سعدی از بزرگترین شاعران اخلاقی ایران است که به عنوان مصلحی اجتماعی شناخته شده و کتاب بوستان آیین? تمام نمای جامعه اخلاقی، انسانی و آرمانی اوست. هدف سعدی در بوستان آموزش بهتر زیستن به تمام افراد جامعه، در هر سن، مقام و با هر طبق? اجتماعی، برای دستیابی به شادکامی و زندگی سالم است. او بیش از هر شاعر دیگری در زمین? ارائ? راهکارهایی برای بهبود رفتار و روابط انسانی سخن گفته و برای آن اهمیت بسزایی قائل است. سعدی رسیدن به جهان آرمانی را در کنترل رفتارهای انسانی می داند و به همین دلیل با بیان شخصیت های مختلف در حکایتهای بوستان و تحلیل رفتارهایشان به آموزش اخلاقی می پردازد. این پژوهش سعی دارد با نگاهی کاملاً تازه وکاربردی به تحلیل و بررسی رفتارهای شخصیت های حکایتهای بوستان بپردازد. بنابراین اندیشه ها و تفکّرات سعدی در بوستان براساس نظری? روانشناختی هوش هیجانی(emotional intelligence) مورد بررسی قرار گرفته است. هوش هیجانی به تعریف روانشناسان دربرگیرنده تمامی مهارتهای رفتاری، کنار آمدن با پیچیدگی های اجتماعی و تصمیم گیری های شخصی است که به نتایج مثبت و مطلوب می انجامد. امروزه روانشناسان در پی آموزش مهارتهایی هستند که افراد جامعه را قادر سازند بر هیجانهای خود غلبه کرده و آنها را کنترل کنند تا در ارتباط بین فردی و میان فردی، رفتاری از خود نشان دهند که به ایجاد موقعیت تنش زا منتهی نشود. در این پژوهش نشان داده می شود که تفکّر سعدی در سطح مطلوبی از هوش هیجانی قرار دارد. بنابراین مهارتها و راهکارهای ارائه شده در روانشناسی نوین برای غلبه بر هیجانها و کنترل آنها با مصادیق مهارتهای مقابله ای ارائه شده در بوستان مطابقت داده شده است که در بسیاری از موارد با یکدیگر همخوانی و یکسانی داشته اند. هدف این پژوهش اثبات این فرضیه است که مهارتهایی که سعدی در حدود هشتصد سال پیش در بوستان برای مقابله با هیجانهای بشری، کنترل آنها و در نهایت رسیدن به سلامت روانی، شخصیت سالم و جامعه ای آرمانی مطرح کرده است، امروزه روانشناسان به تازگی به آنها دست یافته، آن را هوش هیجانی نامیده و وجودش را در افراد جامعه نشان? سلامت روانی و تفکر بالغ دانسته اند و می کوشند آن امور را به جامعه بشری آموزش دهند. اثبات کاربردی بودن بوستان و اینکه این اثر صرفاً جنب? ذوقی و ادبی ندارد و می توان با یادگیری مهارتهای مقابله ای ارائه شده در آن و کاربرد آنها در زندگی روزمره به شادکامی حقیقی، زندگی مطلوب و جامعه ای آرمانی دست یافت، از دیگر اهداف این پژوهش است. همچنین در پایان این پژوهش میزان درصد پنج هیجان اصلی ارائه شده در بوستان، برای مقایسه و بیان اهمیت آنها از دیدگاه سعدی، به صورت نمودار ترسیم شده است.

