چکیده در این تحقیق سعی شده است تا به موضوع اقتصاد در دوره اشکانیان پرداخته شود. بررسی موضوع اقتصاد در دوره اشکانی از این لحاظ محل نظر است که دوره اشکانیان شاهد احیای فرهنگ ایرانی در فلات ایران بعد از حمل? اسکندر است. بنابراین با بررسی ضرابخانه ها و پراکنش سکه ها در قلمرو اشکانی و همچنین اطلاعاتی که در منابع مکتوب درباره وضعیت اقتصادی دوره اشکانی ذکر شده، هم چون تجارت دریایی، محتویات قبور، مهرها و دیگرداده های باستان شناسی این موضوع تحلیل خواهد شد. نوع حکومت ملوک الطوایفی اشکانیان که مانند دوره سلوکی است، در اقتصاد این دوره حایز اهمّیت است. اقتصاد دوران اشکانی در دوره های مختلف با توجه به جغرافیای متغیر این حکومت تغییر می کند. با گسترش قلمرو اشکانیان وضعیت اقتصادی نیز بهبود می یابد. جاده ی ابریشم و رونق آن در شکوفایی اقتصاد موثر بوده است. شیوه ی ملوک الطوایفی حکومت اشکانی مانند سلوکیان است. بنابراین هدف این تحقیق، بررسی میزان تأثیرپذیری آن از اقتصاد یونان و هخامنشیان و همچنین بدست دادنِ اطلاعاتی از چگونگیِ پیشرفت ها و رکود اقتصاد در دوره هایِ مختلف شاهان اشکانی می باشد. واژگان کلیدی: اشکانیان، اقتصاد، سکه، جاده ابریشم

با توجه به خیل عظیم سکه های باستانی و تاریخی در ایران ، متاسفانه منابع سکه شناسی در ایران ناچیز و جملگی تکرار مکررات هستند. دانش سکه شناسی در ایران به دلیل نبود امکانات بازدید و در دسترس قرار گرفتن سکه ها برای محققین جز با مشقات فراوان و همچنین عدم وجود سکه شناسی به عنوان دانشی مجزا و به عنوان رشته دانشگاهی مشخص در سطح آموزش عالی، همگام با معیار جهانی پیش نمی رود. یکی از ادوار مهم تاریخ ایران که از لحاظ مختلف قابل مطالعه می باشد ، دوره اشکانی یا پارتی است. دوره ای بس درخشان و پر عظمت که شاهان موسس آن توانستند با تدبیر ، دلاوری و شجاعت که خاصیت آن قوم ایرانی بود ، دست یونانیان و جانشینان اسکندر را از سرزمین ایران کوتاه نمایند و اساس و بنیان شاهنشاهی بزرگی را که پنج قرن دوام آورد ، پی ریزی کنند و شاهان بزرگ آن با وجود قدرت روز افزون امپراتوری روم و تهاجمات متعدد و جنگهای پی در پی موفق شدند سرزمین پهناور ایران را حفظ و حراست نمایند. (ملکزاده بیانی: 1385: 7). با این حال تصویر ارائه شده از پارتیان بر اساس منابع یونانی - رومی نارساست اما کشفیات جدید به خصوص سکه ها در خاک ایران این تصویر را کامل تر کرده است. منابع نخست فقط از دستاوردهای نظامی سخن می گویند ، حال آن که منابع دوم با روشن ساختن عناصر فرهنگی دید ما را نسبت به این دوره پنج سده ای فراخ تر می کنند. (ولسکی: 108). با در نظر داشتن کمبود مدارک روشن و معتبر از ایران عصر اشکانی که نقطه ضعفی بزرگ برای این دوره قریب به پنج سده ای است که بخش بزرگی از تاریخ ایران باستان را تشکیل داده ، اهمیت چشمگیر مطالعات سکه شناسی عصر اشکانی بیش از پیش ضروری و اجتناب ناپذیر جلوه می کند. با رونق کشف سکه های اشکانی در کاوش های علمی ایران و کشورهای همسایه تا حدود قابل ملاحظه ای خلا کمبود مدارک لازم از این دوره در حال جبران است و نگارنده هم به نوبت خود در این پایان نامه سعی بر این دارد تا با استفاده از همین مدارک معتبر و قابل اتکا که در سالیان اخیر کشف شده اما در دو موزه رشت و بابل به حال خود رها شده بودند، اندکی به روشن شدن اطلاعات وابسته به این آثار گرانبها بپردازد. باستان شناسان و سکه شناسان در مواجه با مسکوکات تاریخی پنج مرحله کار دقیق و تخصصی را در دستور کار دارند. این پنج مرحله شامل : سکه یابی ، تطهیر سکه ، تشخیص سکه ، طبقه بندی و انتشار است. سکه های مورد بحث در این رساله از مرحله اول و دوم عبور کرده و اگرچه تا حد امکان توسط موزه داران دو موزه رشت و بابل مورد کارشناسی قرار گرفته بود اما بار دیگر برای کارشناسی مجدد و جدی تر در اختیار نگارنده قرار گرفت تا در زمینه تشخیص دقیق، طبقه بندی مجدد و انتشار آن کوشش مجدد شود. پایان نامه ای که از نظر می گذرد در شش فصل نگاشته شده که در فصل اول به بیان مسئله، پیشینه تحقیق و مروری بر پرسش ها، فرضیات و روش تحقی پرداخته می شود. در فصل دوم به مختصری از تاریخ و جغرافیای ایران در زمان اشکانیان اشاره می کنیم و به وقایع مهم این دوران از بدو ورود خاندان اشکانی به عرصه سیاسی ایران تا سقوط آن ها به دست ساسانیان خواهیم پرداخت. فصل سوم به ویژگی های کلی مسکوکات اشکانیان اختصاص دارد و اشاره ای مختصر به انواع سکه های اشکانی بر اساس طبقه بندی جنس فلز این سکه ها خواهیم داشت. در فصل چهارم این پژوهش به طور مختص به تشریح ضرابخانه های تولید کننده سکه های اشکانی می پردازیم و در دو قسمت جداگانه به مکان یابی دقیق ضرابخانه های ایران کنونی و خارج از مرزهای ایران امروزی خواهیم پرداخت. فصل پنجم پایان نامه حاضر، قسمت اصلی پژوهش و مطالعه و بررسی دقیق سکه های اشکانی دو موزه رشت و بابل را در بر دارد و در این فصل به دقت به تشریح تک تک این مسکوکات با ارزش پرداخته خواهد شد.سر انجام در آخرین فصل پایان نامه (فصل ششم) با تنظیم نمودارهایی به تشریح نتایج کلی و ذکر دستاوردهای پایان نامه مورد نظر خواهیم پرداخت.

