فروپاشی شوروی در سال 1991 موقعیت ایران را در منطقه دگرگون کرد. از طرفی قدرت بزرگی که کشور ایران را تهدید می کرد فروپاشید و از طذف دیگر ایران با کشورهای جدیدی در منطقه روبرو شد که ظرفیت های زیادی برای جذب بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای داشتند. از جمله ی این بازیگران می توان چین، ترکیه، پاکستان، هند، اروپا، امریکا و اسراییل را نام برد که حضور دو کشور اخیر بیش از سایرین منافع ملی ایران را تهدید می کند. حوزه ی جغرافیایی این پژوهش منطقه ی آسیای مرکزی است که شامل پنج کشور قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان و تاجیکستان می گردد. این منطقه ی محصور در خشکی از لحاظ ژئوپولیتیکی اهمیت فراوانی دارد همچنین ظرفیت های آسیای مرکزی مثل انرژی فراوان، بازار وسیع و نقشی که به عنوان پل ارتباطی آسیا و اروپا می تواند ایفا کند برای قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای طمع برانگیز است. پس از اضمحلال اتحاد جماهیر شوروی، امریکا برای استفاده از انرژی منطقه و مهار روسیه و نیز ایران تلاش بیشتری برای حضور و دخالت در این منطقه از خود نشان داد. پس از حمله تروریستی 11 سپتامبر 2001 حضور سیاسی، اقتصادی و نظامی امریکا در منطقه به بهانه ی مبارزه با تروریست به اوج خود رسید تا بتواند علاوه بر تامین منافع امنیتی خود اهداف پیشینش را هرچه دقیق تر و آسان تر دنبال کند. به طور کل اهداف امریکا در منطقه ی آسیای مرکزی در سه موضوع انرژی، دموکراسی و مبارزه با تروریست قابل بررسی است. سیاست های اتقصادی و سیاسی که امریکا با حضور فعال خود در منطقه ی آسیای میانه اجرا می کند مستقیم یا غیر مستقیم امنیت ملی ایران را از جنبه های مختلف تحت تاثیر منفی قرار می دهد. کنترل ذخایر انرژی منطقه، اعمال نظر در طرح های اقتصاد منطقه ای از جمله ترانزیت کالا و انرژی به منافع اتقصادی ایران ضربه زده و در برخی موارد ضایعات زیست محیطی به بار می آورد. همچنین طراحی و پیاده سازی اقداماتی نظیر انقلاب های رنگین با هدف تغییر حکومت های کشورهای منطقه به نفع خود، تشدید پروژه ی اسلام هراسی و ایران هراسی و دامن زدن به کشمکش های قومی موجبات تهدید امنیت سیاسی و ثبات ملی را برای ایران اسلامی فرآهم می آورد.

چکیده : محقق در پژوهش حاضر به بررسی عوامل موثر بر واگرایی قوم کرد نظام ج . ا . ا پرداخته و محل اجرا ، مناطق کردنشین( استان کردستان ) می باشد . با ظهور روز به روز برخی جریانات قومی کرد مخالف نظام در مناطق کردنشین که سعی در جدایی و فاصله انداختن این قوم از نظام مرکزی را داشتند اهمیت مطالعات قومی را درکشورمان دو چندان نموده است . به دلیل مرزی بودن قوم کرد این جریانات سعی دارند تا با تأثیر بر عوامل اقتصادی ، سیاسی ، فرهنگی و اجتماعی ، بر مخالفت های قوم کرد دامن زده و سبب واگرایی و تفرقه گردند . محقق سعی دارد با شناسایی عوامل موثر برواگرایی به راهکارهای منطقی و اساسی رسیده و به تقویت همگرایی قومی و ثبات اجتماعی جامعه کمک نماید . روش تحقیق از نوع توصیفی – تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات اسنادی ( کتابخانه ای ) می باشد که محقق با فرضیه سازی در خصوص موثر بودن عوامل مختلف (سیاسی ، اجتماعی، فرهنگی ، جغرافیایی ) پیدایش و گسترش واگریی جوانان کرد ایرانی با استفاده از تئوری ها ، نظرات و اطلاعات جمع آوری شده با شیوه تحلیل استنباطی بررسی نمود . لذا مشخص گردید عوامل موجود درمدل تحقیق بر روی واگرایی قومی جوانان کرد کردستان موثر بوده و پیشنهادات و راهکارهایی بر این مبنا بیان شده تا از وجود بحران در کردستان و واگرایی قوم کرد از حکومت مرکزی جلوگیری گردد .