یکی از شخصیت های مهم و محبوب قرآن کریم و فرهنگ اسلامی، لقمان حکیم است. سوره ی لقمان در قرآن، بدون اینکه پیشینه و صحنه های گوناگون زندگی وی را ذکر نماید توجه محقق ادبی را بر این نکته جلب می کند که حتما این نام خاص در میان اعراب تازه مسلمان یا دست کم یهودیان حجاز شناخته بوده است. پندهای لقمان و نیز بازتاب نام او در کنار مفاهیمی چون: حکمت، سخاوت، صبر، بندگی، آزادی و طول عمر در نظم و نثر فارسی، نگارنده را به سوی شناخت شخصیت و زمانه و زمینه ی زندگانی وی سوق می دهد تا دریابد کدام شاعران و نویسندگان، چرا و چگونه بر اساس شخصیت و ویژگی های اخلاقی یا داستان های مربوط به آن حضرت، به هنرنمایی و مضمون آفرینی پرداخته اند. این نوشتار از سه فصل اصلی تشکیل شده است: 1. معرفی لقمان ، 2. حکمت ، 3. تصویر لقمان در شعر فارسی. در فصل اول به معرفی لقمان بر اساس تفاسیر، کتب تاریخی و قصص پرداخته شده است، سپس به معرفی افرادی پرداخته است که از نظر وجوه گوناگون شخصیتی با او یکی پنداشته شده اند. در فصل دوم ابتدا به تعریف واژه ی حکمت پرداخته شده است، آنگاه در مورد حکیم بودن لقمان، بردگی و آزادی او سخن رفته است. سپس درباره ی خصوصیات اخلاقی و رفتاری لقمان که موجب راه یابی او به نظم و نثر فارسی شده است مطالبی آمده است. بخش سوم نشان می دهد که چگونه لقمان و صفات نیک او دستمایه ی مضمون آفرینی و آفرینش آرایه های ادبی در میان گویندگان و سرایندگان گردیده است.

بلاغت مجموعه شگردهایی است که کلام عادی را کم و بیش تبدیل به کلام ادبی می کند یا کلام ادبی را به سطح والاتری تعالی می بخشد. گاهی در مطالعه اشعار به شگردها و فنونی بلاغی بر می خوریم که در حیطه بلاغت سنتی تعریفی برای آن وجود ندارد و حتی گاهی با تعاریف موجود در کتابهای بلاغت سنتی در تضاد است. مثلا در کتابهای بلاغت سنتی صنعت ارصاد و تسهیم _ که در آن اجزاء جمله و نسق کلام به گونه ای باشد که مخاطب بتواند ادامه کلام را حدس بزند_ جزء صنایع بدیع معنوی است و آن را باعث زیبایی کلام دانسته اند در حالیکه طبق تئوری های جدید ادبی، ارصاد و تسهیم نمی تواند حسن شعر باشد زیرا قدرت پیش بینی زبان باعث می شود خواننده بر هیچ جزئی از زبان درنگ نکند و این سبب یکنواختی و ابتذال زبان می شود؛ برعکس، هرچقدر واژگان و عبارات غیرمنتظره و غریب باشد توجه بیشتری جلب می کند و زبان، تأثیرگذارتر و زیباتر می شود. در مورد زیبایی شناسی کلام سعدی سخن بسیار رفته و عناصر بلاغی لفظی و معنوی آن که نقش اعظمی در گرمی و دلنشینی شعر سعدی دارند بسیار مورد بررسی قرار گرفته است. آنچه در این نوشته بیشتر بدان پرداخته می شود تمرکز بر فنون و شگردهای بلاغی و دستوری است که در بلاغت سنتی اشاره دقیقی به آن نشده. این نوشته بررسی آن بخش از کلام سعدی است که در آن تغییراتی در کاربرد زبان ایجاد شده و به لحاظ واژگان، نحو یا معنا از هنجار زبان معمول، عدول شده، به هم ریختگی هایی در اجزای جمله صورت گرفته و شاعر از تمامی این موارد به نفع زیباسازی کلام خویش بهره برده است، سپس به تکرار واژگان پرداخته شده و با بررسی انواع تکرار واژه (تکرارآغازین، تکرار میانی، تکرار پایانی) و تکرارهای پنهان و تکرار واژه در موازنه و تکرار در واژه های متضاد، نشان داده شده که چگونه سعدی از این تکنیک _ که البته یکی از محبوب ترین شگردهای زبان شعر اوست _ در خدمت زیباسازی کلام استفاده می کند. همین طور به حذف عناصر جمله در شعر سعدی پرداخته شده و نشان داده شده که چگونه شاعر به سبب ضرورت شعری برخی عناصر جمله را بدون صدمه زدن به معنا و فصاحت کلام، و برای گریز از حشو، حذف، می کند. نیز بحثی آماری در مورد انواع منادا شده و تلاش بر این بوده به این سوالات پاسخ داده شود: محبوب ترین و پرکاربردترین حرف ندای سعدی در اشعار بررسی شده کدام است؟ چند درصد از تخلص های اشعار بصورت منادایی است و شاعر به چه میزان خود را مورد خطاب قرار داده ؟ شاعر در تخلص ها بیشتر تمایل دارد خود را چگونه و با چه حرف ندایی مخاطب قرار دهد ؟ مناداها از نظر نقش دستوری چگونه اند؟ بیشتر صفت هستند یا اسم؟ همچنین، واو ربط از نظر کارکرد دستوری و کارکرد معنایی آن بر حسب مقتضای کلام، بررسی شده است. نیز بر بسامد بالای کاربرد حرف نفی «نه» قبل از فعل که از ویژگی های زبان شعر سعدی است، تأکید شده است. شایان ذکر است غزلیات مورد بررسی، بخش طیبات دیوان غزلیات سعدی به تصحیح مرحوم دکتر یوسفی است که شامل سیصد و ده غزل می باشد. واژگان کلیدی: غزلهای سعدی، زبان شعر سعدی، بلاغت، دستور، زیبایی شناسی، برجسته سازی، هنجارشکنی، آشنایی زدایی، تکرار، حذف، منادا، واو ربط