سرزمین کهن فارس در طول قرن های متوالی به دلیل دارا بودن شرایط مطلوب جهت سکونت، نظیر موقعیت مساعد آب و هوایی و قرارگیری در منطقه ای میان مسیر، همواره مورد توجه اقوام مختلفی بوده؛از این رو استان فارس در دوره های تاریخی مختلف، مورد رفت و آمد این اقوام واقع شده است. در این میان می توان به امپراطوری قدرتمند ساسانی در فارس اشاره کرد. شاهان ساسانی تمامی تلاش خود را در جهت حفظ قدرتشان در این سرزمین، به کار بسته و برای رشد و تثبیت آن، اقدام به توسعه راه های ارتباطی آن نمودند. بهترین شاهد برای اثبات این موضوع، شواهد باستان شناختی به جا مانده از آنان در طول مسیر این راه ها است. حضور شواهدی نظیر بقایای جاده ها، پل ها، بند ها، قلعه ها، آتشکده ها و... گواه بر وجود جاده هایی پر رفت و آمد در این عصر است. نگارنده در این پژوهش بر آن است تا با کمک متون به جا مانده و در کنار آن با استفاده از شواهد باستان شناختی ما بین راه ها، جایگاه والای راه های ارتباطی فارس را در عصر ساسانی را مشخص سازد؛ چرا که بدون شک این راه ها نه تنها باعث ایجاد موقعیتی ارتباطیدر زمینه تجارت فارسبا سرزمین های همجوار می شده بلکه این امکان را برای شاهان ساسانی فراهم می ساخت، تا بر امور سیاسیمنطقه، اشراف کامل داشته باشند. در پایان این پژوهش بدین نتیجه دست خواهیم یافت کهراه های ارتباطی فارس در روزگار ساسانی، با عنوان شریان های حیاتی این سرزمین، ما بین شهرهای بزرگی نظیر اصطخر، اردشیر خوره، دارابگرد، بیشاپور و ... محسوب می شده و حیات سیاسی، اقتصادی و نظامی این شهرها در گرو امنیت این راه ها بوده است.

