چکیده رثا یکی از انواع ادبی است که شاعران در ادبیات عرب به آن توجه کرده اند و آن چند قسم است که از آن جمله رثای خویشان, رثای رسمی و رثای علویان است. شاعر در رثای خویشان به مرثیه نزدیکانش روی می آورد و در میانه سخن گفتن از آن, شدت اندوه خود را بدون تکلف آشکار می کند. در رثای خلفا شاعر رثا را وسیله ای برای محقق شدن اهداف و نیازهای دنیوی قرار می دهد و به دست آوردن مال را مقدمه اهدافی قرار می دهد که سعی در محقق کردن آن دارد. در رثای علویان شاعر قساوت حاکمان اموی و عباسی را بیان می کند و رثایش را همراه با اندوه و شورش بر ضد حاکمانی می کند که با اهل بیت جنگیدند, آنها را کشتند و حرمت آنان و نزدیکیشان را با پیامبر در نظر نگرفتند. شریف رضی یکی از شاعرانی است که به رثای علویان و به ویژه امام حسین (ع) توجه کرده است. وی در مرثیه هایش رفتار امویان, چگونگی کشته شدن امام حسین (ع), حالت اسیران, ویژگی های امام حسین (ع), ریشه های حادثه ی کربلا و ... را به تصویر کشیده است همچنین با استفاده از آرایه های بلاغی وقایع را به صورت موثری توصیف کرده و مضامینی که در این خصوص ارائه می کند با مضامین کتاب های معتبر تاریخی سازگاری دارد. در این پژوهش پس از بیان زندگی شاعر, انواع ادبی وی و انواع رثا در نزد شاعران به بررسی مضامین رثای امام حسین (ع) و چگونگی استفاده شاعر از تاریخ کربلا در سرودن این مراثی پرداخته می-شود سپس برخی از آرایه های ادبی این شاعر بیان می شود. کلید واژه ها: رثای امام حسین (ع)، شریف رضی، مضامین شعری، صنایع ادبی.

چکیده اشتغال یکی از اسلوب های کلام در زبان عربی است که از سه رکن مشغول عنه، مشغول و مشغول به تشکیل می شود. ساختار اشتغال بدین صورت است که ابتدا اسمی مقدم می شود، سپس بدنبال آن عاملی می آید که در ضمیر آن اسم مقدم یا در اسمی که مضاف به ضمیر آن اسم مقدم است عمل می کند یا آن عامل در اسمی عمل می کند که متبوع تابعیست که به ضمیر آن اسم مقدم اضافه شده است به گونه ای که اگر آن ضمیر یا اسم متبوع به ضمیر حذف شود، عامل موخّر در اسم مقدّم به عنوان مفعول به عمل می کند، مانند: «الطالب رأیته»، «الطالب رأیت أخاه»، «الطالب رأیت سعیدا اخاه.» این تحقیق پس از بررسی معنا و مفهوم اشتغال نزد نحویان به معرفی ارکان اشتغال و بیان حالت های اعرابی آنها پرداخته است و ضمن استخراج آیاتی از قرآن که در آنها اشتغال وجود دارد به بیان مفاهیم آیات می پردازد و آرای دانشمندان اسلامی را در خصوص این ساختار نحوی طرح و بررسی می نماید. از مجموع بررسی ها چنین به دست می آید که این ساختار 43 بار در قرآن به کار رفته است که 7 مورد آن مورد اتفاق و 36 مورد آن مورد اختلاف است. کاربرد این ساختار به موارد خاصی چون قرآن، بهشت و ... و همچون دوزخ و قریه هایی که مورد غضب و عذاب خداوند واقع شدند و ... و بارزترین مخلوقات خداوند همچون، انسان، جان، زمین، کوهها، آسمان، ماه و ... منحصر و محدود است. این موارد بدون شک مواردی هستند که به دلیل اهمیت آنها و جلب توجه مسلمانان به آنها خداوند آنها را در این ساختارها بیان نموده است.