مولوی یکی از بزرگترین و برجسته ترین عرفا و شعرای ایران است که در آثار خود به مسئله اخلاق و چگونگی پرورش صفات نیکو در خویش و رسیدن به تعالی و کمال پرداخته است. از جمله مسائل اخلاقی که مولانا انسان ها را به آن دعوت می نماید، ایثار و فداکاری است. می توان ایثار را از نظر مولانا در مثنوی معنوی و فیه ما فیه به دو بخش تقسیم نمود : 1. ایثار انسان نسبت به خدا و در راه او که به وسیله جهاد با نفس و فنای در حق نمود پیدا می کند. 2. ایثار انسان ها نسبت به یکدیگر که شامل زکات، صدقه، انفاق، هدیه و ... می شود. مولانا آدمی را به ایثار و نیکی نسبت به یکدیگر فرامی خواند و او را از نتایج نیکوی آن آگاه می سازد. همچنین وی انسان را به جهاد با نفس و پیکار با صفات مذموم و در نتیجه آن فنای در حق دعوت می نماید که از بالاترین درجات سیر و سلوک است. می توان گفت ایثار و آثار روحی و روانی آن در وجود آدمی و نتایج فردی و اجتماعی اش از نظر مولوی با دیدگاه علم روان شناسی نوین قابل مقایسه است و نقاط مشترکی با یکدیگر دارند. از آنجایی که ایثار از زیر مجموعه های علم اخلاق است و در اثر مبارزه با نفس و شهوت ایجاد می شود؛ و چون مولانا یکی از بهترین و ارزنده ترین شاعران عارف است در این تحقیق ایثار از نظر علم اخلاق و عرفان بررسی می شود. همچنین به دلیل آنکه مولوی در آفرینش آثار خود به قرآن و حدیث نگاه ویژه ای داشته و از این دو بسیار مدد جسته است؛ دیدگاه قرآن و احادیث پیامبر اکرم (ص) و روایات ائمه اطهار (ع) جستجو می شود. و در پایان، موانع ایثار که سبب جلوگیری از این عمل حسنه می شود، از نظر مولانا بررسی می شود و آن موانع شامل مال و دنیا دوستی، بخل و حرص می شود که مولوی انسان ها را به ترک این صفات مذموم دعوت می نماید و آثار سوء و علت پیدایش آنها را بیان می دارد. کلید واژه : ایثار، مثنوی معنوی، فیه ما فیه، انسان، اخلاق.