اهداف و مکانیزم ناحیه بندی سیاسی فضا، بستر و قالبی برای تامین امنیت کشوری و ملی، مشارکت شهروندان و تقویت سرمایه اجتماعی، ایجاد تعادل های منطقه ای و به شکل کلی ملت سازی می باشد. آنچه در تقسیمات کشوری ایران اتفاق افتاده است نشان دهنده آن است که در اعصار تاریخی گذشته پیوسته یک عامل نقش تعیین کننده تری در نحوه تقسیمات داخلی داشته است. زمانی نحوه دریافت مالیات و یا دفاع از مرزهای کشور در مقابل حملات احتمالی قدرت های همسایه و زمانی نیز خواست سردمداران به تقسیمات شکل داده است. در زمان قاجار و پهلوی نیز با توجه به مسائل قومی و فرهنگی و نظامی به منظور کنترل بیشتر دولت بر رفتار خوانین و ایالات مختلف کشور با تقسیماتی مواجه شدیم که منجر به افزایش فشارهای سیاسی و در نتیجه غلبه این فشارها بر ویژگی های خاص مناطق گردید. در نتیجه نظام تقسیمات کشوری به سمت عدم توازن در اندازه ها و پراکنش نامتناسب امکانات، جمعیت، خدمات و زیر بناها در مناطق مختلف کشور سوق پیدا کرد. نتایج تحقیق نشان می دهد که الگوی تقسیمات کشوری در ایران و تعیین محدوده های داخلی آن عمدتاً از عوامل جغرافیایی و تاریخی متاثر بوده بدین معنی که عواملی چون توپوگرافی ، فاصله و دسترسی ، وسعت، اقلیم و ساختار انسانی و قومی و تهدیدات بیرونی ، سنت تاریخی، فئودالیسم و اعمال نفوذ سیاسی بیشترین سهم را در تعیین واحدها و محدوده بندی آنها داشته اند و پراکندگی و تمایزات طبیعی و انسانی در فضای جغرافیایی ایران و ضرورت حفظ یکپارچگی ملی و سرزمینی نقش موثری در استقرار و تداوم الگوی حکومتی بسیط در دوره های تاریخی گذشته و حال این سرزمین داشته اند. این تحقیق به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است.

پس از فروپاشی شوروی سابق در سال 1991 و تشکیل جمهوریهای تازه استقلال یافته که بعضی از آنها دارای منابع عظیم انرژی بوده و همچنین رقابت اقتصادی کشورها در مقابل رقابت نظامی و حرکت به سوی ژئواکنومی به جای ژئوپلیتیک باعث گردید بعضی از کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در این جمهوریها حضور پیدا کنند. حضور کشورهائی همچون آمریکا و اسرائیل در جمهوری آذربایجان نیز از این نوع رقابتها می باشد. حال با این سئوال برخورد می کنیم که آیا حضور کشورهای فرامنطقه ای در جمهوری آذربایجان بر امنیت ملی ایران تأثیر دارد؟ در واقع هدف از این پژوهش آشنایی کلی با جمهوری آذربایجان و چگونگی تأثیر حضور کشورهای فرامنطقه ای بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می باشد. این کشورها که یکی از اهدافشان تأمین منافع اقتصادی و استفاده از منابع انرژی و نیز استفاده از بازار های این جمهوری می باشد ، هدف دیگری نیز دارند که آن کنترل و مهار توسعه و حوزه نفوذ جمهوری اسلامی ایران است. جایگزین شدن خط لوله باکو – جیحان به جای عبور خط لوله از ایران (که می توانست سود سرشاری را برای جمهوری اسلامی ایران داشته باشد و سبب تبدیل ایران به بازیگر مهمی در منطقه گردد) در این راستا قابل ذکر است.حضور کشورهای منطقه ای (مانند ترکیه و روسیه) و فرامنطقه ای (مانند آمریکا ،اتحادیه اروپا و اسرائیل) موجب کاهش حضور ایران در جمهوری آذربایجان شده است. رقابتهای این کشورها در منطقه با یکدیگر و از سوی دیگر با ایران ، موجب کاهش سطح روابط سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی ایران شده است ، در حالی که هر دو طرف با در نظر گرفتن همسایگی ، اشتراکات مذهبی ، فرهنگی و تمدنی دارای ظرفیتهای مناسبی برای ادامه و گسترش همکاریهای متقابل هستند. در نتیجه حضور کشورهای فرامنطقه ای از جمله آمریکا و اسرائیل در جمهوری آذربایجان هم در روابط بین جمهوری آذربایجان و ایران تأثیر دارد و هم بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تأثیر منفی دارد. در این پژوهش سعی شده با بهره مندی از روش توصیفی به تحلیل جامع از موضوع مورد نظر پرداخته و نتایجی روشن و مناسب حاصل گردد.

