اخبار راویان و محدثان غیرامامی از امامان، بخشی از منابع حدیث امامیه را به خود اختصاص داده است که گاه آموزه ها و مفاهیمی را به ارمغان آورده اند. راویان زیدیه به عنوان یکی از فرق شیعه غیر امامی تاثیر قابل ملاحظه ای در حدیث امامیه دارند. از این رو، این امکان وجود دارد که در یک نگاه کلی با بازشناسی موضوع روایات اینان، میزان راهیابی اخبار و نظرات آنها را در منابع حدیث امامیه شناسایی کرد. اهمیت انجام این پژوهش در شناخت جریان های شیعی سده های نخستین و نیز آشنایی با تاریخ حدیث امامیه است. «تاثیر زیدیه بر حدیث امامیه» را می توان با بررسی و جستجوی راویان زیدی در سند احادیث امامیه پی گرفت. آن دسته از راویان زیدی که صاحب کتاب بودند و نجاشی و طوسی به کتابهای آنها اشاره کردند، بیشترین روایات را در منابع حدیثی امامیه نقل کردند. بررسی طرق و اسانید روایات این راویان نشان می دهد شیعیان کوفی و به طور کلی غیر امامی ها در رساندن کتاب های زیدیه به منابع امامیه تاثیر بسزایی دارند. از سوی دیگر برخی مشایخ امامی که در اخذ و نقل حدیث ضبط و وثاقت کامل نداشتند، این روایات و کتاب ها را به نسل محدثان و جوامع پسین منتقل کردند. ابن عقده که از اساتید و محدثان برجسته زیدی در مجامع اهل سنت و شیعه بوده، کتاب ها و روایات زیدیان را نظم و نسقی دوباره داده و پراکنده کرده است. همچنین او رجال شناس زبده ای بوده و اثر آن را در منابع رجالی متقدم و متاخر امامی می توان دید. ردّ پای روایات و راویان زیدی را می توان در برخی احادیث تاریخی، تفسیری و فقهی دید؛ از جمله بخش اعظم تفسیر ابوالجارود در تفسیر قمی محفوظ مانده است. ابوالجارود پُرروایت ترین راوی زیدی در منابع حدیثی امامیه است. کلید واژه ها: راویان زیدی، حدیث زیدیه، طرق راویان زیدی، ابن عقده، ابوالجارود، ابن جعابی، احادیث دخیله.

یکی از مباحث مهم اخلاق نظری-کاربردی که ایده¬های امروز جامعه مسلمانان را به چالش فراخوانده، مسئله آزادی و آزاد اندیشی است. هرچند این مسئله از دیرباز به شیوه¬های مختلف مورد توجّه بوده، امّا با پیدایش انقلاب صنعتی و پیشرفت نبوغ بشری به شیوه جدیدتری مورد پالایش قرار گرفته و با جلب افکار فرق و مکاتب مختلف، سبب طرح تئوری¬های گوناگون به جهت ارائه الگوی کاملی برای آزاداندیشی گردیده است. از این¬رو نگارنده در نوشتار حاضر، با توجّه به نیاز علمی جامعه امروزی به حلّ این مسئله به جهت جلوگیری از گرفتار شدن در دام گرداب نظریّات ناقص نظریّه¬پردازان، در صدد استنباط و ارائه الگوی نظری و عملی امام رضا(ع) برآمده تا چهارچوبی منطقی از آزاداندیشی مطرح گردد. در این تحقیق ابتدا جایگاه و مبانی آزاد اندیشی –با توجّه به ملاک-های دینی- از دیدگاه حضرت مورد بررسی قرار گرفته و سپس به تبیین آن در حوزه پلورالیسم درون¬دینی و برون-دینی پرداخته شده است و پس از شرح شیوه رفتاری امام با سران فرق و مذاهب، نحوه برخورد ایشان