ناصرخسرو از بزرگترین شاعران زبان فارسی است که با شیوه متمایز خود در شاعری، جایگاهی ویژه در تاریخ ادبیات فارسی یافته است. در میان آثار فارسی منظوم به جا مانده از شاعران اسماعیلی، پس از دیوان ناصرخسرو، دیوان نویافته قائمیات- اثرمحمود کاتب- از مهمترین این آثار است. با اینکه هر یک از این دو دیوان متعلّق به شاخه ای متفاوت از مذهب اسماعیلی و دو دوره مختلف از دوران حیات آن هستند، امّا هر دوی آنها به نحوی دارای نقش سیاسی و اجتماعی برای این مذهب بوده اند. یعنی آنکه این آثار منظوم وظیفه یک رسانه را برای اهداف سیاسی و اجتماعی مذهب اسماعیلی بر دوش داشته اند. از این رو دو اثر مذکور در ابعاد مختلف با هم قابل مقایسه اند. یکی از مباحث قابل توجه در این گونه آثار موسیقی شعر آنهاست. با مقایسه موسیقایی این دو اثر متوجه تفاوت های بسیاری در جلوه های مختلف موسیقی شعر آنها می شویم. بیشتر تفاوت ها در موسیقی بیرونی آنهاست. در دیوان ناصرخسرو اوزان کوتاه و ناهموارجایگاهی خاص دارند، حال آنکه در دیوان قائمیات بیشتر اشعار در اوزانی بلند و روان سروده شده اند. بیشترین همانندی دو شاعر نیز توجه ویژه آنها به موسیقی کناری شعر است؛ ناصرخسرو از راه غنی ساختن قوافی و شاعر دیوان قائمیات با آوردن ردیف های اسمی و طولانی. در موسیقی درونی نیز دو دیوان تفاوت ها و همانندی هایی دارند، اما اهمیت موسیقی درونی و همچنین موسیقی معنوی در این آثار به اهمیت دو جنبه دیگر موسیقی شعر نیست. این تحقیق فارغ از اینکه نشان دهنده تفاوت های موسیقایی در دو اثر مذکور است، به نقش اساسی موسیقی شعر برای انتقال معانی در آنها اشاره دارد. هر یک از دو شاعر مورد نظر با به کار گیری نظام موسیقایی خاص خود دو چهره متفاوت از خویش به نمایش می گذارند. قطعا وضعیت استقرار مذهب اسماعیلی در حوزه اجتماعی عصر دو شاعر بر انتخاب این نظام موثر بوده است. موسیقی شعر ناصرخسرو ترسیم کننده مردیست تنها و رانده شده که در صدد اثبات حقانیت خویش است و در پس موسیقی شعر دیوان قائمیات نیز می توان مردی را یافت که با طیب خاطر شعر می سراید و از ایام کامروایی سخن می گوید.

این پژوهش درباره تجلّی مفاهیم واصلاحات دینی درشاهنامه است. دراین پایان نامه مفاهیمی همچون ایزد، یزدان، خداپرستی، ادیان مختلف به همراه مفاهیم واصطلاحات مرتبط باآن ادیان و...بررسی شده است،تا به این وسیله مشخص شود توجه وعلاقه فردوسی به مفاهیم دینی، چرا و به چه میزان بوده است. درآغاز باید بیان کردکه فردوسی به مفاهیم دینی وادیان مختلف محترمانه نگریسته وبه هیچ کدام دروغ نبسته است. پژوهش حاضردر5 فصل تنظیم شده است: فصل اول:(آفریدگار)شامل؛ ایزدویزدان، یکتاپرستی ودینداری، دعا و نیایش، یادخدا درهنگام جلوس شاهان، سرآغازنامه ها با حمدالهی، توکل وامید، خدا فریادرس است،شکرگزاری،آغاز کار با نام خدا، آوردن نام خدا به هنگام دیدن شگفتی، داشتن بیم از خداوند و.... فصل دوم:(ادیان وپیامبران(الهی وغیرالهی))شامل؛ اسلام، بت پرستی، برهمایی، زرتشتی، مانویت،آیین مزدک، مسیحیت، یهودیت ومسایل مربوط به این ادیان و نیزپیامبران الهی وغیرالهی چون حضرت محمد، ابراهیم، اسماعیل،خضر، زرتشت، عیسی، مانی، مزدک و.... فصل سوم:(احکام وعبادات واصطلاحات دینی)شامل؛ پارسا،اماکن مقدس عبادی، تأثیرقرآن و حدیث برشاهنامه، سحر، روزه، شایست ها، ناشایست ها، معاد و جهان دیگر، نماز و زیرمجموعه های این موارد. فصل چهارم:(آیین ها، باورها واعتقادات)شامل؛ ازدواج، امدادغیبی، پاداش، پیشگویی، جادو، خواب ورویا، دیو، سوگند،سیمرغ، فرّ، مکافات، تقدیرو... فصل پنجم:(فرشتگان و جنیان)شامل؛ فرشته، جنّ، ابلیس، اهریمن، جبرییل، سروش، اسرافیل، هاروت و ماروت و عزراییل. و درپایان نیز به نتیجه گیری این پژوهش پرداخته می شود.