یکی از هنرهای مهمی که از گذشته تاکنون در ایران مرسوم بوده، هنر گچبری است. بیشترین و مهم¬ترین آثار هنر گچبری مربوط به دوره ساسانی است هر چند که قبل از دوره ساسانی نیز آثار اندکی از گچبری به چشم می¬خورد. با این حال فرهنگ و هنر دوره اسلامی در هنر گچبری میراث¬دار دوره ساسانی بوده و به وضوح می توان تأثیر هنر گچبری ساسانی بر هنر اسلامی را مشاهده نمود. این مسئله اهمیت موضوع را نشان می¬دهد و ضرورت پژوهشی منسجم در خصوص آرایه¬های گچبری دوره ساسانی را می¬طلبد. هدف از پژوهش حاضر، معرفی و مطالعه گچبری¬های دوره ساسانی و اهمیت و علل ایجاد هر نقش در محوط? مربوط به آن است. بطوریکه در این پژوهش 150 نقش از 12 محوط? ساسانی در داخل ایران، معرفی و شناسایی شدند. بر اساس نتایج پژوهش حاضر، نقوش گچبری مورد استفاده در دوره ساسانی شامل نقوش انسانی، حیوانی، گیاهی، هندسی، هندسی ـ گیاهی و نقوش موجودات ترکیبی است. از این میان نقوش گیاهی با 46 نقش بیشترین نقش را به خود اختصاص دادند. پس از آن به ترتیب نقوش انسانی با 44، هندسی با 35، حیوانی با 20، هندسی ـ گیاهی با 3 و نقوش موجودات ترکیبی (اساطیری) با 2 نقش بیشترین نقش را شامل شدند. همچنین مشخص شد که نقوش یاد شده بیشتر ارزش نمادین داشته و پس زمینه¬های مذهبی در ایجاد آن¬ها نقش مهمی ایفا کرده است و تفاوت¬های سبکی موجود در آنها بسیار اندک است. روش به¬کار رفته پژوهش حاضر، استفاده از میراث نوشتاری و مکتوب و منابع دستِ اول تاریخی در کنار استفاده از گزارش کاوش¬های باستان¬شناسی و انتشارات صورت گرفته در زمین? گچبری¬های محوطه¬های ساسانی است.

خانه های سنتی در بافت قدیم شهر دزفول از آثار ارزشمند در فضای معماری شهری می باشند که با گذشت زمان هنوز به صورت یکپارچه و مستحکم پا برجای باقی مانده اند. دیرپایی آجر و آجرکاری در آن تا به امروز نیز مشهود و مثال زدنی است، چنان که دزفول به شهر آجر شهرت دارد. معماری خانه های تاریخی دزفول در دوران اسلامی به مجموعه ه نرهایی اطلاق می شود که در قالب هنر معماری و تزئینات وابسته به معماری شناخته شده است

جواهرات و زینت آلات از مهم ترین آثار فرهنگی جهت شناسایی تمدن ها و فرهنگ ها از دوران پیش از تاریخ تا دور? اسلامی هستند. تنوع و مرغوب بودن جنس زیورآلات در هر دوره ای بازتابی از قدرت اقتصادی و تجاری هر حکومت را نمایش می دهد. گوناگونی جواهرات در دور? تاریخی ایران، به ویژه در دور? اشکانی از اهمیت به سزایی برخوردار بوده است. این مسئله اهمیت موضوع را مطرح می کند و با توجه به اینکه تاکنون در خصوص معرفی و طبقه بندی زیورآلات اشکانی پژوهش منسجمی نگاشته نشده، پژوهش حاضر نخستین تلاشی است که در این زمینه صورت می گیرد. بر این اساس مهم ترین هدف این پژوهش شناسایی جواهرات اشکانی، جنس و بررسی نقش آنها در نقاشی ها، سکه ها، مجسمه ها، نقش برجسته ها، سکه ها و فراوانی آن ها در موزه های خصوصی و دولتی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که تولید جواهرات در دور? اشکانی منطقه به منطقه فرق می کرده و تحت تأثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی هر منطقه متفاوت بوده است؛ به طوریکه زیورآلات اشکانی در نواحی غربی امپراتوری بخصوص در شهرهای هاترا، پالمیر و دورااروپوس بیشتر از شهرهای دیگر بدست آمده است. دلیل آن به خاطر رونق تجارت و بازرگانی این شهرها در قرون اولیه پس از میلاد مسیح است. همچنین مشخص شد اشکانیان بیشتر به ظواهر امور اهمیت می دادند و جواهرات آنها جنب? تزئینی داشته، چنان که به ترتیب از فلزات طلا، نقره و برنز بیشترین استفاده را در ساخت زیورآلات داشته اند. از نظر نوع زیورآلات نیز به ترتیب گوشواره، گردنبند و دستبند بیشترین فراوانی را داشته اند. روش به-کار رفته در پژوهش نیز استفاده از منابع نوشتاری دستِ اول و منتشر شده در این زمینه، به خصوص گزارش کاوش های باستان شناسی و منابع لاتین می باشد. در این راستا و به منظور شناخت بهتر جواهرآلات و نیز انجام تحلیل های جامع، از جداول و نمودارهای مختلفی کمک گرفته شده است.