با بُعد ناهنجاری تعدد فرق مورد بررسی و آنگاه اقدام به الگو سازی رفتار امام در بُعد هنجاری و مثبت تعدد فرق و ادیان پرداخته شده است. در مبحث دیگر اصول نظری و عملی حضرت در تبیین چهارچوب کلّی سیاست با توجّه به ایده آزاداندیشی مورد بررسی قرار گرفته است؛ برای این منظور بعد از کنکاش در مورد پیشینه بحث سیاست در حوزه اسلامی، اصول نظری مربوط به این حوزه شرح و آنگاه با توجّه به الگوی رفتاری حضرت رضا(ع) در شئون مختلف و فراز و نشیب¬های عصر ایشان، چهارچوب عملی آزاداندیشانه حضرت در بعد عملی استنباط و جمع¬آوری شده و الزامات آزاداندیشی سیاسی در غالب مباحث اصیل حکومتی مطرح شده است. در پایان این فصل به نقد یک نظریه سیاسی نوین که با منش حضرت رضا(ع) در تضاد است، پرداخته شده و عیوب آن از دیدگاههای گوناگون شرح و تفصیل شده است تا ابعاد وسیعتری از توجّه به معیارهای حضرت تداعی و ترسیم گردد. در پایان این تحقیق راهکارهای عملی امام رضا(ع) در تبیین آزاداندیشی در حوزه معنویّت مورد بررسی قرار گرفته و مولفه¬های آزادی معنوی به شیوه¬ای مطلوب الگوسازی شده است. همچنین توجّه دادن مخاطب به راههای کسب معرفت معنوی با مَدّ نظر قرار دادن آثار و کارکردهای آن و نیز مانع شناسی راهیابی معنوی و ضرورت نیاز به راهنما در این مورد، سوالاتی که ممکن است در ذهن مخاطب خطور نماید را گردآوری نموده تا بلکه بتواند با توجّه به ظرفیّت خود، بر مبنای کلام رضوی پاسخگو باشد.

«زراره بن اعین» و «محمد بن مسلم» از اصحاب اجماع و دو تن از پرروایت ترین راویان کتاب های حدیثی امامیه هستند. رجال شناسان به کتاب های این دو طریق خاصی ارائه می دهند؛ از سوی دیگر محدثانی چون کلینی، صدوق و طوسی اسناد متفاوتی برای روایات این دو دارند. افزون بر رجال شناسان، هر محدث الگو یا سند ثابتی برای روایات زراره بن اعین و محمد بن مسلم داشتند. در این پژوهش با رویکردی نو، الگوی ثابتی که هر محدث داشته است، کشف می شود. پس از آن، این الگوی ثابت محدثان با طریق رجالی مقایسه می شود. در این فرآیند، راویان اولی که حدیث را از زراره و محمد بن مسلم گرفتند، یک به یک معرفی و بررسی می شوند. از نتایج به دست آمده آن است که میزان تطابق سند روایات با طرق ثابت و کشف شده، درجه اعتبار احادیث را مشخص می‎نماید. افزون بر آن، با استفاده از الگوهای کشف شده، تصحیف و ارسال اسناد برطرف می‎شود. بنابراین اگر اسناد محدثان از غیر شیوه و الگوهای مألوف و مشهور به کتاب زراره و محمد بن مسلم باشد، معمولاَ از میزان اعتبار کمتری برخوردار است. در این موارد چنین حدس زده می شود که گویی صاحبان تألیف، از منبع غیرموثقی به روایات زراره بن اعین و محمد بن مسلم رسیده اند؛ زیرا راویانی مجهول، ضعیف یا غیرامامی در این اسناد، فراوان یافت می شوند. همچنین در دسته بندی موضوعی روایات زراره و محمد بن مسلم، دفاتر حدیثی (تألیفات احتمالی) آنها بازیابی و احیاء ‎شد.