جمهوری آذربایجان که به لحاظ درصد جمعیت، دومین کشور شیعه جهان اسلام می باشد، تحولات سیاسی- اجتماعی جهانی باعث شده است تا شیعیان این کشور روز بروز بر تحرکات سیاسی، اجتماعی خود در مسائل مختلف داخلی و بین المللی بیافزایند. موقعیت راهبردی ، رشد اسلام گرایی و ایران گرایی، خلاء اعتقادی و فرهنگی و آموزه های شیعی ، توجه محافل صهیونیستی و غربی و رشد فعالیتهای پان ترکیستی، انجام مطالعات در یک حوزه شیعی با قلمرو سیاسی مشخص و با روشهای جامعه شناسانه را ضروری می نمود. در این تحقیق با اتکا به مطالعات اسنادی و میدانی مشخص شده است که شیعیان جمهوری آذربایجان مشترکات فرهنگی – اجتماعی بسیاری با جمهوری اسلامی ایران دارند. تعلیمات و تبلیغات آموزه های شیعی توسط دینداران و طلاب علوم دینی برای پر کردن خلاء های به جا مانده از 70 سال حکومت کمونیستها در راس اقدامات آنها قرار گرفته است و در مقابل حکومت نیز محدودیتهای بسیاری را برای مقابله با دینداران و گروههای شیعه اسلام گرا ایجاد و چالشهای زیادی میان حکومت و این گروهها به وجود آمده است. شیعیان تلاش می کنند با ایجاد مدارس غیر انتفاعی، آموزش های اعتقادی و فرهنگی ، انتشار روزنامه ها و مجلات هدفمند مذهبی، ایجاد شبکه های اینترنتی و ماهواره ای مذهبی، برگزاری مراسم فرهنگی – دینی و ایجاد هیئتها و مجامع دینی و فعال کردن مساجد و اماکن وارد مراحل دیگر شیعه گری همچون جریان سازی شوند که حضور در صحنه های سیاسی – اجتماعی داخلی و بین المللی همچون روز قدس و واکنش به حوادث جهان اسلام و تحرکات سیاسی برای تاثیر گذاری در سیاستهای داخلی و خارجی حکومت در این راستا بوده است . در این تحقیق خوانندگان در می یابند که گرایش به دین و زندگی دینی روند فزاینده ای را در این کشور نشان می دهد که طلاب تحصیل کرده در حوزه های علمیه ایران ، نقش تعیین کننده ای در گسترش آن دارند اما دولت و جریانات وابسته غیر مذهبی داخلی و نیروهای خارجی ، مانع مهم بازدارنده در روند گسترش دینی جامعه محسوب می شوند و افق های تازه ای برای عزت یافتگی و تبدیل شدن به عناصری تاثیر گذار در مسائل مختلف کشور گشوده اند اما با وجود رشد فعالیتهای اسلام گرایی در این کشور تا دست یابی قدرت توسط شیعیان این کشور هنوز فاصله چشمگیری وجود دارد و بلوغ و نبوغ سیاسی لازم را برای کسب قدرت ندارند.