روند تحولات صورت گرفته در عرصه¬¬ی جهانی زمینه برجسته¬تر شدن بعد جدیدی در مطالعات مرزها با عنوان مدیریت مرزها شده است. این بعد جدید مرزها این امکان را به کشورها می دهد که از طریق مدیریت مرزها، مرزهای خود را تا حدی باز کنند تا منافع و فرصت¬های آن سوی مرز را کسب کرده و در همان زمان مرزهای خود را به گونه ای بسته نگه دارند که ناامنی¬ها و چالش¬های فراسوی مرزها، منافع ملی و امنیت ملی آنها را با خطر مواجه نسازد. این موضوع در مرزهای دریایی به ویژه در مرزهای دریایی جمهوری اسلامی ایران در خلیج فارس با توجه به اهمیت بالا و منابع مشترک فرامرزی عظیم و ... از جایگاه برجسته¬ای برخوردار است. بررسی¬های صورت گرفته نشان دهنده عدم کارایی الگوی فعلی مدیریت مرزهای دریایی ایران در خلیج فارس جهت دستیابی به منافع ملی و امنیت ملی از یک سو و جلوگیری از ورود ناامنی¬ها و چالش¬های فرامرزی به کشور می¬باشد. طبق نتایج بدست آمده در این پژوهش، الگوی بهینه مدیریت مرزهای دریایی متأثر از 25 شاخص است که در پنج بخش واقعیت¬های جغرافیایی، ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی؛ سیاست¬ها؛ بازیگران؛ عوامل ساختاری و مسائل مرزی طبقه بندی شده است که هر یک از طبقات دارای پنج شاخص بوده و وزن این شاخص¬ها در الگوی مدیریت مرزهای دریایی در خلیج فارس بدین صورت می¬باشد. در بین شاخص¬های جغرافیایی، ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی موقعیت ژئواستراتژیک خلیج فارس بیشترین وزن و ساختار ژئوپلیتیکی کمترین وزن؛ در بین شاخص¬های سیاست¬ها، سیاست خارجی بیشترین وزن و سیاست ارتباطی کمترین وزن؛ در بین بازیگران، بیشترین وزن نیروهای مزری و کمترین وزن تعداد همسایگان؛ در بین شاخص¬های ساختاری نگرش حکومت و مردم به مرز بیشترین و نوپابودن کمترین وزن و در بین شاخص¬های مرزی اختلافات ارضی و مرزی بیشترین و تاریخچه مرز کمترین وزن را به خود اختصاص داده¬اند و در مجموع ترتیب وزن پنج بخش به صورت سیاست¬ها؛ واقعیت¬های جغرافیایی، ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی؛ بازیگران؛ عوامل ساختاری و مسائل مرزی است. برای دستیابی به الگوی بهینه مدیریت مرزهای دریایی در خلیج فارس چهار راهکار مدیریت مستقل؛ مدیریت دو طرفه؛ مدیریت منطقه¬ای و مدیریت جهانی مرزهای دریایی پیشنهاد شده است که بر اساس نظر سنجی صورت گرفته و احتساب وزن شاخص¬ها از طریق روش ahp اولویت راهکارهای بدست آمده بدین صورت است. مدیریت دو طرفه مرزهای دریایی؛ مدیریت منطقه¬ای مرزهای دریایی؛ مدیریت مستقل مرزهای دریایی و در آخر مدیریت جهانی مرزهای دریایی در خلیج فارس. بر این اساس، الگوی پیشنهادی تحقیق حاضر برای مدیریت بهینه مرزهای دریایی و با در نظر گرفتن شاخص¬های موثر در مدیریت مرزهای دریایی راهکار پیشنهادی برای مدیریت مرزهای دریایی در خلیج فارس برای جمهوری اسلامی ایران مدیریت مرزها به صورت دو طرفه و شکل¬دهی به یک سری مکانیسم¬های دو طرفه در جهت دستیابی به منافع ملی و امنیت ملی است. واژگان کلیدی: مرز، مدیریت مرز، مرزهای دریایی، خلیج فارس، ج.ا. ایران

از آنجا که انرژی به عنوان منبع تولید قدرت محسوب می¬شود، موضوع ژئوپلیتیک قرار گرفته است و موضوع رقابت، همکاری، تنش، واگرایی و همگرایی بین کشورهای دارنده یا نیازمند آن واقع شده است. به دلیل قرار گرفتن منابع عظیم انرژی در خلیج¬فارس و کشورهای کرانه¬ای آن از یک سو و محدودیت وجود این ماده در سایر نقاط جهان از سوی دیگر، منطقه¬ی خلیج¬فارس در کانون تحولات ژئوپلیتیک انرژی قرار گرفته است. این مساله باعث شده است کشورهای کرانه¬ای و نیز کشورهای جهانی روابط امنیتی ویژه¬ای را پیگیری نمایند. آنچه از خلال فرایندهای منطقه¬ای و جهانی در ارتباط با این منطقه بوجود آمده شکل¬گیری ترتیبات امنیتی ناقص و غیرفراگیری است که بر پیچیدگی و بحران¬آفرینی منطقه¬ای دامن زده است. لذا این پژوهش با بررسی ترتیبات امنیتی ناقص در این منطقه سعی در کالبدشکافی این ترتیبات از یک سو و پیشنهاد شکل¬گیری ترتیبات امنیتی با حضور تمام کشورهای منطقه با تکیه بر متغیر انرژی را دارد. سوالات این پژوهش عبارتند از: - آیا ترتیبات امنیتی شکل گرفته در منطقه ژئوپلیتیکی خلیج فارس از دهه 1970 تا 2010.م ناشی از انرژی است؟ - پیامدهای عدم شکل¬گیری ترتیبات امنیتی فراگیر در منطقه خلیج فارس چه بوده است؟ نتایج تحقیق بر مبنای فرضیات ارائه شده، نشان می¬دهد از دهه 1970.م ترتیبات امنیتی شکل¬گرفته متاثر از متغیر انرژی بوده و پیامد این مساله بر شکل¬گیری ترتیبات امنیتی ناقص، مداخله قدرتهای جهانی بر فرایندهای منطقه¬ای و بروز و تداوم چالش منطقه¬ای در بین کشورهای کرانه¬ای خلیج¬فارس است. یافته¬های کتابخانه¬ای این پژوهش نیز از سوی متخصصان مربوطه با استفاده از پرسشنامه تدوین شده مورد تایید قرار گرفته است. با توجه به ماهیت موضوع، این تحقیق از نوع توصیفی است. از سوی دیگر به دلیل اینکه محقق علاوه بر تصویرسازی آنچه هست به بررسی فرایند تاریخی وضعیت مساله و ابعاد آن ‎پرداخته است، لذا تحقیق از نوع تلفیقی توصیفی- تحلیلی زمینه‎یاب و تاریخی- تحلیلی است. داده ها از طریق مطالعات کتابخانه ای- اسنادی و میدانی گردآوری شده است. واژگان کلیدی:ژئوپلیتیک انرژی- ترتیبات امنیتی- خلیج¬فارس- پیمان¬های نظامی – امنیتی