چکیده وحدت میان آیات قرآن کریم، از جمله ی بارزترین ویژگی های قرآن است، که وحیانی بودن آن را نیز اثبات می کند. آیات قرآن مکمّل یکدیگرند و همه به موازات هم و در امتداد یک اصل یعنی توحید بنا شده اند و رو به سوی یک هدف دارند. مسلمانان همواره بر این اعتقادند، که هیچ گونه اختلاف و تناقضی در میان آیات این کتاب وجود ندارد و وحدت و انسجامی کامل در میان آن ها برقرار است و اندیشمندان مسلمان، این خصیصه را وجهی از وجوه اعجاز قرآن می دانند. امّا از زمان نزول قرآن تا به امروز این حقیقت غیرقابل انکار از جانب برخی افراد، به علل گوناگون و انگیزه های متفاوت مورد تشکیک و گاه انکار قرار گرفته است. در میان این اشخاص، گروهی به علّت عدم دقّت و توجّه کافی، برداشت ها و تفاسیر سطحی و به طور کلّی با اشتباه و سهل انگاری به این نتیجه رسیده اند، که آیاتی از قرآن آیات دیگر را رد کرده و در تناقض با هم اند. اصولاً این دسته در گفتار خود تعمّد و غرضی نداشته و تنها به علّت جهل و اشتباه چنین ادّعایی را مطرح می کنند، که برخی مسلمان از جمله ی این دسته اند. در مقابل، گروه دیگر به علّت دشمنی با قرآن و اسلام، با انگیزه ی مخدوش ساختن چهره ی این کتاب آسمانی و بشری جلوه دادن آن، همواره به دنبال آیاتی اند، که به زعم ایشان، متناقض یکدیگرند، تا بدین وسیله قرآن را ناقص و پر از اشتباه و تناقض نشان دهند. در این میان اندیشمندان و علمای مسیحی گوی سبقت را از دیگران ربوده اند، و تمام تلاش خود را در رد و انکار ویژگی های متمایز قرآن از جمله وحدت و انسجام آن به کار می گیرند. با توجّه به این که قرآن معجزه ی جاوید الهی است که بر خلاف سایر کتب آسمانی از تحریف و دستبرد به دور مانده و یگانه راهنمای بشر در دنیای امروز است، لذا هر گونه تلاش در جهت زدودن غبار اشکالات و شبهات از چهره ی نورانی آن و یافتن پاسخ مناسب در رد ادّعای منکران و دشمنان قرآن، لازم و ضروری می نماید. بررسی و دقّت در آیات موهمه ی تناقض، که امروزه به دست آویزی برای مخالفان قرآن تبدیل شده است، یگانه راه اثبات وجود وحدت میان آیات قرآن کریم است. پژوهش حاضر، بر وجود وحدت در میان آیات قرآن تأکید کرده، ادلّه ی اثبات آن را برمی شمرد و در نهایت با نقد و بررسی شبهات موجود، بر وجود انسجام و هماهنگی میان آیات قرآن و نبود اختلاف و تناقض در آن، مهر تأیید می زند. کلید واژه: وحدت آیات قرآن، تناقض در قرآن، شبهات قرآنی، مخالفان قرآن، اندیشمندان مسیحی معاصر.

ابن عقده شخصیتی حدیثی و رجالی از علمای زیدی مذهب قرن سوم و چهارم هجری در کوفه است که نقش برجسته ای در انتقال میراث حدیثی مکتوب فریقین بخصوص امامیه داشته است. کتاب «من روی عن جعفر بن محمد (علیهما السلام)» که به نام «الرجال» معروف است، و کتاب «التاریخ» که اسامی همه راویان حدیث امامیه و اهل سنت را در آن گنجانده است، از جمله آثار رجالی وی هستند. این پژوهش با جمع آوری اقوال رجالی وی از منابع گوناگون رجالی امامیه و اهل سنت، در پی بازسازی بخشی از آثار رجالی وی است که در متون مختلف ثبت شده است. معمولا همه عالمان رجالی بیشتر آراء رجالی وی را پذیرفته اند به جز علامه حلی که در خلاصه الاقوال برخی از توثیقات وی را به دلیل غیر امامی بودن، نمی پذیرد. تلاش ابن عقده در انتقال بسیاری از متون اسلامی کهن به طبقات بعد از