یکی از مسائل مهّم در دستگاه معرفت شناسی کهن، ابزار کسب معرفت است که از این میان ابزار عقل نقش مهمّی دارد. متکلّمان استدلال کردن از راه عقل به منظور کسب معرفت را نظر می نامد. تاکنون کتب متفاوتی به شرح مقوله ی نظر پرداخته اند که در این میان قاضی عبدالجبّار در جلد دوازدهم المغنی خود، بحثی درباره ی نظر و معرفت بیان کرده است. مسئله ی نظر از دیرباز در عرفان و شعر ما نیز وجود داشته است و این سیر از قرن ششم و ورود عرفان به شعر فارسی تکامل بیشتری یافته است. دیوان حافظ یکی از آثاری است که به لحاظ وسعت معنایی اش کارکردهای متفاوت نظر را در خود جای داده است. بررسی مفهوم نظر در دیوان حافظ بر اساس ترجمه ی باب النّظر المغنی، موضوع اصلی این پژوهش است. حافظ نظر را در طیف های معنایی متفاوتی به کار برده است که یکی از قابل توجّه ترین معنای آن، اندیشه ورزی است. نگارنده در این پژوهش کوشیده است تا با ترجمه ی باب النّظر المغنی، مخاطب را با جایگاه نظر نزد قاضی عبدالجبّار آشنا سازد سپس به تحلیل نظر در دیوان حافظ بپردازد و با توجّه به شباهت های معنایی نظر نزد حافظ و قاضی عبدالجبّار، مخاطب را از توجّه و تأثیرپذیری حافظ از اندیشه های کلامی قاضی در باب مقوله ی نظر آگاه سازد.

منازل و مقامات از جمله موضوعاتی است که در عرفان اسلامی از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در بیشتر آثار عرفا، این موضوع در بابی مستقل و یا به طور ضمنی مورد بحث قرار گرفته است. برخی از ایشان راه رسیدن به وصال حق و کمال انسانی را عبور از این منازل می دانند. سابقه این روش به مکاتب عرفانی قبل از اسلام باز می گردد، چرا که حرکت منزل به منزل پیش از آن در مکاتب عرفانی هند و چین وجود داشته است. عرفا در معرفی و تعداد منازل اختلاف نظر دارند و هر کدام بر اساس ذوق خود روشی را برگزیده اند. یکی از آثاری که بدین روش انسان را از مقامات عرفانی سیر می دهد تا به خود شناسی و به تبع آن شناخت پروردگار برسد منطق الطیر عطار نیشابوری است. عطار در این کتاب، هفت وادی را پیش روی سالک قرار می دهد تا با عبور از آنها سالک به کمال انسانیت و قرب الهی که غایت مراد و منتهای آرزوی وی است نائل آید. در این پژوهش پیشینه و سابقه منازل و مقامات تا زمان عطار و همچنین میزان و نحوه استفاده او از این عنوان بررسی می گردد.

