در این پژوهش تلاش شده است تا به موضوع گسترش اسلام در آسیای مرکزی پرداخته شود. آن چه بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، عبارت است از چگونگی فتوحات اسلامی در نواحی مذکور، و به دنبال آن گسترش آیین اسلام در محدوده زمانی خاص، که منجر به شکل گیری تمدن اسلامی در این منطقه شده است. با بررسی های انجام شده می توان به این نتیجه رسید که مسلمانان، دامنه گسترش اسلام را در زمان خلیفه دوم به مرزهای آسیای مرکزی کشاندند، و در زمان خلیفه سوم فتوحات اسلامی تا کرانه های جیحون پیش رفت. در عصر حکومت امویان نیز فتوحات گسترده ای در منطقه ماوراء النهر صورت گرفت. هم زمان با بنای مسجد بخارا در زمان امویان در سال 95 هجری قمری، فعالیت های فرهنگی و تبلیغی مسلمانان هم در منطقه نام برده آغاز گردید؛ و از سال 120 هجری به بعد، بنیان تمدن اسلامی در نواحی آسیای مرکزی پی ریزی شد. برای مدتی، برخورد بد امویان با مردم منطقه موجب دگرگونی آنان در آن نواحی گردید، اما در عصر عباسیان، پس از سرکوبی قیام های مردم خراسان و ماوراء النهر به خونخواهی ابومسلم، گسترش اسلام در شرق و شمال شرقی ماوراء النهر دنبال شد. سرانجام در زمان حکومت مأمون عباسی، اسلام به عنوان مذهب رسمی مردم نواحی آسیای مرکزی درآمد. در روزگار طاهریان با سعی و تلاش آنان، وضعیت فرهنگی ـ اقتصادی منطقه توسعه و بهبود یافت. و پس از سقوط طاهریان، سامانیان اولین امیران مسلمان بودند که نبض فعالیت های سیاسی ـ نظامی آسیای مرکزی را در دست گرفتند. آنان با نشر و استقرار اسلام در این نواحی، در باورها و سنت های اجتماعی و گرایش های فکری، و حتی شیوه زندگی و قومی آسیای مرکزی تحول اساسی ایجاد کردند. در این زمان، دانشمندان بزرگی در زمینه های مختلف علمی بروز و ظهور پیدا کردند، و آثار گران سنگی در زمینه ریاضیات، نجوم، تاریخ، جغرافیا، فلسفه، منطق، فقه، تفسیر، کلام و حدیث پدید آوردند.