحقیق و باز نگری شده است و با ویراستاری آقای جواد محدثی در سال 1373 چاپ شده است.روش ترجمه، معنائی و یا به تعبیر مترجم "محتوا به محتوا" است . ترجمه آیت الله محمد صادقی تهرانی _که نویسنده تفسیر سی جلدی «الفرقان فی تفسیر القرآن» نیز می باشد_ ، ترجمه ای جمله به جمله و معادل است که با توضیحات تفسیری ارائه شده در زیر نویس ترجمه ، کامل تر گشته است. صادق تهرانی در سال 1382 ترجمه خود از قرآن را منتشر نمود. رعایت وزن و صدای قرآنی، ارائه پانوشت هائی برای توضیح مفاهیم پیچیده و دشوار و استفاده از شکل مأنوس کلمات در رسم الخط فارسی از ویژگی هائی است که مترجم برای اثر خود بر شمرده است. تحقیق حاضر ضمن بررسی ترجمه های فوق در ذیل آیات الاحکام، در گام نخست تفاوت ها ی این دو ترجمه را تبیین می نماید و در گام دوم -در حد امکان- از آبشخور فقیهانه ای که بدین تفاوتها انجامیده است، پرده برمی دارد.

این تحقیق با عنوان «بررسی تطبیقی نحوه تعامل شیخ طوسی و زمخشری با روایات اسباب نزول» بر آن است تا میزان بهره گیری آنان از روایات اسباب نزول و موارد کاربرد این گونه روایات در تفاسیر نامبرده بیابد، همچنین دانسته شود که هریک از دو مفسر چه ملاک ها و معیارهای در نقد و بررسی روایات اسباب نزول داشته اند، و آن ها در تعامل با روایات اسباب نزول دارای چه نقاط افتراق و اشتراکی می باشند؟ شیخ طوسی و زمخشری غالباً در نقل روایات اسباب نزول اهتمام چندانی به ذکر سند از خود نشان نداده اند، و این دسته روایات را به صورت اجمالی و گزارشی در تفاسیرشان آورده اند. موارد کاربرد روایات اسباب نزول در تفاسیر التبیان و الکشاف شامل: تفسیرآیات، تأیید وجهی از وجوه تفسیری، بیان احکام فقهی، بیان مصداق، بیان نکات نحوی و بلاغی، تشخیص معنای لغت و مرجع ضمایر می باشد، که شیخ طوسی علاوه بر این موارد از سبب نزول برای تشخیص مکی و مدنی بودن آیات نیز استفاده کرده است. هر دو مفسر در بررسی صحت و سقم این روایات از ملاک هایی چون موافقت با سیاق آیات و عمومیت آیه و شهرت، سازگاری با روایات تاریخی و باورهای اعتقادی استفاده کرده اند. شیخ طوسی علاوه بر این موارد از ملاک های مطابقت با ظاهر آیه و اجماع مفسرین، هماهنگی با دیگر آیات، سازگاری با اصل عصمت و همخوانی با موازین فقهی نیز کمک گرفته است.

قرآن کریم، در مواضع متعدد، بیانگر معجزات و خوارقی است که معمولاً برای امت های پیشین و گاه برای امّت تازه تأسیس اسلام رخ داده اند. در دو سده اخیر، برخی مفسران تحت تأثیر پیشرفت علوم تجربی و غلبه یافتن گفتمان آن در محیط های علمی ، از پذیرش ظواهر این سنخ آیات عدول کرده و به تاویل مادی آنها روی آورده اند. تفسیر المنار به قلم "محمد رشیدرضا" – که بخشی از آن نیز حاصل تقریر درس "محمد عبده" است- از جمله تفاسیری است که رویکرد تأویلی را در باب آیات بیانگر معجزات و خوارق، دنبال می کند. رشیدرضا و عبده اگر چه منکر مطلق معجزات نیستند، اما پذیرش همه آنها -به همان شکل ظاهری و فرامادی- را نیز دشوار تلقّی می کنند. خاستگاه رویکرد ایشان آن است که علم تجربی را تبیین گر طبیعت بر وفق قوانینی معین می دانند و معجزات وخوارق را تخطی از آن قوانین محسوب می کنند . بدینسان گستردگی این سنخ تخطّی ها، می تواند سازگاری علم ودین را به چالش کشاند. در این راستا، صاحب المنار در تفسیر مضامینی چون قرار گرفتن کوه در بالای سر بنی اسرائیل، ، نزول " من" و" سلوی "از آسمان، زنده شدن عزیر پس از مرگی صد ساله ، زنده شدن پرندگان ذبح شده به دست ابراهیم و... از ظواهر این خوارق روی برتافته است. در مقابل رویکرد صاحب المنار،طباطبایی صاحب المیزان، پایبند به ظواهر معجزات و خوارق بوده و همواره در مقام پاسخگویی به شبهات تأویل کنندگان خوارق می باشد.