خود سبب مصون ماندن بخش عظیمی از این گنجینه اسلامی از تباهی شده است. نقش برجسته او زمانی روشن تر شد که دریافتیم نقل بیشتر این کتاب ها و اصول منحصر به طریق او است. نقل فراوان علمای نامدار حوزه های بغداد و قم از ابن عقده کوفی نشان از تأثیر مکتب کوفه بر این محافل دارد. مسأله مهم در ارتباط با ابن عقده آن است که او هم در رجال و هم در حدیث علاوه بر نقل از ثقات، از راویان مجهول فراوانی که حدوداً چهار برابر ثقات هستند نقل نموده است. آمار این راویان و اساتید ابن عقده و احوال آنان از حیث توثیق و تضعیف در حوزه رجال به کمک جدول ها و پیوست ها نشان داده شده است. احادیث فراوانی از او درباره فضائل اهل بیت (علیهم السلام) و روایات معدودی نیز در فضل خلفا نقل شده است. وی در باب مهدویت نیز به نقل روایات فراوانی پرداخته است که بیشتر آن ها در کتاب الغیبه نعمانی روایت شده است. در میان عالمان امامیه، شیخ طوسی به دلیل داشتن اجازه نقل همه روایات او، بسیار بیشتر از دیگران، به نقل احادیث و اقوال رجالی وی پرداخته است. از رجالیان متأخر امامیه، علامه حلی در مقایسه با طوسی و نجاشی جرح و تعدیل های بیشتری از ابن عقده نقل می کند که نشانه دسترسی او به کتاب الرجال ابن عقده است. در میان علمای متقدم اهل سنت نیز خطیب بغدادی در کتاب تاریخ بغداد بسیار از او یاد می کند. درباره مذهب ابن عقده، میان علمای پیشین اختلاف نظر وجود ندارد؛ اما برخی از دانشوران معاصر، زیدی جارودی بودن وی را مورد تشکیک قرار داده و با تمسک به دلائل و قرائنی وی را به امامیه منتسب می کنند که این پژوهش به نقد آن پرداخته و ابن عقده را بر همان مذهب زیدی جارودی می داند که دانشمندان رجالی کهن به آن معتقد بوده اند.

کوفه، به عنوان یکی از مهم¬ترین شهرهای اسلامی محل ظهور محدثان و راویان بزرگ و برجسته¬ای بوده است؛ با نگاهی گذرا به کتب رجالی وصف «کوفی» بسیار به چشم می‎خورد؛ پس از شمارش دقیق اسامی راویان کوفی در کتب رجال و تطبیق یکایک آن¬ها با اسناد الکافی آشکار است حجم قابل توجهی از اسناد الکافی به راویان کوفی اختصاص دارد. تعداد احادیث هر یک از راویان کوفی در الکافی متفاوت است عده¬ای یک حدیث و بعضی هم بیش از صد بار نام¬شان در اسناد احادیث بیان شده است؛ این راویان پرروایت در حقیقت محدثان بزرگ کوفی محسوب می¬شوند که بیش از دیگر روات در الکافی تأثیرگذار هستند. تکرار نام افراد در در اسناد روایات از تأثیر بیشتر آن ها بر اسناد الکافی حکایت دارد و نشان می دهد که آن ها به منبعی از احادیث و طرق دسترسی داشتند یا خود از معصوم (علیه السلام) پرروایت ظاهر شدند. گفتنی است حدود نیمی از راویان کوفی در کتب رجالی متقدم با لفظ ثقه، مدح شدند و تنها عده¬ی معدودی لفظ ضعیف برای¬شان بیان شده است. تمامی راویان کوفی به¬جز تعداد معدودی از آن¬ها، صحابه ائمه (علیه السلام) محسوب می¬شوند بررسی¬ها نشان می¬دهد بیش از نیمی از این راویان، صحابه امام صادق (علیه السلام) بوده‎اند. درباره محتوای احادیثی که راویان کوفی در اسناد آن¬ها حضور دارند، می¬توان گفت رد پایی از آموزه‎ها و اعتقادات این راویان در محتوای احادیث دیده می¬شود.

در این پایان نامه اسرائیلیات در تفسیر عیاشی با رویکرد تطبیقی مورد نقد و بررسی قرار گرفته و معیارهایی برای شناخت اسرائیلیات مشخص شده است .