سام یکی از پهلوانان اسطوره ای ایران زمین است که در آثار ادبی پیش و پس از اسلام چه با نام گرشاسپ و چه با نام سام در آثاری چون روان گرشاسپ، شاهنامه، گرشاسپ نامه و در دوران متأخّرتر در سام نامه شرح پهلوانی های او به تفصیل آمده است . از آنجاکه معیار حماسه در نزد ایرانیان همواره شاهنامه حکیم توس بوده است،طبیعی است که تمام آثاری که پس از آفرینش آن اثر سترگ در همان بحر-متقارب مثمّن محذوف- سروده شده اند، با شاهنامه سنجیده شوند.آثاری که به ادّعای سرایندگان بیشتر آنها، باهدف پرکردن خلأ نپرداختن مفصّل فردوسی به سرگذشت برخی از پهلوانان ملّی،آن چنان که حقّ مطلب درباره ایشان ادا شود، سروده و پرداخته شده اند. پهلوانانی مانند برزو، جهانگیر، فرامرز،...و البته مشهورترین و بزرگترین آنها به گواهی اسطوره ها، سام. بحث درباره میزان ارزش حماسی و داستانی منظومه های یادشده نیز همواره از بحث های داغ در میان اهالی ادب و حماسه بوده است؛این که این منظومه ها تا چه حد واجد جنبه های حماسی برشمرده برای حماسه های بزرگ کهن، و تاکدام پایه برخوردار از ویژگی های گفته شده برای یک داستان کلاسیک با تمام ابعاد و جنبه های آن، هستند. برهمین اساس در این پژوهش به بررسی و مقایسه جنبه های داستانی و حماسی داستان سام در دو منظومه سام نامه وشاهنامه پرداخته شده است.روش کار نیز به این صورت بوده که ابتدا جنبه های حماسی و داستانی دو اثر در فصول جداگانه بررسی و سپس نتایج بررسی ها در دو فصل بعد مقایسه شده و در فصل پایانی نیز نتیجه این بررسی ها و مقایسه ها آمده است. گفتنی است داستان سام در شاهنامه داستانی کوتاه از منظومه بلند فردوسی است امّا سام نامه اثری مستقل و طولانی درباره این جهان پهلوان اساطیر ایرانی است که مطابق ویژگی یادشده بالا درباره این نوع آثار، پردازنده اثر با طول وتفصیل تمام در حدود چهارده هزار بیت شرح سفرها و دلاوری های سام را در آن آورده است.

در این پژوهش به خوانش و بررسی چهار اثر برگزیده تعلیمی از متون داستانی کلاسیک فارسی؛ کلیله و دمنه، مثنوی معنوی، گلستان، بوستان در جهت همخوانی آنها با ویژگیهای و اهداف داستاهای فکری در برنامه فلسفه برای کودکان پرداخته شد. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای و قیاسی استفاده شده است و با ذکر مقدمه ای در باب غنای داستانی گنجینه ادبیات فارسی و بررسی ویژگهای اساسی داستانهای فلسفی طبق اصول مطرح شده توسط سردمدارن این جریان: متیو لیپمن، فیلیپ کم وآن مارگارت شارپ، چهار معیار اصلی برای داستانهای فلسفی تدوین شد به این قرار: 1.محتوای فلسفی، 2.مهارتهای فکری، 3.کندوکاو پذیری 4.شیوه پایان بندی. بر اساس این چهار معیار اساسی حدود 98 داستان متناسب با اهداف برنامه فلسفه برای کودکان گزینش شد. نتیجه حاصل از این بررسی نشان داد در متون داستانی مذکور داستانهایی متناسب با اهداف داستانهای فلسفی یافت میشوند که حداقل یک مفهوم فلسفی را در برداشته باشند و به لحاظ سایر ویژگی ها (مهارتهای فکری، کندوکاو پذیری شیوه پایان بندی) بر حسب شاخصهای مدون در متن، در حد متوسط با اهداف داستانهای فلسفی تناسب دارند.

