در بسیاری موارد بازتاب شرایط و مقتضیات و اوضاع اجتماعی یک دوره در اشعار یک شاعر یا اثر یک نویسنده کاملا مشهود است و برای شناخت جامعه ی آن عصر باید به شرح و تفسیر اشعار و نوشته ها و معانی تاریخی آن ها پرداخت که به این شکل پیوندی میان تاریخ و جامعه شناسی و ادبیات و حتّی نقد ادبی به خوبی آشکار می شود. مثنوی مولانا یکی از این آثار است که در آن بسیاری از واقعیات، اوضاع و شرایط اجتماعی و رسوم و عادات و سنّت ها و مثل های رایج و اصطلاحات خاص هر صنف و بسیاری از ترکیبات و عبارات کهن که امروزه نسبتا مهجور مانده، مجال انعکاس می یابند و شعر مولانا بازتابی از حیات اجتماعی روزگار خویش و تصویر گر زندگی و واقعیات دوران خود می باشد و توفیق اودر مثنوی به سبب به کارگیری شیوه ی تمثیل و قصّه پردازی است.لذا موضوع این پژوهش بررسی جامعه شناسی مولانا در مثنوی است که نگارنده بر آن است تا به بررسی این موضوع که در شش فصل تنظیم شده است بپردازد.

ادبیات تطبیقی یکی از دانشهای نوپا و مفید و کارآمدی است که ادبیات کلیه ملل جهان را به عنوان مجموعه ی به هم پیوسته و مقوله ای واحد ( با اختلافات ظاهری و زبانی) معرفی می کند و ضمن شناختن و شناساندن ادبیات بومی، روابط و مناسبات آن را با ادبیات جهانی نمایان می سازد و از این رهگذر علاوه بر اینکه سطح دانش و معلومات افراد را ارتقا می دهد و موجب رشد و بالندگی استعدادهای ادب دوستان می گردد، زمینه همسویی و تفاهم ملل مختلف را در جهان پر آشوب امروز فراهم می سازد. به دلیل اهمیت ادبیات تطبیقی و مقام و منزلت والای بهار و شوقی،مکل الشعرای پارسی و تازی، همچنین وجود قرابت و شباهتهای فراوان در شعر و اندیشه ایشان بویژه در ؛اشعار وطنی؛، در این رساله به بررسی تطبیقی وطنیات آن دو بزرگوار پرداخته شده و رساله در پنج فصل به شرح زیر تنظیم یافته است: 1- فصل اول: مقدمه که شامل اهمیت و انگیزه تحقیق و مروری بر تحقیقات گذشته و روش تحقیق مواد می باشد. 2- فصل دوم: ادبیات تطبیقی که دارای بخشهایی از قبیل تعریف، موضوع، تاریخ پیدایش و نتایج و فواید ادبیات تطبیقی است. 3= فصل سوم: وطن و اشعار وطنی که در آن به تحقیق درباره واژه ؛وطن؛ و قدمت کاربرد آن پرداخته شده و اشعار وطنی موجود در ادبیات جهانی و ادبیات فارسی و عربی از آغاز تا عصر شوقی و بهار، به عنوان بخش از منابع اثر گذار بر شعر و فکر آنها، مورد بررسی قرار گرفته است. 4- فصل چهارم: زندگی نامه که به شرح زندگی دو شاعر مورد بحث، به عنوان بخش دیگری از عوامل اثر گذار بر شعر و اندیشه ایشان، اختصاص یافته است و در پایان این فصل مقایسه ای کوتاه از مراحل زندگانی آن دو به عمل آمده است. 5- فصل پنجم: تطبیق و طنیات شوقی و بهار که برای سهولت مطالعه و تحقیق به پنج (ستایش از قهرمانان ملی، پرداختن به اوضاع اجتماعی و اقتصادی، مبارزه با استبداد و استعمار، دعوت به همبستگی ملی، یاد کرد مفاخر گذشته و دعوت به احیای آن) تقسیم شده که در هر بخش پس از نقل اشعار و ابیات متعدد از هر شاعر به تطبیق و بررسی شواهد نقل شده و جمع بندی مباحث بخش مزبور پرداخته شده است. در پایان به دلیل قرابت و ارتباط نزدیک میان اشعار وطنی و قومی، بخشی کوتاهی هم به اشعار ؛قومی؛ دو شاعر اختصاص یافته است.