چکیده کتاب آسمانی قرآن از دیرباز مورد توجّه اندیشمندان مسلمان و حتّی غیر مسلمان بوده است و صاحب نظران در مورد جنبه های گوناگون این معجزه الهی بحث و بررسی نموده اند و نظرات مختلفی را بیان داشته اند. یکی از این جنبه ها که پژوهشگران علوم قرآنی بدان پرداخته اند، بحث درباره اعراب واژه ها و عبارت های قرآنی است که در پاره ای از این موارد، بین علما اختلاف دیدگاه وجود دارد که از آن ها با عنوان «مشکل اعراب قرآن» یا «غریب اعراب قرآن» یاد نموده اند. این تحقیق، نگاهی گذرا به پیشینه علم نحو و سیر تحوّل آن در قرن اول و دوم داشته و بیان می دارد که مهمترین علّت پیدایش علم نحو، حفظ و صیانت قرآن کریم از هرگونه لحن و اشتباه لفظی و معنوی است و بزرگان نحو در این دو قرن، برای پیشرفت و شکوفایی علم نحو‏، کتاب هایی را در این زمینه نگاشته اند از جمله: کتاب «الجامع» و «الاکمال» از «عیسی بن عمر ثقفی»، «معانی القرآن» و «مختصر النحو» از «کسایی»، «الفیصل فی النحو» از «رواسی» و... . لازم به ذکر است جامع ترین کتابی که در این زمینه نگاشته شده، «الکتاب» اثر «سیبویه» است. هم چنین نگارنده در این پژوهش سعی نموده تا برخی از آیه های مورد اختلاف پژوهشگران در جزء اول و دوم قرآن کریم را استخراج نموده و نظرات اندیشمندان علم نحو و تفسیر را در مورد آن ها بررسی نماید. از میان آرای متعدّدی که برای موارد مشکل اعراب قرآن مطرح گردیده، مشاهده شد آرایی وجود دارد که ضمن تناسب با ظاهر و معنای آیات، به دور از تقدیر و تأویل های تکلّف آمیز بوده و مورد تأیید برخی از دانشمندان بزرگ علوم قرآنی نیز می باشد که نگارنده، این آرا را به عنوان نظر برتر - با توجّه به معیارهای مطرح در علم نحو که در مقدّمه تحقیق بیان شده - انتخاب نموده است. امید است که نتایج این تحقیق بتواند راه گشای پژوهشگران علوم قرآنی و نحو باشد. واژگان کلیدی: قرآن کریم، نحو عربی، مشکل اعراب

چکیده پس از نزول قرآن کریم به زبان عربی فصیح، جنبه های گوناگون آن مورد توجّه اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان قرار گرفت. یکی از جنبه های این کتاب که آثار متعدّدی از قرن دوّم هجری، در خصوص آن برجای مانده، مفردات و الفاظ موجود در این کلام الهی است. در راستای آشنایی هر چه بیشتر قرآن پژوهان، این پژوهش به بررسی واژه های تک کاربردی در قرآن اعم از اسم و فعل پرداخته و ضمن جست و جوی آنها در شعر قبل از اسلام،سعی شده معنای لغوی چنین مفرداتی از کتب لغتی چون: العین، لسان العرب، تاج العروس و...استخراج گردیده و ذیل هر واژه آرای بزرگان علم تفسیر هم آورده شود و تطابق یا عدم تطابق دیدگاه اندیشمندان عرصه های لغت و تفسیر ذکر گردد. کلمات کلیدی: قرآن، واژه های تک کاربردی، بررسی واژگان

ضمیر شأن و قصّه ضمیر مفرد غایبی است که به قصد تأکید و مهم جلوه دادن امری در ابتدای جمله بیان شده سپس به وسیله جمله خبری که بعد از آن قرار می گیرد تفسیر می شود این ضمیر از آن جهت که چیزی به آن عطف نمی شود ومورد تأکید قرار نمی گیرد و مبدل منه واقع نمی شود و همچنین از وجوه دیگری باسایر ضمایر تفاوت دارد. دانشمندان آن را با نامهای متفاوتی مثل ضمیر شأن،ضمیر أمر،ضمیر حدیث، ضمیر مجهول،هاءالعماد و ضمیر قصّه (در موارد تأنیث آن) می شناسند. در قرآن، کتاب آسمانی که از دیر بازمورد توجه دانشمندان مسلمان وغیرمسلمان قرار گرفته و مهمترین الگو ومنبع استشهاد واضعان و دانشمندان علم نحو بوده است بارها ضمیر شأن به کار رفته است. این پژوهش پس از بیان دیدگاه های قدما و معاصران در مورد ضمیر شأن و قصّه به بررسی آن در منابع نحوی پرداخته ، سپس به طور کامل احکام و انواع ضمیر شأن و قصّه را بیان می نماید.آن گاه به استخراج آیاتی از قر آن کریم که در آنها ضمیر شأن و قصّه بکار رفته، می پردازد و آرای دانشمندان علم نحو و تفسیر را در خصوص آنها طرح و بررسی می نماید. از مجموع بررسی ها چنین به دست می آید که ضمیر شأن و قصّه52 مرتبه در قرآن کریم به کار رفته است که از این تعداد 5 مورد ضمیر قصّه و47 مورد ضمیر شأن می باشد و از مجموع آنها در 28 مورد ، دانشمندان و مفسّران اتفاق نظر و در 24 مورد آن اختلاف نظر دارند. که تمامی آنها مربوط به امورمهم و قابل توجّهی مثل وحدانیت خداوند متعال، عدم رستگاری کافران و ستمگران ، فرجام مشرکان و کافران و اجر و پاداش صابران و پرهیزگاران است که توجّه و دقّت مضاعفی را می طلبد. بدون شک به دلیل اهمّیّت این امور و جلب توجّه مردم خداوند متعال برای بیان آنها ابتدا ضمیری را به صورت مبهم(ضمیر شأن وقصّه) آورده سپس آن ضمیر را با ِیک کلام خبری تفسیر نموده است.

