پژوهش پیش رو تلاشی است در راستای شناختی دقیق تر از هنر به معنای اصیل آن در ساحت دو جریان شرقی مهم و پردامنه دینی، یکی «فتوّت» بالیده در دامان تصوّف و عرفان اسلامی و دیگری «ذن» برآمده از تعالیم بودایی . پرسش اصلی این نوشتار آن است که مشابهت آیین ذن بودایی با آیین فتوّت اسلامی در عرصه هنر و هنرورزی به چه میزان است و در راستای پاسخگویی به این پرسش نویسنده با روشی کتابخانه ای و به صورت تحلیلی و مقایسه ای پژوهش خود را سامان داده است. تکیه بر آثار سوزوکی در این میان از آن روست که از یک سو تحقیقات گسترده ای در این آیین دارد و غرب به واسطه آثار او با ذن آشنا شده است و از دیگر سو عنایت ویژه ای به هنر در این آیین دارد. هدف این نوشتار را می توان توجه دادن به رویکردی متفاوت و بسیار ضروری نسبت به هنر دانست. آنچه که دستاورد این بررسی است آن است که دریافت امروزین غربی از هنر با تلقّی شرقی از آن بسیار فاصله دارد؛ در شرق همواره بر این مهم تأکید شده است که هنر یک فضیلت نفسانی است، و این جز در سایه تهذیب و تمرکز – با عنایت به اختلاف رویکردها- حاصل نمی شود. در این رهیافت اشراف بر« فرم و قالب» نیست که هنرمند می سازد، بلکه اشراق درونی است که لب و لباب این حقیقت را تشکیل می دهد.

ذکر و یاد خدا با همه مراتبش حلقه اتصال بین انسان و خداوند است.این مساله در زندگی انسان از چنان ضرورتی برخوردار است که می تواند سعادت و شقاوت انسان را رقم بزند ، بر همین اساس مورد تاکید قران کریم و ائمه اطهار(ع) قرار گرفته است. هدف از این بررسی شناخت هر چه بیشتر این مساله مهم و تبیین کارکرد های ان جهت ترغیب مشتاقان سلوک به سوی خداست . روش ما در این پژوهش روش کتابخانه ای است که با رویکرد روایی و ادعیه ماثوره ، کارکرد های ذکر را مورد بررسی قرار داده است . این پژوهش به بررسی اهمیت و کارکرد های ذکر از منظر ائمه اطهار (ع) پرداخته است ، به عبارت دیگر ذکر و یاد خدا چه کارکرد هایی در زندگی دنیوی و اخروی انسان دارد و اینکه ترک ذکر و غفلت از یاد خدا چه پیامدهای شومی می تواند در زندگی شخص ایجاد کند . یافته های این پژوهش نشان می دهد که ذکر خدا کارکرد های سرنوشت سازی برای شخص ذاکر دارد . جامع ترین این کارکرد ها یاد متقابل خداوند است زیرا خداوند وعده قطعی داده که هر کس از او یاد کند خداوند نیز متقابلا از او یاد می کند . در واقع هر کارکرد دیگری که بای ذکر خداوند مطرح کنیم تبیین همین یاد متقابل است . افت زدایی از زندگی مادی و معنوی ،پرورش و شکوفایی روح ،دستیابی به علم و حکمت جهت برون رفت از تنگناها ، حل مشکلات مادی و تامین نیازهای زندگی و در یک کلمه مورد محبت واقعی خداوند قرار گرفتن را از مهمترین کارکردهای ذکر و یاد خدا بر شمرد . اگر چه ذکر خدا کارکرد های مثبت فراوانی دارد و سعادت انسان را رقم می زند در مقابل ترک ذکر و یاد خدا هم می تواند پیامدهای غیر قابل جبرانی را بوجود بیاورد . فراموشی متقابل ، تسلط شیطان بر انسان ، قساوت قلب ، معیشت سخت و در نهایت حسرت و شقاوت در اخرت به عنوان مهمترین این پیامدها مطرح است .

حدیث شریف من عرف نفسه در جوامع روایی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله) و امیرالمومنین و امام صادق(علیهما السلام) نقل شده و مشهور بین فریقین است، و آیات و روایات زیادی نیز موید این حدیث هستند که با در نظر گرفتن کثرت احادیث مشابه می توان تواتر معنوی آنرا ادعا کرد. پیش از اسلام نیز این حدیث مطرح بوده و در صحف ادریس(ع)آمده است. لفظ «عرف»فعل ماضی و فعل ماضی دلالت بر تاکید و قطعیت وقوع متعلق خود می کند و خصوصا که با «قد»تحقیق آمده و تاکید آن را بیشتر می کند. نفس در حدیث شریف یعنی«من»خود درون انسان و ضمیر نفسه را اگر به«من»برگردانیم یعنی هر کس خودش را بشناسد خدایش را شناخته است. و اگر مرجع ضمیر را پیامبر بدانیم چنانکه در تقریر انسان کامل بیان شده یعنی هرکس پیامبر را که اولی بالمومنین من انفسهم است بشناسد رب او را خواهد شناخت. منظور از رب در حدیث شریف ذات حق متعال نیست، بلکه رب در اصطلاح عرفان یکی از اسماء الهی است. و عرفا معتقدند که ذات الهی برای احدی قابل شناخت نیست. عرفا تقریرهای زیادی را از حدیث ارائه داده اند که هر کدام مرتبه ای از حدیث شریف را بیان می کند. از جمله این تقاریر می توان به تقریر نقص و فقر؛ جامعیت و استخلاف؛ انسان کامل؛ مرئاتیت؛ جمع بین تنزیه و تشبیه؛ و در نهایت عینیت را اشاره کرد.

فتوت وجوانمردی به معنای آن است که انسان کمالات نفسانی را دروجود خویش محقق کند ورذایل را ازبین ببرد. فضایل خاصی ازقبیل: بذل ، گذشت، دلاوری، ادب، دستگیری از ضعفا وستاندن حق مظلومان در فتوت بسیار مورد توجه است وبا توجه به رو به افول بودن مفاهیم یاد شده در جامعه واز سوئی دینی بودن جامعه ی ما، ضرورت پرداختن به موضوع فتوت از منظردینی که رساندن انسان به کمالات اخلاقی را مهمترین هدف خود معرفی می کند، دوچندان است