در قرآن آیات فراوانی درباره¬ی همسران پیامبر() وجود دارد و خداوند متعال در حکم صریحی همسران پیامبر() را « امّهات المؤمنین» نام نهاده است .(احزاب/6) رویکرد مفسران در مقام تبیین این آیات متفاوت و گاه متناقض بوده است. برخی از مفسران از مجموع آیات درباره¬ی همسران پیامبر() به تنزیه پیامبر()در ارتباط با همسرانش تأکید بیشتری دارند. در همین راستا پژوهش حاضر به بررسی آیات مربوط به همسران پیامبر ()در دو تفسیر مهم المیزان طباطبایی که از کاملترین تفاسیر شیعه است و کشاف زمخشری که سرآمد معتزلیان است، می¬پردازد. با تعمق در اندیشه این دو مفسر فهمیده می¬شود که طباطبایی احترام برای تمامی زنان پیامبر را واجب و لازم می¬داند ولی این امر، دلیل عدم نقد عملکرد زنان پیامبر() نمی¬شود. همانطور که عایشه به دلیل رفتارهایش در سوره تحریم مأمور به توبه شده است. اما زمخشری برای زنان پیامبر() احترام و شأن بالاتری قائل است. نزد زمخشری بسان عموم علمای اهل سنت، از میان همسران پیامبر ()عایشه از موقعیت ویژه¬ای برخوردار بوده و به این جهت بیشتر به زندگانی عایشه پرداخته¬اند و کمتر به زنان دیگر پیامبر() توجه شده است. در این پژوهش پس از بررسی روش تفسیری و زندگی نویسندگان و توضیح مختصر پیرامون همسران پیامبر()، به تحلیل و مقایسه آیات مربوط به همسران پیامبر از نظرگاه این دو مفسر پرداخته می¬شود. کلید واژه¬ها: قرآن کریم، پیامبراکرم()، علامه طباطبایی، زمخشری، همسران پیامبر(). .

چکیده در سده چهاردهم هجری، مجموعه‏ای از عوامل دست به دست هم داد و جهان اسلام را به دوران ضعف و عقب‏ماندگی کشاند. اوضاع بحرانی جهان اسلام بعد از فروپاشی امپراتوری عثمانی و تجزیه و مستعمره شدن جهان اسلام، استبداد و فساد داخلی و شیوع اوهام و خرافات در جوامع اسلامی، متفکّران اسلامی را از ارائه رویکردها و راه‏حل‏های متفاوت برای خروج مسلمانان از ضعف و عقب‏ماندگی ناگزیر نمود. ایده بازگشت به قرآن از جمله این رویکردها در بهبود اوضاع جهان اسلام است که در چالش سنّت و مدرنیته به عنوان دیگر رویکردهای مطرح در نجات جوامع اسلامی از عقب‏ماندگی شکل گرفت. ایده بازگشت به قرآن اندیشه‏ای نص‏محور و درون‏دینی است که با اعتقاد به جامعیّت و خودکفایی قرآن، راه‏حل معضلات و مشکلات سیاسی – اجتماعی جهان اسلام را در بازگشت بازفهمانه به قرآن می‏داند و از همین دیدگاه، جریان‏های حاضر در حل بحران جهان اسلام یعنی تجدّد و سنّت‏گرایی را رد می‏کند. اشخاص مختلفی در سراسر جهان اسلام، این ایده را سرلوحه برنامه‏های اصلاحی خود، جهت پیشرفت جوامع اسلامی قرار دادند. لذا این پژوهش در صدد است با مبنا قرار دادن روش‏شناسی استیوارت هیوز که در آن واقعیّت‏های سیاسی و اجتماعی با شکل گیری فکر و اندیشه یک نوع رابطه تعاملی دارند، به واکاوی ماهیّت و دلایل شکل‏گیری ایده بازگشت به قرآن در اندیشه تنی چند از پیشگامان این جریان اصلاحی یعنی عبده، اقبال لاهوری، مودودی و سیّد قطب بپردازد. این متفکّران قرآن‏پژوه، هر کدام بسته به نوع خوانش خود از اسلام و تدبّرات قرآن‏پژوهانه، در صدد عرضه مشکلات و معضلات موجود به قرآن هستند، تا از این طریق پاسخ‏های خود را از قرآن طلب کنند. نگاه کاربردی به قرآن، محوریّت توحید، وحدت، گسست از سنّت‏های تفسیری گذشته، خرافه‏زدایی از اسلام، اصلاحات دینی و برپایی حکومت قرآنی از شاخصه‏های مهم و مشترک بازگشت به قرآن محسوب می‏شود. کلیدواژه‏ها: اقبال، بازگشت به قرآن، جهان اسلام، سیّد قطب، عبده، مودودی.

چکیده در پژوهش حاضر به مقایسه اندیشه های فقه الحدیثی دو تن از بزرگترین محدّثان اهل سنت و شیعه، یعنی ابن حجر عسقلانی در شرح بزرگش بر صحیح بخاری و محمد باقر مجلسی در شرحش بر کتاب کافی می پردازیم؛ و مبانی، روش ها و ویژگی های شرح حدیث نزد این دو محدث را بررسی کرده و اختلافات و اشتراکات آنها را بیان می داریم. کلید واژه ها: فقه الحدیث، مجلسی، ابن حجر، مرآه العقول، فتح الباری

نوشتار حاضر به بررسی تفسیر آیات مرتبط با عصمت انبیاء در دو تفسیر مهم اهل سنت یعنی تفاسیر جامع البیان طبری متعلق به قرن چهارم هجری و روح المعانی آلوسی مربوط به قرن سیزدهم می پردازد. در این پژوهش سعی شده نظرات این دو مفسر متقدم و متأخر اهل سنت، در آیاتی که با عصمت انبیاء در ارتباط است، به شیوه ی توصیفی تحلیلی مقایسه و بررسی شود. این دیدگاه ها ذیل دو فصل اشتراکات و اختلافات تفسیری مربوط به بحث عصمت انبیاء دسته بندی شده است. کلمات کلیدی: آلوسی، پیامبران، جامع البیان، روح المعانی، طبری، عصمت.