سیر نزول، کتابت و جمع آوری قرآن و ظهور قرائات مختلف بخصوص قرائات دهگانه و قاریان آن یعنی: 1- ابن عامر 2- ابن کثیر 3- عاصم 4- ابوعمرو 5- حمزه 6- نافع 7- کسائی 8- یعقوب 9- ابوجعفر 10- خلف و اعتقاد به نزول قرآن بر«سبعه أحرف» و عدم اثبات تواتر این حدیث در تمام طبقات راویان و خبر واحد بودن آن در منابع حدیثی شیعه از مباحث بررسی شده در این پایان نامه است . در این پژوهش، موضوع نحو و إعراب و جایگاه آن در قرائت قرآن و نقش مکاتب نحوی چهارگانه بصری، کوفی، بغدادی و اندلسی تبیین شده است. همچنین موارد اختلاف قرائات در إعراب فعل مضارع (مرفوع- منصوب- مجزوم)، إعراب اسم (مرفوعات- منصوبات- مجرورات)، نواسخ (أفعال ناقصه- حروف مشبهه بالفعل- لا نفی جنس) و إعراب فعل معلوم و مجهول با وجوه قرائات و قاریان و توجیه قرائات آنها مورد توجه این اثر علمی است. بررسی های این رساله نشان می دهد که ابتدائی بودن خط، عاری بودن مصاحف عثمانی از نقطه و إعراب، تفاوت لهجه ها، إعمال نظر قاریان قرآن و ظهور مکاتب نحوی از جمله عوامل بروز اختلاف در قرائات قرآن است. همچنین مشخص شد که با توجه به نظر برخی از علماء، تفسیر حدیث «سبعه أحرف» بیشتر با لهجه های گوناگون زبان عربی تناسب دارد. بر اساس این تحقیق، اختلاف نظر مکاتب نحوی در مواردی مانند: کاربرد «کان» ناقصه، تامه و زائده، «إنّ، أنّ، لکنّ» مخفّفه و مشدّده ، و«لا» نفی جنس و شبیه به لیس یا نافیه؛ تأثیر مهمی در اختلاف إعراب کلمات در لفظ یا تقدیر و در نتیجه اختلاف قرائات قاریان منسوب به هر مکتب دارد.

یکی از رایج¬ترین شیوه¬های بیان در قرآن کریم، اسلوب استفهام است. این اسلوب در بیان عواطف و حالات درونی انسان و رساندن معنای بسیار با لفظی اندک و دعوت مخاطب به راه صحیح با لطیف¬ترین حالت، از سایر اسالیب انشا قوی¬تر می¬باشد. در سراسر قرآن حدود 1260 مورد استفهام آمده است و در اغلب این موارد استفهام در معنای حقیقی خود به کار رفته است، اما دسته¬ای از این استفهام¬ها در معنای دیگری آورده شده¬اند که اندیشمندان مسلمان به ویژه مفسران در پی کشف اغراض نهفته در ورای استفهام¬های قرآن بوده¬اند. از این رو این پژوهش سعی دارد استفهامات سه جزء دوم قرآن از دیدگاه مفسران شیعی را مورد بررسی قرار دهد. بدین گونه که در ابتدا به معرفی تفاسیر مهم علمای شیعه و ذکر ویژگی¬های آنها پرداخته و سپس اغراض بلاغی و زیبایی¬های استفهام را در سه جزء دوم قرآن کریم از دیدگاه مفسران شیعه مطرح می¬نماید. نتیجه این که این استفهام ها اغلب در معنای یکسانی نیامده است وبیشتردر معانی انکار،تقریع،توبیخ وتعجب به کار رفته است .همچنین مفسران با هم در برداشت خودازمعانی استفهام اتفاق نظر ندارند و این امر به ذوق ادبی ایشان مربوط است.

یکی از حوزه های زبان شناسی، معناشناسیاست. این علم معمولا بر رابطه بین دلالت کننده ها (دال ها) و مدلول ها تمرکز دارد و خود موضوعاتی نظیر چندمعنایی، ترادف، تضاد، تشبیه، متناقض نما و نماد را شامل می شود. امل دنقل یکی از شاعرانی است که این ظرفیت های هنری را در اشعارش به کاربرده و از ترفندهای شاعرانه بهره جسته و شعرش ترکیبی از اندیشه های متنوع و هنرهای پیچیده لفظی و معنوی است. پژوهش حاضر این موضوعات را در اشعار وی بررسی کرده و از آنجایی که امل دنقل در شرایطی چون خفقان و استبداد داخلی و خارجی و نبود آزادی های فردی و اجتماعی قرار گرفته و این شرایط او را به استفاده از نماد ناگزیر کرده است، بحث حاضر ضمن پرداختن به سایر عناصر معناشناسی در شعر شاعر به دال ها و مدلول های رمزگونه، برای نشان دادن جایگاه نمادپردازی در بحث معناشناسی شعر وی توجه بیشتری می نماید،براساس این پژوهش،نمادهای شاعر بیشتر شاملنمادهای تاریخی، مثل: اسپارتاکوس، هانیبال، حجاج، ابوموسی اشعری، زرقاءیمامه، عنتره، متنبی، سیف الدوله، کافور، خمارویه، قطرالندی، معاویه، ابونواس، صلاح الدین ایوبی و...ونمادهای دینی، مثل:مسیح،امام حسین،پسر نوح،شیطان ویوسف است.