در این پژوهش که با عنوان «نقدنظریّه¬ی تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصرنزول (جاهلیّت، یهودیّت و مسیحیّت) و بررسی شبهات مستشرقین در این زمینه»تألیف گردیده است؛ به بیان و بررسی شبهات خاورشناسان در چندین مسئله¬ی مهم می پردازیم. برخی از این شبهات؛ شبهات مربوط به وحی است که همگی به این مسئله ختم می¬شود که وحی امری صرفاً ماورائی و غیر مادی نیست بلکه محسوس، ملموس، و برای تمام افراد بشر ممکن¬الوقوع است. یکی دیگر از شبهات، تأثیرپذیری قرآن از فرهنگ عصرجاهلیّت، یهودیّت و مسیحیّت است. برخی از خاورشناسان با ذکر مصادیقی از آیات قرآن کریم مانند آیاتی که به نعمت¬ها، بهشت و جهنم، حج، نماز، روزه، عادات ناپسند جاهلی و پرسش¬ها و جنگ¬ها و... اختصاص دارد، به دنبال زمینی و بشری جلوه دادن قرآن کریم و غیر¬¬وحیانی بودن آن هستند. آنان گاه پیامبر را مصروع می خوانند و گاه ایشان را نابغه¬ای می¬دانند که قوه¬ی تخیّل خلّاقی داشته و قرآن را بر اساس استعداد ذهنی خویش به رشته¬ی تحریر درآورده است. خاورشناسان امّی بودن پیامبر(ص) را انکار می کنند و وی را متّهم به خواندن و بهره گیری از کتب عهد عتیق و جدید می¬کنند. این دسته از مستشرقان وجود مشابهت میان آموزه ها و داستان¬های قرآن با تورات و انجیل را دالّ بر اقتباس پیامبر از صاحبین این کتب دانسته و معتقدند که خودقرآنبه تأثیر پذیری از عصر جاهلیّت اذعان داشته است. چرا که قرآن کریم خود را در آیاتی به لسان عربی مبین توصیف می¬کند و آنان لسان عربی را معادل فرهنگ عربی می-دانند. حال آنکه لازم بود که قرآن کریم در ابتدا سطح فرهنگی عرب عصر نزول را در نظر بگیرد و متناسب با فرهنگ و فهم آنان و به زبانی بشری و قابل فهم نزول یابد و لذا ضروری بود که آیات به زبان مردمی که در درجه¬ی اوّل مورد خطاب قرآن بودند بیان می¬گشت. و چون لازمه¬ی استفاده از زبان هر قومی؛ استفاده از جنبه های زبانی آن قوم است قرآن کریم نیز از این امر فروگذار نکرده است. بنابراین قرآن کریم اگر چه در درجه¬ی نخست، نیازهای عرب عصر نزول را در نظر گرفته است؛ اما این هرگز به معنای اثر پذیری از فرهنگ، باورها، اعتقادات، زبان و دین مردم آن سامان و ناکارآمدی آن برای سایر اعصار و اقشار نیست. بلکه قرآن کتابی جهانی و جاودانی است که در تمام سطوح و اعصار، زنده و پویا و هدایتگر است.

علم تفسیر علمی است؛ که انسان را با مقاصد وحی آشنا می سازد و او را به وظایف الهی اش آگاه می گرداند . تفسیر به معنای روشن کردن مفاهیم آیات قرآن و پرده برداشتن از مراد و مقصود آنهاست. اهمیت تفسیر تا جایی است که جمعی از صحابه و تابعین به تفسیر قرآن پرداختند؛ مکتبهای تفسیری به وجود آوردند وشاگردان زیادی تربیت کردند. از بین اصحاب ، حضرت علی (ع) ، ابن عباس... واز تابعین ، سعیدبن مسیب، عکرمه، مجاهد ...را می توان نام برد. مجاهد(م 105هـ ) از مشهورترین مفسران تابعی در قرن دوم هجری واز موثق ترین شاگردان این عباس و ازپایه گذاران اجتهاد در تفسیر قرآن است. وی دارای صاحب تفسیری مستقل با عنوان تفسیر مجاهد است. روایات مجاهد در کتب تفسیری اهل سنت ، از جمله طبری نقل شده است. محمد بن جریر طبری یکی از مفسران اهل سنت در قرن سوم هجری است . تفسیر او بیشتر یک تفسیر ما ثور است .و در آن به روایات صحابه ،تابعین ، تابعین تابعین، استناد شده است. در این پایان نامه ابتدا به شرحی کوتاه از زندگی نامه مجاهد و محمد بن جریر طبری و سپس به بررسی آرای تفسیری مجاهد در تفسیر طبری از جنبه روشهای تفسیری نظیر قرآن به قرآن ، قرآن به حدیث ، عقلی ...پرداخته و در پایان آراء تفسیری مجاهد و دیگر تابعین را با یکدیگر مقایسه می نماییم. روش مورد استفاده در این تحقیق ، توصیفی با استناد به منابع کتابخانه ای بوده است. کلید وا‍‍‍ژ ه : تفسیر مجاهد ، تفسیر عقلی، تفسیر روایی، تفسیر طبری.