رساله ی حاضر به دنبال چگونگی تأثیر مقوله ی جنسیت و متغیرهای وابسته به آن در سازماندهی و روابط فضایی، در معماری مسکونی دوره ی قاجار است و این موضوع را به ویژه در خانه های شهری این دوره جستجو می کند. پرسش اصلی تحقیق آن است که ویژگی های معماری و سازماندهی فضا در خانه های شهریِ منطقه ی گیلان و مازندران در دوره ی قاجار چگونه از هویت جنسیتی و جایگاه اجتماعی، مذهبی و موقعیت زنان و مردان تأثیر پذیرفته است؟ نتایج نشان می دهد علی رغم تشابه بسیار در خانه های قاجاریِ گیلان و مازندران، تفاوت های عمده ای در سازماندهی فضا و شکل مسکن مشاهده می گردد که با توجه به تشابه نسبی اقلیمی در منطقه، عوامل فرهنگی اجتماعی که ساختاردهنده به جنسیت است، نقش عمده را در این تمایز ایفا می کنند. در این رساله پس از تبیین شاخص های فرهنگی اجتماعی، نقش هریک از این عوامل در شکل دهی به هویت جنسیتی و فضایی در گیلان و مازندران تحلیل و تشریح می گردد.

با تعریف فرضیه (صفر) مبنی بر اینکه : هیچ عامل خاصی بر طرح ابنیه آموزشی دوره پهلوی اول موثر نبوده است و فرضیه ( یک) : عوامل خاصی بر طرح ابنیه آموزشی منتخب دوره پهلوی اول موثر بوده اند با بررسی بناهای آموزشی پهلوی اول و انتخاب سه ساختمان دانشکده حقوق ، دبیرستان انوشیروان و مجتمع متقین ( هنرستان دختران سابق) که در دوران پهلوی اول در شهر تهران ساخته شده اند به رد فرضیه (صفر) و اثبات فرضیه (یک) 1رداختیم. برای ردی فرضیه صفر ابتدا دیدگاه صاحب نظران و بزرگان در باره پیش زمینه های جامعه شناختی ، سنتی و تاریخی موثر بر ظهور معماری فضاهای آموزشی پهلوی اول بررسی شد . سپس با مشاهده دقیق بنا های منتخب و تهیه جداول مشاهداتی عوامل شکل دهنده به طرح این ابنیه از نظر سیستم های ساختمانی ، پیوندهای محیطی بنا و فرم مورد ارزیابی قرار گرفت. در همین ضمن آنکه با تهیه پرسشنامه های مختلف نظریات اساتید و صاحب نظران ایرانی معاصر را نیز در این زمینه مورد بازبینی و بررسی قرار گرفت. در زمینه نظام آموزشی و گرایشات فکری پهلوی اول نظریات صاحب نظران ایرانی معاصر در علوم تربیتی ، علوم اجتماعی، علوم سیاسی و فلسفه را با ترتیب دادن مصاحبه های مختلف جویا شدیم و سرانجام از تجزیه و تحلیل کیفی مجموعه اطلاعات بدست آمده در این تحقیق نظریه ای پیرامون عوامل موثر بر طرح ابنیه آموزش داده شد:در دوره پهلوی اول ، نیاز شدید به توسعه کمی مدارس طراحی فضاهایی را که امکان آموزش افراد زیادی را تحت پوشش آموزش نوین در اسرع وقت و با سهولت کافی فراهم آورد ایجاب می کرد. به هیمن دلیل عملکرد بنا قبل از هر چیز از اهمیت خاصی برخوردار شد. تحت تاثیر ایدئولوژی حاکم بر هیئت حاکمه و تمایل به نشان دادن اقتدار و عظمت حکومت معماری نئوکلاسی سیزم در تلفیق با دیدگاههای ناسیونالیستی در ساخت بناهای آموزشی مورد استفاده قرار گرفت. در عین حال با دگرگونی بنیادی در طراحی فضاهای شهری در طی سالهای 1308 تا 1320 شاخص شدن چهره شهری بنا مطرح گردید و این امر باعث شد تا برای اولین بار در مدارس فضای پیرامون فضای بسته قرار گیرد.توجه به مسائل اقلیمی کشیدگی بناها را در امتداد محور شرق و غرب بوجود آورد سیستم های سازه ای بصورت ترکیبی از سیستم سنتی و نوین در بناهایی با الگوهای هندسی مشابه به اجرا درآمد. عملکرد نوین بناهای آموزشی و نفوذ دیدگاههای زیبایی شناسانه معماری نئوکلاسی سیزم قرن نوزدهم اروپا و همچنین دگرگونی در روابط شهری بنا موثرتر از عامل اقلیمی و سازه ای در طرح بنا بوده اند.