نقش اصلی کشور ایران در تجارت جهانی در دهه های اخیر را صادرات نفت خام و واردات کالاهای مصنوع از غرب شکل داده است . اقتصاد دانائی مانند پربیش عقیده داشتند که رابطه مبادله در تجارت جهانی همواره به زیان کشورهای در حال توسعه صادر کننده مواد خام بوده است . بااین توجه، بررسی چگونگی توزیع مانع مبادله نفت ایران با کالاهای وارد شده به کشور دارای اهمیت می باشد. چراکه ازیک طرف نقش درآمدهای نفتی در اقتصاد ایران تهیه بوده و از طرف دیگر وابستگی اقتصاد ایران به واردات روشن است . در تحقیق حاضر پس از محاسبه شاخص های مربوط به قیمت و مقدار نفت خام صادراتی ایران و شاخص های قیمت کالاهای وارداتی ایران، رابطه مبادله ویژه و رابطه مبادله درآمدی محاسبه و از دوجهت مورد تحلیل قرار گرفت . نخست از نظر روند رابطه مبادله مشخص گردید که با درنظر گرفتن سال 1353 به عنوان سال پایه در دوره مورد بررسی 1346-65 . رابطه مبادله ویژه و درآمدی به ترتیب 10 درصد و 3ˆ4 درصد متوسط سالیانه رشد داشته است . سپس از جهت مقدار مطلق این دو رابطه مبادله در مقایسه با سال باید مورد مطالعه قرار گرفت . رابطه مبادله ویژه ایران در بسیاری از سالهای دوره پائین تر از مقدار مورد نظر در سال پایه بوده است ، از طرف دیگر رابطه مبادله درآمدی ایران در نماد سالها پائین تر از میزان آن در سال پایه بوده است . و این مطلب مهمی است که نشان می دهد در مقایسه با سال پایه ایران در نماد سالهای مورد بررسی قدرت خرید خود را از دست داده است . آنگاه با کسر میزان تورم موجود در شاخص بهای واردات ایران از شاخص های اسمی نفت صادراتی ایران، شاخص بهای واقعی نفت ایران محاسبه شد و ملاحظه گردید که تقریبا" در تمام سالها دریافتی واقعی ایران برای هر شبکه نفت بسیار کمتر از بهای اسمی دریافت آن بوده است . در پایان به مطالعه نوسانات ارزش دلار آمریکا به عنوان واحد درآمدی ایران در برابر 10 ارز عمده دیگر که کشورهای مربوطه آنها، طرف قراردادهای اصلی واردات ایران بوده اند پرداخته شد و مشخص گردید که نوسان دلار آمریکا در برابر ین ژاپن، مارک آلمان، گویلدر هلند و فرانک سوئیس به زیان ایران بوده است ، درحالی که نوسان دلار آمریکا در برابر پوند انگلستان، فرانک سوئیس ، لیر استالیا و سایر ارزهای مورد نظر به نفع ایران تمام شده است . در مجموع با توجه به حجم واردات از هر کشور از کشورهای دهگانه مورد نظر، نوسان دلار آمریکا در برابر سایر ارزها برای ایران امر مثبتی بوده و موجب افزایش قدرت خرید ایران شده است .