سنایی نخستین شاعری است که شعرهایی سروده¬است که جز در قلمرو عرفان معنای دیگری ندارد؛ یعنی هدف و قصد گویندة آن¬ها تصوّف است و به¬ویژه جهان¬بینی تصوّف را در آثار خود شکل¬بخشیده¬است. هیچ اندیشه¬ای از اندیشه¬های مرکزی عالم تصوّف وجود¬ندارد که رگه¬هایی از آن در شعر سنایی – به¬خصوص در حدیقه – انعکاس¬نیافته¬باشد و از این حیث، حدیقة سنایی را که نقطة شروع مثنوی¬های تعلیمی– عرفانی فارسی است، دایره المعارف تصوّف نامیده¬اند. این پژوهش سعی در شناخت این حکیم الهی از طریق بررسی اندیشه¬های عرفانی وی در حدیقه دارد. در فصل چهارم رساله، فرهنگ موضوعی حدیقه شامل همة موضوعات اعمّ از عرفانی و غیرِ آن نیز ارائه¬شده¬است که ازجمله کارهایی است که تا امروز انجام¬نشده¬است. نتایج به¬دست¬آمده ازین تحقیق، جایگاه سنایی را به¬عنوان شاعری دوران¬ساز در میان نوابغ بی¬همتای عالم ادب و عرفان: عطّار و مولوی مشخّص¬می-کند و نشان¬می¬دهد که سنایی با واردکردنِ تجارب عرفانی و روحانی عارفان و زاهدانِ پیش از خود که به¬صورت منثور در آثاری چون اللّمع، قوت¬القلوب، رسالة قشیریّه و احیاء علوم-الدّین عرضه¬شده¬بود، حال و هوای تازه¬ای را در ساختار سنّتی و ازپیش¬شناخته¬شده و تجربه¬شدة شعر فارسی دمیده¬است.

محور اصلی این پژوهش، دستیابی به مولفه ‏های سبکی دور? گذار از سبک خراسانی به سبک عراقی با بررسی سبک‏ شناسان? اشعار عبدالواسع جبلی است. قرن ششم، عصر نوآوری‏ها و تلاش‏های شاعران و نویسندگان، برای ایجاد تغییر و تحول در سبک نویسندگی و شاعری است. در دور? گذار، پی بردن به ضرورت ایجاد تحول، به صورت تنوع در ویژگی‏ها و جنبه ‏های گوناگون ادبیت متن نمود میابد. برخی از این ویژگی‏ها، خاصِ همان دوره باقی می‏ماند ولی بعضی دیگر، فراتر از زمان? خود، به ویژگی سبکی دور? بعد تبدیل می‏شود. عبدالواسع جبلی، از پیشروانی است که بسیاری از نوآوری‏ها و اختصاصات شعری ‏اش، مورد تقلید شاعران دور? بعد، یعنی سبک عراقی، قرار گرفته ‏است.

از مطالعه مثنوی های عطار چنان بر می آید که شخصیت های متعدد در آن حضور دارند و با بیان احوال و اقوال آنها معرفی شده اند و گویی وی برای بیان مقاصد و اغراض خویش ایشان را به شهادت طلبیده است . بررسی احوال شخصیت های مختلف از دیدگاه عطار برای علاقه مندان به آثار وی بی تردید بسیار مهم و سودمند است . انگیزه تحقیق نگارنده ، پاسخ دادن به این نیاز بوده است .

این رساله دارای سه فصل است : فصل اول ، زندگانی و شخصیت حکیم سنائی در آینه زمان . فصل دوم : نوشتاری کوتاه در مورد انسان کامل . فصل سوم : سیمای انسان کامل در دیوان سنائی با شواهدی از نهج البلاغه .

این رساله در چهارفصل کلیات ، ساختار، محتوا و نتایج و پیشنهادها تنظیم شده است. در این رساله سعی شده است که بخشهای گوناگون ساختاری و محتوایی کتابها توصیف و محاسن و معایب آنها تبیین شود. در بررسی معایب پیشنهادهایی طرح شده است.

برای بررسی موضوع عناصر تصویرساز در غزلیات خواجو تمامی 933 غزل موجود در دیوان وی را به دقت مورد مطالعه و بررسی قرار داده ایم، آنگونه که برای یافتن عناصر و تصاویر شاخص او از هیچ بیت ومصراعی به سادگی نگذشته ایم. بنابراین آنچه را درباره کاربرد عناصر و مناسبات آنها ونیز درباره شیوه های بلاغی شاعر آورده ایم حاصل یک بررسی دقیق و مستند به آمار و ارقام است. پس از مطالعه غزلیات و فیش برداری از عناصر، آنها را در دسته ها و شاخه های مختلف طبقه بندی نمودیم و چون برای این کار الگوی خاص و کاملی در اختیار نداشته ایم، بیشتر براساس درک و ذوق خویش و نیز بهره مندی از نظریات استادان محترم بدین کار مبادرت نمودیم. بدیهی است که طبقه بندی عناصر به شاخه های مختلف تا اندازه ای نسبی و ذوقی است و لذا بسیاری از این عناصر از دیدگاه های دیگر نیز قابل طبقه بندی هستند. به عنوان مثال نگارنده عناصری چون زر و یاقوت و لولو را در بخش عناصر طبیعی، شاخه احجار و فلزات قیمتی آورده است، حال آنکه ممکن است از نظر گاهی دیگر بتوان اینها را در شاخه عناصر مربوط به زندگی اشرافی آورد. دیگر اینکه برای برخی از عناصر که از جهت معنایی و نیز روابط و مناسبات و تصاویر همانند بوده اند، یک عنصر را به عنوان مدخل اصلی برگزیده ایم و سایر موارد مشابه را در ذیل همان مدخل آورده ایم. چو: باغ، گلستان، گلشن و روضه که همگی تحت عنوان مدخل ((باغ)) آمده است. و یا بهشت، جنه، فردوس، و روضه رضوان که همگی ذیل مدخل بهشت قرار گرفته است. پس از طبقه بندی عناصر به بخش ها و شاخه های مختلف، با دقتی طاقت فرسا به بررسی هر یک از عناصر پرداخته ایم و تمام ابیات موجود در هر مدخل را ارزیابی و بررسی نموده ایم. آنچه در بررسی هر عنصر تصویر ساز بیان نموده ایم عبارت است از اینکه: نخست به بررسی روابط و مناسبات هر یک از عناصر پرداخته ایم. به عنوان مثال بنفشه با چند عناصر و مفاهیمی پیوند تناسب یافته و آنچه با بنفشه دو سوی یک تصویر می سازد چیست؟ در مرحله بعد به بررسی و ارائه شاخص ترین تصاویر در حوزه هر عنصر پرداخته ایم و سپس به پرکاربردترین شیوه های بلاغی شاعر در حیطه هر عنصر همراه با ذکر شواهد اشاراتی نموده ایم و در پایان هر مدخل برگزیده ای از زیباترین ابیات او را آورده ایم. سعی و تلاش نگارنده بر این بوده است تا ابیاتی که در این بخش می آید به گونه ای بیانگر شاخصه های شاعر در تصویرسازی باشد و بتوانند خواننده را به نوآوری ها و خلاقیت های خاص شاعر در کاربرد عناصر و تصاویر رهنمون شود.

عنوان این رساله، تحلیل تلمیحات در دیوان قاآنی است. بنابراین ابتدا با خواندن دقیق دیوان، تلمیحات موجود در آن استخراج شد. با بررسی این تلمیحات ملاحظه شد که دسته ای از آنها با هم وحدت موضوعی دارند بر این اساس تلمیحات به فصلهای مجزا تقسیم گردید. و نیز بعضی از فصلها از جمله پادشاها، شاعران و زنان به بخشهای کوچکتر طبقه بندی گشت. تلمیحات مربوط به پادشاهان به بخشهای اساطیری ایرانی و غیرایرانی، تاریخی ایرانی و غیرایرانی قبل از اسلام و بعد از اسلام دسته بندی شد. این تقسیم بندی براساس تقسیمی که کتاب حماسه سرایی در ایران از شاهنامه به دست داده، صورت گرفته است. هنگام بحث در مورد هر تلمیحی سعی شده است ابتدا مختصرا معرفی شود سپس داستان مربوط به آن با استناد به منابع معتبر مطرح گردد. در این قسمت از کار تنها موضوعی که قاآنی به آن اشاره کرده، بحث شده است.

از بین سبکهای موجود در ادبیات فارسی از قرن چهارم تا دوره بازگشت ، هیچ یک به اندازه سبک هندی یا اصفهانی ، خواننده را برای فهم و درک درست شعر، به تکاپو وانمی دارد. و محرک قریحه و ذهن خوانندگان نمی باشد. چرا که تمام مشخصه هایی که برای دیریابی مفهوم یک شعر وجود دارد ، در شعر شاعران این سبک به چشم می خورد . در این راستا یکی از برجسته ترین شاعران سبک هندی ، کلیم کاشانی است که تمام ویژگیهای سبک هندی در اشعار او یافت می شود که در پایان نامه مفصل ارائه شده است.